LAMINAK

        Neguko arrats luze hotzetan gaztainak «pinpi-panpa» paderan erretzen ari zirelarik, nork ez du Azkainen laminez mintzatzen aditu?

        Bainan zer ziren laminak? Gu baino xaharragoek erran daukutenaz, mixteriozko gizon eta emazte batzu ziren eta lezeetan bizi. Ez omen ziren gauaz baizik ateratzen. Beren bokata bera gauerditan egiten zuten, lamina guziak iturri bererat bildurik, lerr-lerro, ilargi xuritan. Beren buruzagiak bazituzten.

        Zer heinetakoak ote ziren? Handiena gaitzeru batean sar omen zitaken! Ez du iduri gaixtoak zirela: ohoinak, denik ere, Azkainen bederen. Senperekoek haatik ez omen zuten ohointzan ibiltze beharrik, Jean Barbier zenaren liburu baten arabera: hango laminak aberats puxantak ziren. Puxantak! Urpean bazituzten beren gaztelu ederrak: ez ditake jaten zuten ogia baino xuriagorik: urrezko orraze batzu bazituzten: laguntzen zituztenak gain-gainetik sariztatzen zituzten. Eta ez dakigu zer oraino! Ez, etziren holakoak Azkainen!

        Nundik heldu ote zaiote izen hori lamineri? Guk ez dakigu: goazen beraz jakintsunetarat. Ez dugu ezagutzen Euskal Herriari doazkonetan Azkue jaun apez zena baino handiagorik. Huna, bada, zer erraiten duen Euskal Herriaren Jakintza delako liburuan: «Lamiaren izena Greziarrena omen da. Beren Mitolojian Frigiako erregina dela diote, galanta eta ederra. Zeus-ek (Erromarren Jupiterrek) bere emazte egin zuelarik, lengo emazte Herak gorrotoz eta kurrukaz beren seme-alaba guziak hil zituen». Erran gabe doa nihor ez dela ifernurat joanen hori sinetsi ez duelakotz...

        Lapurdin badire erran-zahar batzu, norbeitek lehen-bai-lehen bildu eta argitaratzen ez baditu, laster ahantziko eta galduko direnak. Huna haatik zenbeit Haranederreko nausi xahar zenari adituak:

                «Arrain-saltzaile Bidarteko,

                Dena sorgin Getariako,

                Xokolet-edale Donibaneko,

                Moko-zikin Ziburuko,

                Ohore-nahi Urrunako,

                Arrano-jale Biriatuko,

                Ikatz-egile Sarako,

                Belaun-buru handi Senpereko

                Zoko-moko Azkaineko».

        Harritzeko izanen zen Azkaineko zoko-mokoetan ez baginu lamina ixtoriorik kausitu. Bat eman dezagun hemen, pollita delakotz. Uhaldeko harrubian ba omen ziren laminak, lehen. Gau guziez ximiniari behera Uhaldeko sukalderat sartzen ziren, «firri-farra», eta han esne-untzi guziak husten. Etzezaketen buru Uhaldeko nausi gaixoek. Etxekandereak behin bere baitan eginik josteta horrek aski iraun zuela, hamar orenetako oro oherat igorri zituen eta bera sukaldean gelditu. Berea gogoan, zartain bat eman zuen suan olioz betea. Gauerdi zen lehen lamina ximiniari behera jautsi zelarik. Jo eskuin, jo ezker abiatu zen lamina, leihotik mahainerat, mahainetik pegartegirat, bainan nihun deusik ezin atxemanez, etxekandreari hurbildu zitzaion:

        —«Zer erretzen duzu zartain hortan, atsotto?

        —Neronek nere burua, lamintto!

        —Zer?

        —Neronek nere burua! Hurbil zaite gehixago, ikusteko!».

        Eta hainbertzenarekin, laminari ohartzeko astirik utzi gabe, zartaina bere olioarekin besainka igorri zion bi begien erdirat! Laminaren karrasiak! Etxe guzia iratzar-arazi zuten. Erran gabe doa lekuak «atxatxo» hustu zituela laminak eta, bi jauziz, han zela harrubian, bere lagunen erdian!...

        —«Nork ezarri zaitu planta hortan laguntto? Nor da hoin tzarra?

        —Neronek nere burua!».

        Eta etzioten lagunek bertzerik ateratu dohakabeari, marruma ikaragarri batzu baizik. Egia asmatu zuten halere eta biharamun arratsean mendekatzea deliberatu. Etzioten denborarik utzi Uhaldeko etxekandreak: heriko erretora eguerdi gabe etxerat deitua zuen eta inguruetako zilo guziak benedika-araziak; Aitare eta Semearen eta Izpiritu Sainduaren izenean! Otoitz horiek hil ote zituzten edo urrundu laminak? Azkaindar xaharrenek ez dakite. Menturaz Arraioko lamina ziloetarat joan ziren eta han kokatu. Uhaldean ez omen da beti geroztik bat bakara agertu.

        Uhaldeko laminak hortan utzirik, beldurra baitudu Oxobi, Piarres eta So-egile batzuek lerro hauk irakurtuko dituztela... eta aski punttakoak direla Euskarari buruz... goraxago egin huts batez barkamendu nahi diotegu, orai berean, galdetu: lamina «ximinia» behera jautsi zela erran dugu: zer hitz itsusia! Gisa bereko ixtorio batean Jean Barbier zena «su-pizkiaz» mintzo da. Hori hitz pollit eta maitagarria! «Su-pizkia» cheminée! Bainan idazle handi zenak nundik ateratu ote du hitz hori? Berak asmatu ote du? Nahi badu, ba: erran dezogun orok ongi-etorri. Hitz bat bazterrerat utzi behar ote da, berria delakotz? Oro, berri izan dire noizpeit!!!