XVIII
JOSETXO ARGENTINAKO ETXAGUNTZA BATEN

        Etxeratuteko eretia agertu arte, Josetxo ontziratu zan bigarren agintari, Montevideotik Buenos Airesera osterak egitten ebazan ontzi txiki baten, illean berrogei ogerleko ta jana irabazten ebazala: bere lagun guztiak-be, ontziratu zirean itxasbazter atan porturik-portu osterak egitten ebezan ontzi txikietan, illean amabost ogerleko ta jana irabazten.

        Josetxo ebillen ontzia, sarri egoten zan Buenos Airesen, da mutil au joaten zan leorrera lan bittartietan, euskaldunak egozan lekuetara, eurakaz berbaldiak egittera. Agerraldi baten, euskaldunakaz topau eban gizon zarkote, zurbil, argal, Dari deittuten eutsen Abadiñoko seme bat, eta ordubete inguruko berbetea egin ebanean, deittu eutsan albora Josetxori, ta ittandu eutsan:

        —Baizkaittarra zara?

        —Bai jauna.

        —Zein aldetakoa?

        —Mundakatik urreko baso-etxe batekoa.

        —Orduan jakingozuz baserriko arazoak?

        —Bai jauna.

        —Nik zulako mutil bat bear neuke neuri laguntzeko, daukadan etxaguntzan; emongo neuzkizuz eun ogerleko illean janen ganera, etorri nai bazindu neugaz bizitera. Abere asko daukadaz, zezen, bei, ardi, auntz da zaldi, ta aren ardurea artuteko bear zaittut: bertoko erritar asko daukadaz langintzarako, baña arekaz eztaukat abespelu osorik. Zure egipidea izango da gauza guztien ardurea artutea; nire urrengo, zeuk eukiko dozu aginpidea, ta eztozu iñoz eukiko gorputza neketu bearrik, ezpada, aginddu besteari egin bear direan lanak. Abereak zaindu, esneak batu, gaztaiak egin eragin, ta biraldu saldutera: tasajoa edo zeziña arautu ta sokondo guztiak garbitzeko daukadaz amabost gizon, da ganera bost artzain, bost artaldegaz. bakotxari emoten deutsat, illean amar ogerleko ta jana. Gero, zeure gizabidea ona bada, igoko deutsut zerbait illeko saria. Nik ogetamabi urte daroadaz emen, da osasun osorik eztaukat aspaldion; gibela daukat mingorturik, eta noizik-noizera enaz ondo egoten; orregaittik bear dot lagun sendo bat: neugaz ikasikozuz laster artu bear dozuzan ardura guztiak; Buenos Airesetik ogei orduko bidea dago etxaguntzara, baña zaldi ederrak daukadaz edonora joateko; ganera, geu bizitteko etxe on bat daukat, etxaguntziaren erdian. Orain zeuk esangozu, naibadozu geratu nigaz.

        —Etxeratuteko asmoa euki dot, baña ikusi bear dot, zelan artuten naben lurralde onek: ezaidazu nun batuko garean biar.

        —Erdu neugaz da erakutsiko deutsut zein ostatutan nagoan: antxe batuko gara.

        Ostatua ikusi ebanean, joan zan Josetxo bere ontzira; lagundu eban egun atako lanetan; esaeutsan ontzi-buruari artu eban burubidea; egin ebazan bere abiamenak; artu eban irabazita eukan dirua, ta biaramonean joan zan ostatura Darigana; au zan orain bere ugazaba. Urrengo egunean, zaldi-ganean, joan zirean etxaguntzara: Basogane zan Dariren abizena, ta Basogane eritxon etxaguntza orri. Baso, mendi ta solo, etxetik legua laurengo ingurua, beria eban Darik, eta ganera eukazan: 500 bei, 214 idi, 125 zezen, 410 ardi bost artaldetan, 55 auntz, 5 aker, 10 belarluze, 25 zaldi, ta egazti asko.

        An, or, da emen, eukazan bost baso-etxe, korta andiakaz, eta bost artzain bost artaldientzat: bere etxetik urre eukazan beste tellape luze batzuk, arazo guztiak egitteko, ta eguraldi txarretan abereak eukitteko. Amabost menpekok, bost artzañen ganera, Josetxo agintari zala, zuzenduten ebezan egunaro arazo guztiak.

        Lenengo egunetan, Dari ta Josetxo, biak batera ebiltzan zaldi ganean, abereak eta etxaguntzako ondasun guztiak ikusten, da bidebatez Darik esaeutsen bere menpekoari, zelan Josetxok agindduko eutsen aurrerantzean. Josetxok ikasi ebanean arazo guztiak zuzenduten, Darik artu eban etxealdeko lanaren ardurea, ta Josetxo joaten zan egunaro, urrun egozan abere, artalde ta lanak ikuskatzera.

        Abelgorri asko geittuten zirean lez, egitten eben tasajo edo zezin asko, euren menpekoentzat eta Buenos Airesen da beste errietan salduteko: ganera, egunaro salduten ebezan, batez-beste, eun da berrogei asunbre esne, berreun gaztai, abelgorri bizi batzuk, il zireanen narruak, adarrak, azurrak eta tripak: zaldiakaz joaten zirean etxaguntzara, onek gauzok billatutera erri txikietatik.

        Belarluzeak zirean etxerako; eurak bear ebezan, urdai, lunkainka ta koipe zuzentzeko, ta zaldiak zirean errietara eroateko saldu bear ebezan gauza batzuk.

        Josetxori ederretxi jakan artu eban irabazbidea, ta egitten ebazan alegiñak bere arduretan, ugazaba pozik egon eittean.

        Seigarren illebetean gexotu zan ugazaba, ta joan zan Buenos Airesera osagilleagana, jakittera zein gexo eban, da zeintzuk sendagarri, janari ta edari artu bear ebazan. Osagilleak esaeutsan gibeleko gexoa zala: aste bian egon zan Buenos Airesen, da gero etxeratu zan, sendatzeko usteaz, osagilleak egieutsazan oarpenakaz, da aginddu eutsazan osagarriakaz. Sendatu zan illebetegarrenean da jarraittuten eban zoli bere arduretan.

        Ango mendietan ebiltzan katamotxak egitten eutsezan kalteak abere txikietan; noizbait ilda topaten ebezan ardi, bildots da auntz bat edo beste. Katamotzak arrapateko euken burdiñazko txaolatxo bat, burdinsarez inguratuta: atea zan berakotan isten zana, katamotza okelea jatera txaolara sartuten zanean. Gisa onetan katigutu ta ilten ebezan katamotz asko.

        Alan da guzti-be, Josetxo an lotu zan urtean irabaziak asko geittu zirean, da ugazabak, bere irabazien ganera emoeutsazan bostmilla ogerleko atsegin-sari. Baitta esaeutsan, aurrerantzean irabaziko ebazala berreun ogerleko illean.

        Josetxo arrezkero, pozen-pozaz, beti egoten zan Bizkaiko abestiak abesauten, da Dari, agoa zabalik, guztizko gogo-argiaz egoten zan entzuten bere jaioterriko kopla eztizkoak, ainbeste urtetan entzun ezebazanak.

        Sorterria, urrunago ta maitteago izan oida, ta Dariren atsegin eztitsuena izaten zan, Josetxori Gernikako Aritx ederraren abestiak entzutea: Bizkaian egoala uste eban, abesti orrek entzuten ebazanean. Berak-be, andik, ortik, emetik, bakarrik ebillenean, gogotsu kantaten ebazan Josetxogaz ikasiriko kopla batzuk: alagala bizi zan mutil orregaz.

        Bizkaira ezkontzera joateko usteaz, igaro jakazan urte asko, ta ezkongei egoan oraindiño.

        Dariren etxetik ordubeteko bidean, egoan beste etxaguntza eder bat, eta Sabas, ango ugazaba, joaten zan noizbait Dariri agerraldi bat egittera. Sabas zan, aitta ta ama euskaldunak izan ebazan, baña iñoz euskal-errian egon etzana: etxaguntza atan jaio ta bizi izan zan, ta orain eukazan emazte ta lan alaba: ekian euskera berbetan, eta zan guztiz euskaltzalea.

        Bein, askotan lez, joan zan Saba, Darigana, ta topau eban Josetxo lan guztiaren ardurea artuten: txera onaz agur egin da gero, ittandu eutsan Josetxori:

        —Nungoa zara?

        —Ni Bizkaittarra.

        —Dariren senideren bat?

        —Ez jauna, bere menpekoa.

        —Nun dago Dari?

        —Uste dot etxean egongo dala.

        —Banoa berba batzuk beragaz egittera.

        —Agur-ba.

        —Agur urrengorarte.

        Joan zan Sabas Dariren etxera, ta onek ikusi ebanean esaeutsan:

        —Agur Sabas aspaldikoa.

        —Agur dari, zelan bizi zara?

        —Bizi ondo, baña gibeleko gexoak neketuten nau sarritxo.

        —Ori berez osatuko jatzu.

        Sabasek, gero ittandu eutsan:

        —Nundik ekarri dozu or ikus dodan mutil eder ori?

        —Lurbira guztian billatuten ibilli izan banintz-be, siñistuizu Sabas, eneban topako mutil egikor da ekarkorragori. Len, amaseirik ogei-milla ogerlekora irabazten izan dira urtean etxaguntza onetan, da joan dan urtean, mutil orregaz, irabazi doguz ogetabosmilla ogerleko, ta ganera asko geittu dira abelgorriak eta enparauak: baitta soloetan, lur-sagar, baba, india-baba, gari, artagarau ta ortuari edo baratzari guztiak-be, ugariago artu doguz: etxaguntzan bizi garean guztientzat daukaguz urte guztirako elikaturak, esne, egazti ta arrautzak geitu ezkero aren ganera. Zeruan nago mutil ori daukadanik ona; egunaz bada, berorrek artuten dittu lan guztiaren ardurak; neketu-be ezta egitten, da illuntzean etxeratuten danean, eroturik ipinten nau bere Bizkaiko kanta edo abestiakaz.

        —Adu onean zagoz orduan mutil orregaz: gure etxaguntzan-be bear genduke olako mutil bat.

        —Poz-pozik nago, Sabas.

        —Egoteko da olako lagunaz.

        Egin ebezan beste berba asko, ta gero joan zan Sabas, bere zaldiaren ganean.

        Bigarren egunean, zaldi ederrago bategaz aurkeztu zan ostera Basogane etxaguntzan, da Josetxori egieutsan berba leunketa eztitsuaz; gero joan zan Darigana ta ordubetean iñardu eben berbetan: illuntze aurretxoan, igo eban bere zaldi ederraren ganera, ta etxeratu zan.

        Ille bitan ibilli zan olako agerraldi asko egitten Basoganera, ta beti aurkeztuten jakan Josetxori txera onaz, da berba gozatsuakaz.

        Bein agertu zirean Sabas da bere alaba zarrena, ikusgarriko zaldi eder biren ganean, ondo apainduta eurak eta zaldiak: Josetxo topau eben egunaro lanetan erabilten eban zaldi ganean, da lotsatuta jarri zan au, neskatilla galant aren aurrez-aur: biotzikara errimeaz erantzuten ebazan bere erantzupenak. Neskatilla orrek ezekian euskera, gaztelarren berbakuntzea baño, ta esan leikean buruz artuta eukazala Josetxori esaeutsazan berba zintzoak. Esaeutsan arpegi osasuntsuaz, mutil ederra egoala: Darigaz egieben egotaldi luze bat, eta gero etxeratu zirean.

        Beste egun baten, Sabas aurkeztu zan alaba zarren biakaz, irurak ondo apaindurik, iru zaldi ederrren ganean. Berba asko egin da gero, neskatilla gaztienak, irribarreka, begirakune argi-argiaz, destañe antzera, esaeutsan Josetxori:

        —Zuk, onegaz edo neugaz ezkondu bear dozu; begiratu guzu ondo biori, ta urrengo ikustaldian esango deuskuzu, zein dan zeure begikoa.

        —Zuek jolastzeko gogoa daukazue; nire gogoan eztago oraindiño ezkontza asmorik.

        —Etzaitte lotsatu gizona; esan dodana ezta izan destañe bat baño; lau neskatilla gagoz etxean artu daizun zein gura, zer nai dozu ezkontzeko ereti oberik?

        Sabasek eta darik barre asko egieben neskatilla aren esakerakaz, da Josetxo gizajoa zerbait lotsatuta egoan: illuntzean etxeratu zirean Sabas da alabak, arro ta lerden, euren zaldi ederraren ganean.

        Arik bosgarren egunean agertu zan Sabas Basoganera bere lau alabakaz, bata baño bestea zaldi zoliagoaz da ikusgarrian apainddurik. Bekien neskatillok Josetxo onegia zana, ta edozein berba esaten eutsen barre eragitteko usteaz: lau neskatillak artu eben euren lau zaldiaren erdian, da esaeutsen:

        —Katigutu zaituguz Josetxo, ta eztozu zaldi artetik urtengo, esaten ezpozu, lauroetatik nor dan zeure begikoa.

        —Laurok zarie neure begikoak.

        —Ori ezin izan leitteke; bat izango da besteak baño zeure begikoagoa.

        —Orrek ezbardiñok ezin dodaz nik neurtu zuen artean; laurok zarie neskatilla galantak.

        —Eskerrik asko, Josetxo: eztizkoak dira orrek berbok! zelan neurtu dozu ba gure galantasuna?

        —Ikusmenaz.

        —Ja... ja... ja, bai ba semetxoa, ikusmenaz neurtukozu nor dan zeure begikoa-be.

        Ekiñean egozan barreka Dari ta Sabas, neskatillari otuten jakezan gauzakaz.

        Onetan, Dari-be bizkortu zan, da neskatillari esaeutsen:

        —Ni bere ezkongei nago, baña ezteustazue esaten berbatxo bat-be.

        —Ordu onean zatoz, Dari, neskatillaren txera ona billatutera! Zer egin zendoan lenago, erasti obean? Emazteak etxaguntz guztia jango eutsula uste izango zendoan. Orain astun dagoz, Dari, orrek bizar zuriok, neskatillaren gogoa beteteko.

        —Nik, neure jaioterrian ezkontzeko ustea izan neban, baña il egin zan maitte izan nebana, ta gero eztot ezkontzeko gogorik euki.

        Sabasek, urrengo domekan eurakaz bazkaldutera joateko baietza emon eragin eutsen Dari da Josetxori, ta gero etxeratu zirean.

        Darik eukazan lau zaldi, guztiz ederrak, euretarik bi zuriak, Sabasen ederrenai, ondamurik ezeutsenak; eta ikusirik ain apaindurik joazala beti besteak, biraldu eban Josetxo Buenos Airesera, zaldi bi ondo apaintzeko bear zirean gauza barriak billatutera, len eukazanak zerbait zarturik egozalako. Topa zituan ederrenak erosi ebazan Josetxok, eta ederretxi jakazan Dariri.

        Urrengo domekan, ondo apaindurik eurak eta zaldi zuri biak, joan zirean bazkaldutera Sabasen etxera.

        Arriturik lotu zirean Sabas da bere lau alabak ikusi ebenean arek eroen edertasuna, zaldi zuri, azkar da eder biren ganean. Josetxok, apaindurik egoala, ezirudian Basoganen, ara ta ona otsain antzera arazoetan ibilten zan mutilla, ezpada, aberats baten seme ederra baño.

        Arpegian agiri jaken Sabasen alabai, aren zaldi biaren ondamua eukela: amazortzirik ogetasei urte bittartean ebiltzan lau neskatillok, eta ezagun zan, Sabasek, Josetxo eurakanatu nai ebana. Guztiz aberatsa zan Sabas, baña Dari zerbait aberatsagoa.

        Sabasek ittandu eutsan Dariri:

        —Nun idoro dozuz orrek zaldi zuri eder biok? Errege ta semem dirudizue ain ondo apainddurik: alagalako zaldiak daukazuz.

        —Onek zaldiok antxiñarik daukadaz etxean.

        —Eztodaz ikusi oraiñarte; guztizko iruderrak dira.

        Bazkaritan da bazkal-ostean, gogotsu iñardu eben berbetan ezkontza ipuiñak esaten, da guztizko gogaldi onaz egon zirean ordu-bian barriketak esaten, da barrezka ondo olga edo jolastuten. Illuntze aurrean, Dari ta Josetxo, jarri zirean zaldi ganietan, ta Sabasek, lau alabakaz, lagundu eutsen biderdirarte. Neskatillok, etxeratu zireanean, esaten eutsen alkarri:

        —Josetxok eztau irudi izan Basoganen ikusten izan dogun mutilla. Zein gizaseme ederra, apainddurik dagoanean.

        —Apaindduta zein apainddu barik, inguruon eztago Josetxolako mutillik, alan edertasunean, zein esangin da onbidean.

        —Bai, pozik artu leitteke senartzat.

        Urrengo domekan, Dariren etxera bazkaldutera joateko, berbatua lotu zirean aitta-alabak. Esan da egin, joan zirean; erregiña batzuk irudien Sabasen alabak, mendiak-zear, gora ta bera, zugazpean joazanean, zaldi ganietan, guztiz ondo apainddurik.

        Eldu zirean Dariren etxera, ta batun zirean guztiak batera, neskaren leunketa ta ipuiñakaz, barre asko egitteko gogoaz. Janari onak eta edari obeak egozan bazkaritako, ta ekiñean berbetan, esakera barre eragitekoakaz igaro jakezan iru ordu, maittik aldendu barik: Sabasen alaba gaztiena, edariak apurtxo bat azkorturik, jarri zan guztizko gogaldi onaz, danari barre eragitten, burura etorkazan destañe asmutzuakaz.

        Bazkaria amaittu ebenean, artu eben albistea, zelan katamotz eder bat egoan katigu burdintxaolan: joan zirean guztiak katamotza ikustera, ta izugarriak zirean arek egitten ebazan orruak eta aldarriak. Eurak begira egozala il eben langille bik txaolearen aizetegitik lan orretarako eukezan iskilloakaz. Arazo ori ikusi ta gero, etxaguntzan, batera ta bestera, abere ta artaldeak ikusten egurastu zirean arratsalde guztian, barre asko egitten ebela txittean-pittean, neskatillaren asmo ta esakerakaz: illuntzean etxeratu zan Sabas bere alabakaz: Dari ta Josetxok lagundu eutsen biderdirarte.

        Sabasen alaba zarrenai erakusten eutsan maittetasuna, bere etxaguntzako saldu-erosietan ibilten zan, Buenos Airesko mutil, Zenon izena eban batek, baña neskatilleak ezeutsan egitten txera onik mutil orri, etzalako bere begikoa. Gertaera au, ezekien Dari ta Josetxok.

        Sabas joan zan bein Basoganera, ta esaeutsan Josetxori:

        —Josetxo, alaba zarrenai ta niri lagundu bear deuskuzu Buenos Airesera, ostera bat egittera, iru eguneko jira-birea izando da.

        —Atsegiñez lagunduko deutsuet, Dariren baimenaz izan ezkero.

        —Goazan ba Dariren baimena jadetxitera.

        Jadetxi eben baimena ori, ta Josetxo geratu zan biaramon goizean joateko zaldi ganean Sabasen etxera, ta andik irurak jarraitzeko Buenos Airesera. Egun bat osoan egon zirean erri atan, ibilketak egitten kalerik-kale, ta ikusten zer egoan, an, or da emen: Zenon topau eben aurrez-aur kale baten, da beragaz egin ebezan berba batzuk. Zenonek sarri begiratuten eutsan Josetxori, guztizko arpegi illunaz, da Sabas da alabeak-be ikusi eben begirakune illun ori. Zenon joan zanean, Josetxok ittandu eutsan Sabasi:

        —Eztozu gogoatu gizaseme orrek niri egitten izan deustan begirakunea?

        —Bai, beti da ori olakoxea.

        —Nik ezpot ezagututen?

        —Ezeiozu jaramon.

        —Begirakuna itzala euki dau beintzat niretzat.

        —Olakoxe gogaldi illunekoa izan oi doa sarri.

        Sabasek eta bere alabeak ondo adittu eben Zenonen begirakuna illuna zegaittik zan, baña eseutsen esan gura Josetxori. Gogaittuten egoan Zenon, Josetxo bere maittearen lagun ikusi ebanean, da orregaittik zan arek erebillen bekoki illuna. Biaramon goizeko lauretan urten eben Buenos Airesen, da illuntzean etxeratu zirean jira-bira gozatsua eginda.

        Arik seigarren egunean, Darik biraldu eban Josetxo Buenos Airesera, arturen eukazan diruak batu, ta lengoak eukazan lekuan ipintera. Zenonegaz aurrez-aur topau zan kale baten, da urrengoan lez guztizko begirakune illunaz begiratu eutsan Josetxori. Gau atan, goizeko lauretan urten eban Josetxok etxerutz zaldi ganean, da ordubiko bidea igaro ebanean, bidean egoan baso-etxe baten urrean, aurkeztu jakan Zenon zaldi ganean, da esaeutsan:

        —Adiskidea, jakizu aspaldion nabillena ezkontza asmoetan Sabesen alaba zarrenaz, da esan bear deustazu olako asmorik badozu beragaz.

        —Nik eztaukat iñogaz ezkontza asmorik.

        —Lengo egunean ikusi zendudazan beragaz, da etxetan ederretxi.

        —Aregaz nengoalako zan orduan, zure begirakune illuna nigana?

        —Bai orrexegaittik.

        —Lagundu eioetala esaeustan Sabasek, eta lagundutera joan nintzan.

        —Bakit joan-etorri asko egitten dozuena alkarren etxietara, etxaguntza batetik bestera, ta zuk ezkontza asmoak darabiltzuz Sabasen alaba zarrenaz.

        —Ez gizona, siñistuizu nik eztaukadana ezkontza asmorik.

        —Berbea emon bear deustazu-ba, Sabasen etxera etzareala joango geiago, ta eztozula eguno berba egingo bere alaba zarrenaz.

        —Ja... ja... ja; asko eskatuten deustazu, zorrik eztotsudala, zoraturik ete zagoz, gizona?

        —Ezeizu barre egin; onek gauzok eztira barre egittekoak.

        —Ja... ja... ja, zelan eztot egingo barre, zure zorakeriak entzun ezkero?

        —Bigarrenean dirautsut ezteizula barre egin, ostarantzean joko zaittut emen daukadan makilla onegaz.

        —Ja... ja... bai-zera!; emen daukat neuk-be olako makillea: nik eztaukat zure makillearen ez zure bilddurrik, eta obeto egingozu etxeratu bake-bakean.

        —Ez; lenengo esan bear deustazu, eztozula berbarik egingo neskatilla aregaz.

        —Nik ezin neike artu egipide ori, ta berbetan aditu bagara alkarregaz, jatzi gaittezan zaldi ganetik, eta beingoan adittuko gara geure makillokaz.

        Zenon, Josetxoren azkortasunak bilddurtuten eban, da etzan azartuten areri ezer egitten.

        Auzi onetan egozala, eurakandik urre samar ebiltzan olgaten, burruka antzera, abelgorri gazte bi; artu eben abiadea zaldidunak egozan alderutz; izutu zan Zenonen zaldia; artu eban abiada zolia postan, da an agoan baso-etxetik urrean jaurti eban zaldiak, eta onek jarraittu eban oñastua baizen arin etorri zan bidean zear. Baso-etxekoak eta Josetxok jaso eben Zenon da eroan eben etxe atara: zauri andiak odola eriola eukazan arpegi, esku ta gorputzean; ogeratu ebenean jarraittu eban Josetxok etxerutz, ta illunduta etxeratu zan.

        Iragarri eutsan Dariri, Zenonegaz bidean gertau jakana, ta arriturik geratu zan au, mutil aren gizabideaz, deunge baten antzera, bidera urten eutzalako Josetxori.

        Arik zortzigarren egunean, joan zan Sabas Basoganere, ta Josetxogaz berba batzuk egin da gero, igo eban etxera Darigana. Onek erazagutu eutsan Josetxori Zenonegaz igaro jakana, ta siñistu eziñik egon zan luzaroan. «Ori da mutillaren geiztokeria! —esaten eban Sabasek—. Entzun bear dittu entzunalak, urrengo gure etxera datorrenean! Nor da bera, edo zein eskubide dauko iñori galarazoteko gure etxera etortea, ta nire alabeagaz berba egittea?».

        Dari ta Sabas luzaro egon zirean berbetan alkarregaz. Onek, etxeratu zanean, agur atsegintsu bat egieutsan Josetxori.

        Sabasen alabak, guztiz aserre ta naibagez beterik jarri zirean, jakin ebenean Josetxori Zenonegaz igaro jakan gertaerea, ta aittari esaten eutsen:

        —Zenonek eleuke sartu bear gure etxean.

        —Ikusikogu zer diñoan urren datorrenean, da orduan artukot burubidea egin bear dana egitteko.

        Illuntzean, lanak amaittu zireanean, etxeratu zan Josetxo, bere euskerazko abestiak abesauten, da gora igoebaneko, esaeutsan Darik:

        —Albista barri bat daukat zuretzat.

        —Zer jazoten da?

        —Sabasek esan deust zuri iragarriteko, zelan nai leukean ezkondu zaittezan bere alaba bategaz, zarrenaz balitz obeto, aldizka zarrik gaztera ezkondu deittezan; baña zarrena nai ezpozu, beste edozeiñegaz. Nik esan deutsat, euren etxera bizitera joatea bada, eztotsudala ezer esango, ta erantzun deust, alkarren urre bizi gareala, ta emen bizitteko egipideaz izango dala ezkontza ori. Ni, aspaldion, ikusten egon naz, Sabasek ainbeste agerraldiaz, atzenean asmo au ekarriko ebala: orain zeuk esangozu zer deritxazun asmo orri. Onek gauzok ondo gogartetu bear izaten dira erabagi orduko. Baitta esan dau, zelan bere alabak euki dittuen ezkontzeko ereti asko, baña oraiñarteko mutillak eztireala izan euren begikoak, eta zu guztiak ikusten zaituela begi argiakaz.

        —Nik, Dari, biotzaren barru-barruan daukat neure erriko neskatilla bat, zeuk euki zenduan lez, da nire biotzean eztago besterentzat lekurik: nik usmaten izan dot, Sabas asmo orregaz etorriko dana, ta eskerrak zor dotsadaz, bere ta alabaren guramen onagaittik, baña ezin neitteke ezkondu: datorrenean, neure eskerrak erazagutuaz, esaiozu berbatuta nagoala neure erriko neskatilla bategaz, ara noanean ezkontzeko, ta ezin egin leittekeala berak nai dabena.

        Josetxo ezegoan iñogaz ezkontzeko berbatuta, baña Eladitxo eukan bere biotzaren barru-barruan.

        Arik bigarren egunean, agertu zan Sabas, da Darik esaeutsan Josetxoren erantzupena. Orduan Sabasek, arpegi zurbilduaz erantzun eban:

        —Nire alaba batentzat, ona izango zan mutil ori, baña bakotxak daki zer egin bear daben: mutil orren itxaropena euki dogu etxean, da gaur, naibage alatsua artuko dabe nire alabak: eroapena artu bear dogu, Dari, nai bage guztietan.

        —Bakizu, Sabas, zein indar daukan euskaldunaren berbeak, eta berbatuta badago, ezin leike aldatu ezegaittik.

        —Bai, Dari, adittuten dot, gizaseme zintzoak olan egin bear dabena.

        Agur egin Dariri ta joan zan Sabas: Josetxok zainddu eban aizetegian, da eskerrak ageriaz esaeutsan, ezeiela artu txar-ustean bere burubidea, ta aginddu eiola beti berak lagundu aleutsan arazoetan.

        Sabasek erantzun eutsan:

        —Bai Josetxo, gurean maitte izan zaituguz, baña jakin dot ezin ziñeitezana etorri gurera, ta lengo adiskidetasunaz jarraittukogu aurrerantzean bere. Agur urrengorarte.

        —Agur Sabas.

        Gero Sabas joaten zan Basoganera noizik-noizera, bein bakarrik, bein alabaren bategaz, da jarraittuten eban lengo adiskidetasun zintzoaz.

        Urrengo urteko irabaziak, izan zirean ogetabostmilla ogerleko, ta ganera asko geittu zirean abere guztiak. Lengo urtean lez, Darik emoeutsazan Josetxori, bosmilla ogerleko atsegin-sari, bere alogeren ganera, ta poz-pozik geratu zan Dariren gizabide onegaz. Atsegin-saria emoeutsanean, esan eutsan Josetxori:

        —Nik orain, neure gibeleko gexo onegaz, eztot ezer egitten; zeu zara gauza guztiaren ardurea artuten dozuna, ta orregaittik, aurrerantzean eztozu eukiko aloger izentaurik: etxaguntzearen urteko errenta edo saria, bosmilla ogerleko nik artu ezkero, enparaua egingo dogu erdibana.

        —Eskerrik asko, Dari, neure aitta bazintzake-be, ezin ziñeike egin geiago nire onerako.

        —Merezi dozuna, Josetxo.

        Darik geroago alatsuago eukan bere gibeleko mingortasuna, ta ostera-be joan zan Buenos Airesera amabost egunetan, osagille on batek esaten eutsana egittera; Josetxok, bost egunik baten biralduten eban menpeko bat, jakittera zelan egoan ugazaba bere gexoaz. Lenengo amabostan etzan lez oneratu, jarraittu eban bertan osagillearen ardurapean: illebete garrenean, sendo samar aurkittuten zan, da berrogeigarren egunean gexoa asko ibitturik, eta Buenos Airesen gogaitturik, etxeratu zan.

        Erasti luze baten ibilli zan ondo samar, da gero agertu jakan ostera bere betiko gexoa. Esan leikean gexo orrek inddar geiago artuten ebala, ezetariko ardura baga, jan, edan, egurastu ta lo egiñaz, nai eban atsegite guztiaz bizi zanean: sarri joan bear izaten eban Buenos Airesera, osagillearen ardurapean egotera. Geroago zurbillago ta argalago, sustari gogorrakaz jarri jakan bere gexoa, ta urtearen atzenetan, Bizkaira joateko asmoak erabiltzazan: ilteko bilddurra artu eban, da bere jaioterrira nai eban joan iltera.

        Urte onetan irabazi ebezan ogetamarmilla ogerleko: Darik artu ezkero bosmilla etxaguntzearen saria, geratu jakezan ogetabosmilla euren artean ainbanatzeko: edo amabimilla ta bosteun ogerleko bakotxentzat.

        Ona Josetxok, etxaguntzan eroazan iru urtietan, irabazi ebazan ogetabosmilla ogerleko.

        Darik egitten ebazan alegiñak sendatuteko, baña ikusirik ezebala onerantz egitten, erabagi eban bere jaioterrira, alik ariñen, joatea. Onetarako esaeutsan Josetxori:

        —Irabazten izan dogunen erdia artuten izan dozun lez, abere erdiak zeureak izan dira: beste erdiakaittik eta salerosietan artu bear neukeanagaittik, emongo deustazuz ogeimilla ogerleko, ta zeuretzat lotuten dira, txiki ta andi, abere guztiak eta salerosian irabazten dozuna. Etxaguntzeraren urteko saria izango da bosmilla ogerleko, ta biralduko deustazuz urtearo Abadiñora: ganera emoten deutsut eskubidea etxaguntza au salduteko, eunmilla ogerleko nok emon dagoanean, zein jarraitzeko berton, zeuk nai dozun artean.

        —Ondo da Dari; ageritten deutsudaz nire biotzean sortu direan eskerrak, zeure mesede guztiakaittik.

        Ona, Josetxo geratu zan artu-emon da saleroste guztiaren jaube, ogeimilla ogerleko Dariri emonaz. Etxaguntzea ta bosmilla ogerleko urteko saria, zirean Darirenak aurrerantzean.

        Atzenengo urtean lez irabazi ezkero, Josetxori geratuko jakazan, ogetabosmilla ogerleko urte bakotxean; zorionean jarritta egoan osasuna beukan.

        Arazo guztiak arautu, abiamenak egin, da ille bi garrenean, ontziratu zan Dari Coruñara, joan ontzi eder baten: Josetxok lagundu eutsan ontzirarte, ta bere aittamarentzat emoeutsazan bimilla ogerleko.

        Eun da berrogetabosmilla ogerleko artuko ebazan Darik, Bilboko etxe baten ara elduten zanean: onek zirean bere irabaziak, eta ganera eukan etxaguntzea, gitxienez eunmilla ogerleko balio ebazana.

        Dari ta Josetxok, negar malkoak jausten jakezala, agur egieutsen alkarri, Bizkaian barriro alkar ikusteko usteaz.

        Dari Coruñara etorren ontzian, etozan etxeraldi bat egittera, Buenos Airesen luzaro egon zirean Mundakar bi, Josetxo ezagututen ebenak, eta Darik esaeutsen mutil arek eukan zori ona bere etxaguntzara joanaz, da zelan lau edo bost urte barru, izango zan diru askoren jaube.

        Eldu zirean Coruñara, andik Bilbora, ta gero etxera.

        Mundakarrok arin zabaldu eben errian, Josetxok irabazbide ona eukala, abere askoren jaube zala, ta diru asko irabazten ebala.

        Txomin-txiki Ondartzakok artu eban Josetxoren irazki bat, esaten eutsala zelan bere ugazabaz biralduten eutsezan aittamari, bimilla ogerleko eurentzat; ugazaba orrek egingo ebala agerraldi bat Ondartzara diru ori eroatera, ta bidebatez erazagutuko eutsezala etxaguntzako arazo guztiak.

        Dari, Abadiñon astebetean egon da gero, joan zan Ondartzara: guztiz abegi ona egieutsen Txomin-txikik eta emazteak. Darik emoeutsezan Josetxoren bimilla ogerlekoak, eta gero ageri eutsezan etxaguntzan igaro zirean jazoera guztiak: Txomin-txiki ta emaztea, adurra erioela egon zirean poz-pozik Dariren berbak entzuten, da esker eztitsuak erazagututen. Egun bittan egon zan Dari Ondartzan, da egun bietan, imiñi ebazan etxe atakoak, Josetxo egoan etxaguntzan egitten zirean, lan, salersote, ta irabaziaren jakittun. Irugarren egunean joan zan Abadiñora, noizbait agerraldi bat Mundakara ta Ondartzara egitteko usteaz.

        Zein arpegi argiak egozan Eladitxoren etxean, Josetxoren albista onak jakin zireanean! Aberastuten egoala, ta aberastuta laster etxeratuko zala! Zein gogo-argia erriko gizadi guztiak-be, Josetxoren adu ona jakiebenean! Josetxo gora ta Josetxo bere, egun askotan etzan besterik entzuten! Eladitxo birbizturik jarri zan albista orrekaz.