IKUSGARRI BATZU

        Lerro hauk irakurtu-eta norbeitek erran dezake guti aski dugula xoratzeko. Zer nahi duzu, aspaldi du Horace pertsulariak erran zuela: «Paupertas impulit audax ut versus facerem», eta hari bezala gure gutia aski zauku atseginez betetzeko!!!

        Hainitz Azkaindar hil zen 1914-etik 1918-rainoko gerla ikaragarrian. Gizon iresle handi eta handiak dire orai xixpa eta kanoiak, ondoko gerletan zer eginen badu ere Atomikak. Azkaine ez da bertze herriak baino gutiago, eta sosaren puntan, bere gerlako hilez beti oroitarazteko, Larrungo harri ederrenetik Maxime Real del Sarte harri-lantzale famatuari obra bat eginarazi zion. Eta elizatik bi urratsetan orai obra eder bat ikusi ditake, lehengo apez-etxea zen tokian, lore pollitenez inguratua! Mutiko gazte eder bat xutik. Ama aldean, ogi lerro batzuetan jarria. Bai ama, bai semea, xoragarriki lantuak. Ageri da erregetiarra dela Maxime Real del Sarte, erregetiarrek kantatzen baitute:

                «Demain sur nos tombeaux

                Les blés seront plus beaux!»...

        Beheraxago euskaraz eta hitz larri ederrez bi pertsu hauk:

                «Guduan hil baitziren gure beiratzeko,

                Bakean ez ditugu nihoiz ahantziko!».

eta harriaren gibelean lerro-lerro gerlan hil Azkaindar guzien izenak. Hainitz izen! Oi, zer predikua hogoi urtetarat doan gazteriarentzat, herriko pesta guziak egiten diren lekuan!

        Aspaldikoa da Uhertsiko zubia. Erromano famatuen denborakoa, diotenaz. Ageri du zaharra dela, harriaren ondotik harria lurrerat edo hobeki urerat baitoa. Frantziako gobernuak 1925-ean bere gain hartu zuen monument historique bezala, eta Azkainen nihork ez du dretxorik bi palotara morteroren han ezartzeko. Joan behar du beraz zubi gaixoak, gure gobernuaren aztaparretaratzen diren guziak doazin bezala! Emeki batzuetan, segurki beti! «Una salus victis, nullam sperare salutem...».

        Azkainerat nihor ez ditake joan plazarat orduko bi ostatu eder ikusi gabe, Hôtel de la Rhune eta Etchola. Azken-azken moldeko ostatuetarik bat eta bertzea, beren barne eta baratze xoragarriekin! Garbiak, arinak, gisa guziez gustagarriak! Bainan bereziki Etcholarat sartzen dena ez dadiela handik atera Livre d'Or delakoa nausiari galdetu gabe. Ikustea balio du. Oi, hango izen handi lerroa! Paul Deschanel, prince de Galles, Barthou, Clarétie, généreal Pineau, Mistinguett, Petrovitch, Grand duc de Russie, Pierlot, Aguirre'tar Joseba, comtesse de Bagneux, Telesforo de Monzon, duchesse de Montebello, princesse de la Tour d'Auverge, Maxime Real del Sarte.

Hots, asma ditaken handieria guzia! Bainan laket bada holako izenen ikustea, laketago da oraino iragaile batzuek liburuan ezarri dituzten espantu eta bitxikerien irakurtzea. Beha:

        «Etchola! On y arrive avec joie, on ne le quitte qu'avec regrets, on y revient avec la certitude, jamais démentie, d'y trouver un charme toujours nouveau».

                Clément, avocat du barreau de Paris.

                «Il faut partir un jour, dit-on

                Pour un voyage interminable,

                Touriste las, morne et minable,

                Dans les souterrains de Pluton!

                Mais avant de vêtir la bure

                Du pèlerin de l'au-delà,

                Je viendrai revoir la garbure

                Et le vin rosé d'Etchola...!».

                        Georges Martin

        Eta orai Euskararen aldi, bainan ez espantu gutiagorekin haatik:

                «Nola busti,

                Hala bizi!

                Biba Eskual-Herria!»

                        Jean Ybarnegaray, deputatua.

        «Hazilaren hogoita-sei-zazpietan, 1930-ean, Euskaltzaindia Azkainen bildurik, Euskaltzaindiko jaunek Etcholan jan dute eta lo egin, eta orai Etcholako nausiari erran nahi diote, berritz ere itzuliko direla hunat, nihun, nihun ez baititake hobeki jan, hobeki edan, hobeki lo egin! Gora, gora, gora Etchola!». Resurrecion de Azcue, Julio de Urkijo, Severo de Altube, Georges Lacombre, Jean Elissalde, aita Intza, Ormaetxea, Maidagan, Intzagaray, Olabide jesuista.

        Nahiz ez Azkaine ez Azkaindarrak ez dituen naski hainitz kilikatzen Euskaltzaindiak, behin Azkainerat etorri zenaz geroz batasun handian Azkaindar bat sar-arazteko, erran dezagun bi hitzez zer den. Zer den? Euskalzale handi batzuen batasuna. «L'Académie française» frantsesaren zaintzeko eta aberasteko eginda den bezala, Euskaltzaindia euskararen zaintzeko, laguntzeko eta aberasteko egina da. Onatin sortu zen 1919-an. Han etzen haatik lau Euskaltzain baizik sortu: don Resurrecion de Azcue, Julio de Urkijo, Luis de Eleizalde, Arturo Campion. Bertzeak etzituzten zenbeit hilabeteren bururan baizik hautatu, Donostiako bilkura batean: zortzi, eta zortzi horietan Pierre Broussain, Adéma jaun kalonjea eta aita Pierre Lhande. Etzuen kargua onartu Adéma jaun kalonjeak, bere egitekoekin etzuela astirik hilabete guziz Bizkaian barna ibiltzeko eta berehala Martin Landerretche apeza hautatua izan zen ordaintzat. Jaun horietarik gehien gehienak hilak dire orai, bainan Euskaltzaindia bizi da beti Etchaide, Severo de Altube, Angel Irigaray, Louis Dassance, Pierre Lafitte ta Oxobi batzuekin.

        Euskarak badu holako laguntzalen beharra. «Ad multos annos!», Jaunak...