AZKAINDAR IDAZLE ZENBEIT

        Jada aipatuak ditugu Chourio eta Hiribarren: aipa ditzagun bertze zenbeit: euskal lur ona da Azkaine.

        P. Lafitte jaun apezak duela zenbeit urte igorri zaukun eskutitz batean ikusi eta ikasi ginuen, Noël-Joseph Duverger delako batek 1778-an argitaratu zuela «Gudu Izpirituala»... eta jaun hori Azkaindarra zela. Etzauku iduritzen. Ez da Azkaineko paper zaharrenetan izen hori ikusten, eta Hiribarrenek nola etzuen aipatuko bederen bere pertsuetan, hala izan balitz? Egia hau da haatik, Duverger batzu kausitzen direla oraino auzo-herri batzuetan, bereziki Hendaian. Hangoa ote zen? Hendaiako eta Azkaineko euskarak aski ahaide hurbilak dire... litania beltzetaraino! Ez dugu beraz denborarik galduko Duverger jaunarekin.

        Ez eta ere aita Damien beneditanoarekin. Lapeyre jaun kalonjearen anaia zen aita Damien. Predikari ederraren fama bazuen bederen.Eta gero ez ote ditu 1892-an harek argitaratu «Kantu Izpiritualak»? Aita Xavier eta Aita Lertxundi gu baino toki hobean dire hortaz mintzatzeko: agian eginen dute ondoko egun batez! Donibandar eta Azkaindar gisa zor dutela iduritzen baitzauku!

        Adrien Mornas donibandar harakinak etxe bat badu Azkainen, Luisbaita. Lehen Tipienea erraiten zioten etxeari. Hango zen, Martin bezala, Esteban Lapeyre. Apeztua hogoitahirur urtetako, fruitu goizik ondua, bikario, igorri zuten Uztaritzerat. Etzuen haatik hezur zaharrik han egin behar. Urte baten buruko Baionan zen, San Leonetako eskola handian irakasle. Han zazpi urte eremanik, Bidarten kausitzen dugu erretor: hogoita-hameka urte zituen doi-doia eta hiruetan-hogoita-hamarreko gerla ari Alemanekin. Bidarten egonen da Lapeyre mila zortzi ehun eta lauetan hogoita bederatzia arte. Baionan Kantepratzeko xahartegirat deitu zuten, hango kapillan eta kalonje ad honorem. Xahartegi hortan egin zuen Azkaineko euskara maitagarrienen Kredo edo Sinhesten dut, egungo egunean oraino aski aise kausitu ditaken liburu eder eta baliosa. Egilearen izena segur sekulan ahanzterat utziko ez duen liburu horri, Diharce Hazpandar orduan bikario-jeneral zenak, eman zion agertzeko baimena: «Artoski irakurtu dugu Murde Lapeyre kalonjeak, Kredo edo Sinhesten dut esplikatzeko egin duen liburua. Dadukagu azken denbora hautan gure herrian agertu diren liburuen artean ez dela hau gutienik prezatzekoa. Hemen kausitzen dire girixtinoak jakin behar dituen egia premiatsuenak, Elizako Aiten eta Teologalen esplikazionez argituak, egin ahala klarki, eta mintzaira garbi batean, izpiritu guzien menerat ekarriak. Hortakotz gogotik onesten dugu liburu balios hori izan dadin inprimatua. Esperantza dugu Euskal-Herriko fededunak, lehenagoko usaia onei jarraikiez, eginen dutela horren irakurtzeaz beren arimen hazkurria. Baionan egina abendoaren 10-ean 1891-ean».

        Adin ederrean zen oraino Lapeyre bertze liburu frangoren egiteko. Etziren holakoak Jainkoaren xedeak. Mila zortzi ehun eta lauetan hogoita hamar hirur, martxoaren hogoita hiruan, San Joseph hain maite zuenaren prediku baten moldatzen ari zelarik, alditxartze bat sentidu zuen, xutitu, argia eskuan hartu eta oheari buruz abiatu. Etzen heldu. Erori zen tanpalakoan eta han erre. Egia baita ohoin bat bezala etorriko dela orori heriotzea!

        Orok badakite aspaldi, Azkainekoa dela Zerbitzari, Lapeyre eta Chouriotarren bi hauzo-etxeen artean, 1883-an, aboztuaren 29-an sortua. Adinak baderama beraz eta hoberenetik ez dute zenbeit urte laburrez baizik ikusiko gehiago Euskalzaleek beren bilkuretan. Hau erran behar dautzuegu urrunago joan gabe: Zerbitzari ahaide hurbilegia dugu hartaz espantuka hastako: hemengo lerro eta xehetasunak kofesio bat bezala hartuko ditutzue beraz eta barkamen osoa eman nahiko diozue, barkamen osoa zuen bihotz guziaz. Scribitur ad narrandum, zioen lehen mendean Quintilien batek. Ez dugu bertze xederik.

        Jean Elissalde Azkaindar apez xaharrari, nundik etorria ote Zerbitzariren izen hori? Huna. Mila bederatzi ehun eta hamalaueko gerlan, behin Hiriart-Urruty jaun kalonjeari eskutitz bat igorri zion, adixkide gisa, gerlako berriekin eta bere eskutitza bururatu, eskutitz guziak egiten diren bezala «Zure Zerbitzari J.E.». Hiriart-Urruty jaun kalonjeari iduriturik berri horiek atsegin eginen zutela Eskualduna orduko asterokoaren irakurtaileeri, ondoko astean ager-arazi zituen, Zerbitzari doi-doia izentzat utzirik. Aintzinean han-hemenka zenbeit lan ttipi balin bazuen eginik, eta agerarazirik, erran ditake geroztik hedatu dela Zerbitzari. Aita Dourisboure Bezkoiztar missionest famatuaren liburu bat —Les Sauvages Banhars— euskararat itzuli du, argitaratu Ama Maria Pasionekoa, Kantari Berriz, Zuhur Hitzak, Ixtorio Saindua. Ez dire liburuetan bilduak, binan astetik asterat egunkarian agertuak: San Frantses Xabierekoa, Theophane Venard dohatsua, Berrogoita hamazazpigarrena Gerlan, Pellot itsasturia, lau liburu handiren geiak.

        Lerro-lerro aipa ditazke gero Gure Herrian agertu dituen bai landare bai xorien izenak. Menturaz hola salbatuko dire, bertzela galtzerat zoazin izen hainitz: ehunka menturaz: ehunka segur.

        Eta Zerbitzarik zenbat kondaira ez du han eta hemen hedatu: Manez Ohoina, Karlosen Bihotz Ona, Batita zeruan, Ihiztari ixtorio bat, Aphez arraintzalea, Pello, Bakhotxak bere aldi, Ondikola eta Lutxoki, Harrixabaleko hel-herrietan Harrixabalen bezala, Mariluz, Ganix Artzaina, Erran zahar bat, Juan Soldado, Mixeria, Pilotari Xaharra, Bixintxoren predikua, Manex eta Piarres, Ziburutarra zeruan... eta bertze asko.

        Eta ez ote litake liburu bat egin, Urchalle, Bittor Embil, Enrique Embil, Bautista, Perkain, Azantza, Matin, Chilar, Larralde, Ziki, Cantabria, Errezabal, Soudre-Goni, Piztia, Porteno, Léon Dongaitz, Arze, Behachka, Harambillet aita, Pouchant, Darraïdou, Harambillet semea, Saint-Martin, Ibarburu, Aguer, Inazio, Durruty, Damestoy, Laduche, Vivier, Jean Urruty, eta Euskal-Herrian izen bat bazuten bertze pilotari guziekin? Eta, espanturik gabe erraiteko, iduritzen zauku horiek guti direla hogoita bortz urtez Zerbitzarik egin dituen bi lanen aldean: Mendiburutegiko egutegia eta Eskualzaleen Biltzarreko sariketak.

        Egiari bere bidea haatik: lan horiek, eta aipatzen ez ditugun bertze frango ez dire oro eta beti Zerbitzariren izenarekin agertu: Zerbitzarik aski maite zuen izenaren berritzea eta zenbat Lurtxuri, Azkaindarra, Bilharia, Haur Prodigoa eta Nornahi ez du asmatu. Jainkoak eta irakurtzailek barka dezotela...

                «Eta orai dezagun eremua zabal

                Gazte bat gei harturik, jaun apez Larzabal...».

Berehala erraiteko, Pierre Larzabal Ziburun da erretor, elizarik gabeko erretor haatik, Zokoan bat egiteko manuarekin, jaun Apezpikuak 1951-an Hazparneko bikariogotik harat igorria. Ez dugu dudatzen bat eginen duela, argia bezen panpina, norbeitek lagundu nahi balin badu. Euskaldunetan ere kausi ditake eskugain frango baduenik eta ez jakin euskaldunki nun egin obra on bat. Doala Pierre Larzabalen ganat... eta errenen dio.

        Pierre Larzabal Azkainen sortu zen 1915-ean: gerla bete-betean beraz, eta ez da harritzeko bolbora aire bat balin badu artetan. Bataio-harrirat zeramatelarik, norbeitek ez ote zuen bidean erran: «Oi, gaixo maite horrek bederen ez du gerlarik ikusiko eta jastatuko!». Pierre Larzabalek ez du oraino bakerik ikusi munduan, eta Alemaniako presondegiak berak 1940-ean jastatuak ditu.

        Ixtudiangotik jada frogatua zaukun Euskara bazakiela eta maite zuela. Ez dezakegu xuxen erran zenbat sari irabazi zituen urtetik urterat Eskualzaleen Biltzarreko sariketetan: bizpalau bederen, bere «Allande eta astronomuak», «Sorginak Lapurdin» eta ez dakigu zerekin. Jada izpiritu argia eta ohartuena frogatzen duen lana «Sorginak Lapurdin» bederen. Hala behar baita hogoi urte gabe Pierre Larzabal jada mintzo zen bezala mintzatzeko: «Eta erlijionea zertan zen denbora hartan? Orok dakitena da hamabortz eta hamaseigarren mendetan jendea debruaren beldurrean bizi zela. Sinestea tikitzen den tokietan, maiz, amodiozko sentimenduen ondotik, beldurezko sentimenduak heldu dire. Beraz hainbertze entzuten zen debruaz eta haren obrez mintzatzen, dela prediku-alkitik, dela sahetsetarik, nun gertakari bat ez baitzitaken iragan, hartan zenbeit debruri bere sudurra sar-arazi gabe».

        Ez lokartzekotan, holako izpiritu zorrotz, eta den gutieneko bat ozarrak, egin behar du bide... eta egin du Pierre Larzabalek. Ez dute segurki egin dituen lan guziek balio bera, ez, bainan deusik ez bada surat igortzekorik, hainitz jada badu Azkaindar gazteak berari eta sor-herriari ohore egiten diotenik: hala-nola Merkaturik, Irri eta nigar, Bazkari hauta, Kontrabandixtak, Manex Ohoretan, Nor gira gu? Okhilomendi, Nork hil du Oyhenalde? eta ororen aintzinean, Euskal-Herria 1952-an, lur-ikara batek bezenbat inarrosi duen Etchahun. Geroztik egin du lan irri-egitekorik eta bihotz hunkigarririk, Basabeltz, Bordaxuri, Kontrabandixtaren alhaba, Portu-Xoko, Hiru xiren... Gazte da oraino Pierre Larzabal. Ez dezala denborarik gal ez deuskerietan eta ikusiko duzue bertze Etchahunik agertuko dela ondoko egunetan. Adixkidea, hau ez ahantz: «nil actum, si quid agendum», eta Euskal-Herriko gazte guziak oihuka ari zauzkitzu Satagrazitik Biriaturaino...