HIRUR CHOURIO

        Michel Chourio, Pierre Chourio, Martin Chourio, hirur izen famatu, bi apez eta notari bat Martzeenea deitu etxean sortu ziren eta hazi. Har detzagun bat bertzearen ondotik: saltsa nahasiak ez dire hobeak.

        Michel Chourio nor zen eta zer egin du bere denboran? Bego hortaz mintzatzerat Georges Lacombe euskal-jakintsunetan menturaz handiena: huna zer erran zaukun 1928-ean Euskaltzaleen-Biltzarreko bilkura batean Martzeeneko aintzinean: «Etxe huntan sortua, ez dakigu noiz, 1702-an Donibane-Lohitzuneko erretorgoa zadukan eta hil zen 1718-an. Bi urte geroago agertu zen liburu bat, Chouriok hasia, haren arrebak akabatua. Liburu horren titulua: Jesu-Krixtoren Imitazionea. Latinetik itzultze hura hain irakurtua izatu zen non bertan norbeitek argitara eman baitzuen idurigaitz bat (frantsesez contrefaçon). Eta geroztik zazpi agerraldi izatu zituen. Egia erraiteko, Chourio baino lehen, bietan Imitazionea euskaratua izan zen: Pouvreau Euskaldun etzen apez jakintsu batek, ikasirik Euskara, itzuli zuen lehen aldikotz liburu hori, bainan Pouvreauren eskutitza agertugabea datza Frantziako gutuntegi-nausian (Frantsesez Bibliothèque Nationale). Gero Lapurdiko idazle batek, d'Arambillaga zeritzanak, itzuli zituen Imitazionearen bi azken zatiak. Chourio hirrugarren heldu da, bainan hainitzez ezagutuena. Orai badugu Lapurdiko Euskalkian laugarren Imitazione bat, Duvoisinek emana eta Haristoyek argitaratua. Hartako, ene ustez, ez da egina izan Chourioren agerraldi berri bat, zortzigarrena. Dena den, haren liburua, euskara garbian, beti eta beti goretsia izanen da. Gora beraz Chourio, euskaldun idazle handienetarik bat delakotz!». Urrunago joan gabe erran dezagun, Georges Lacombe Azkainen hola mintzatu eta urte baten buruko, Brepols Belgikako liburu-egileen etxetik «Jesu-Krixtoren Imitazione» berri bat etorri zitzaukula, euskara ederrez egina, aintzineko guzieri aise nausi dena, Leon Uztaritzeko jaun apez-nausiak argitaratua. Bainan horren gatik guretzen ditugu gogotik Pierre Lafitte Euskaltzaindikoaren hitz hauk: «Nahiz geroztik hunat euskarazko Imitazione hoberik moldatu den, hau (Chourioena) ez daukagu batere gutiestekoa».

        Chourioren Imitazionea 1720-ean agertu zen. Bi urte bazuen jada Michel Chourio hila zela, Donibane-Lohitzuneko erretor. Georges Lacombe jakintsunaren arabera iduri luke etzuela oso-osoa Michel Chouriok berak egin: parte bat arrebaren gain emaiten du. Etzauku iduritzen. Hiribarrenek bere pertsuetan gauza bertsua erranik ere.

                «Laugarren liburua ez du hark itzuli,

                Arrebari zioen hura lili utzi...».

        Imitazione hortako lau liburueri nahi bezen hurbildik behatuz ere, ez da hor bi eskuen lanik ageri. Eman dezagun arrebak liburu horren argitaratzeko zerbeit ein zuela, ba, bainan ez ditake bertzerik finka. Ez ote zuten zerbeit erranen 1820-ean liburu berria Baionako jaun Apezpikuaren manuz irakurtu eta onartu zuten hirur jaun apezek? Jaun Apezpikuak hola hautatzeko ez ahal ziren nor-nahi Haristeguy Donibaneko erretora, Darretxe Ziburuko erretora eta Dolhabide Azkaineko erretora!

        Idazle handi bezen apez ona zen Michel Chourio, Imitazioneko «egia eta bertute gehienak beretuak bezala zituen» dio Darretxek bere aintzin-solasean. Vinsonek ere nunbeit aditu izan du edo irakurtu hau: «Il mourut en odeur de sainteté».

                «Anaia bat bazuen Jesuista zena,

                Bordelen teologal aipatu izana...».

dio Hiribarrenek.

        Egundainotik lore ederrenak ereman dituzte san Inazioren ondokoek Euskal-Herriko baratzetik. Pierre Chourio baino ederrago guti ereman dute.

        «Opera theologica» derizaten hemezortzi liburu Parisen argitaratu ziren 1747-an. Tournely jakintsunak egin zituen. Hain liburu balio handikoak dire nun geroztik Venisen berritz argitaratu baitzituzten. Bada, nahi duzue jakin Tournely jaunak berak zer erran zuen, Pierre Chourio gure herritarraren lan batzu ikusi-eta? Lehenago ezagutu balitu, bere obra etzuela hasiko!

        Lehena anaietan izan zadien Pierre Chourio —guk ez dakigu— Michel Chourioren heinekoa zen. Segurki bi lore eder Azkaineko baratze xoragarrian sortuak eta handituak!

        Michel Chourio eta Pierre Chouriok anaia ote zuten, ala aita, Martin Chourio? Louis Dassance Euskaltzaindikoak ez dakiena, nola nahuzue guk jakin dezagun? Hobeki uste ginuke aita zutela. Notaria zen eta Lapurdin deputatu edo mandatari. Hemen mintzatzerat utz dezagun Louis Dassance jada aipatu jakintsuna: «Haren gain zen Lapurdiko konduien atxikitzea, hura zen ararteko herrien eta Erregeren gizonen artean, bai eta behar zelarik harek zituin bil-arazten Uztaritzeko biltzarrak. Bere karguia utzi behar zukeien denboran, azkarki samurtu zen ibar-jaunarekin (ibar-jauna: le bailli), eta hortarik sortu ziren makur batzu ez tipiak: Lapurdi guzia bi alderdi jarri zen, batzu alde, bertzeak kontra, Urtubiaren aldekoak Sabelxuriak deitzen zituztela, eta bertzeak, Chourioren aldekoak Sabelgorriak».

        «Bi urtez asko nahaskeri, desmasia eta odol-ixurtze jasan zituzten gure arbasoek: beharrik, azkenean, berritz guduari lotzerat zoalarik egundaino bezin bortizki, Martin Chourio hil zen bere etxe huntan eriturik, eta orduian bakarrik nahaskeria horiek gelditu ziren, eta bazter hauk bakean sartu».

        Hortxe nor ez da ohartu Uztariztar jaunak gure herritarraz erran duenari? «Beharrik berritz guduiari lotzerat zoalarik Martin Chourio hil zen». Zertako beharrik hori? Ala Louis Dassance Sabeltxuriekin, Sabelgorrien kontrato ote dugu? Berak badaki. Ez diogu halere hortaz gerlarik bilatuko, batere ez baitakigu Martin Chouriok zer zuen, gerriko gorri bat emanik, Urtubiako gerriko xuridunari makikaldi, harrikaldi eta tiroka hasteko.

        Eta horra nun hori erran orduko, Jainkoaren mirakuilu batez bezala, begien aintzinerat heldu zaukun liburu eder bat, Michel Etcheverry gure erakasle ohi maitatuak argitaratua, eta hartan irakurtzen dugunaz: «Luis Hamalaugarrenak, 1653-an ibar-jaun bezala hautatu zuen Leonard de Caupenne Senperekoa, eta gero urte baten buruko Salvat d'Urtubie». Nola bi jaun horiek lehen ere makur baitziren, hortan osoki hasarretu ziren eta etsai egin. Bada, Martin Chourio Senpertarraren aldekoa zen errotik eta, jada denborak eginik, zuzen kontra zeraukan bere kargua. Lekuak hutsarazi nahi izan ziozkan Urtubiako jaunak. Inde irae! Hirur mila gizon bildu zituen eta gerla hasi. Eta zer gerla! Michel Etcheverry jaunak dionaz, «Le pays eut beaucoup à souffrir des excès de ses troupes, en particulier de ses rapines...».

        Martin Chourio arras utzi eta ahantzi gabe, irakurtzailea ohart dadiela huni: Salvat d'Urtubie 1654-ean ibar-jaun zelarik, Martin Chouriok bere karguko denbora bururatua zuen. Adin bat bazuken beraz. Nola Michel Chourio gero eta gerokoa baita, 1817-an hil zenaz geroz, iduki luke Martin, Michelen aita zela. Nork zer dio?