XIII
JOSETXO KATIGU MEXIKON

        Josetxo ebillen itxasketan bere itxasgoa egittuten, «Tiburtzi» eritxon ontzi eder baten: ontzi-burua edo aginpidea eukana, zan, Pastor izena eban gizon zimelkote, sarri makalik egoten zana, ta bigarren agintaria edo pillotua zan mutil eder, ule-gorri, inddartsu, Ezekel eritxona.

        Irugarren Amerikara osteran, joan zan «Tiburtzi» Habanara, ta emetik, Matamoros eritxon Mexikoko itxasbazter batera, oialgeiak zamatutera. Itxasertzetik urre samar geratu zan ontzia, bere ankilla-kateakaz lotuta. Batetik Pastor makalik ebillelako, ta bestetik Ezekelek arazo asko eukalako, Josetxo biraldu eben errira, batelean, lau gizonegaz, ontziko argittazunakaz ango nagosiagana aurkeztutera.

        Matamoros eritxon uria, egoan urruntxo, ibai luze baten, leor-barruan; da ixasertzean, ibaien sarreran, egoan Kortina eritxon erri txikitxo bat: erri onetan joan zirean Josetxo ta bere lagunak.

        Orduan, lurralde atan, España ta Mexiko-tarrak euken gudu gogorra alkarregaz, da Josetxo, ta bere lau lagunak, sartu ebezan katigutegian Españarrak zirealakoan, zegaittik, ain zuzen-be, Kortina eritxon erri ori, Mexikotar gudulariz beterik egoan egun aretan.

        Españar gudu ontzi bat egoan «Tiburtzi»tik urre: an ezegoan beste Españar gudularirik; urrun leor-barruan ebillen gudua zoli. Orduak joan, orduak etorri, Josetxo, lagunakaz, etzirean agertuten: illunabarrean agertu etzireanean, bilddurtu zirean «Tiburtzi»koak zer jazo ete jaken, da guztiz artega, leorrerantz begira egozala, estaldu ebezan gabeko illuntasunak.

        Biaramon goizean, ikusirik batela etzala agiri oraindiño, usmau eben jazoera okerren bat igaro jakela: jaurti eben uretara beste batela, ta Ezekel, gizon bi arraunketan ebezala, joan zan Españatar gudu ontzira, ango nagosiari erazagututera zer jazoten zan, errira joan zireanakaz.

        Txatxarra zan Españar gudu ontzia ta ezeukazan berrogetabi gizon baño guztitan; etzan azartuten leorrean egozan Mexikotar gudulariari ezetsiten. Mexikotarrok ezeuken gudulari antz andirik, soñeko zar birrinduakaz, batzuk oñetako baga, besteak urratuakaz, da guztiak iskillu zar ugertuakaz: indar andirik etzan bear arek azpiratuteko, baña gudu-ontziak gizadi gitxi eukan leorrera biralduteko; ta nagosiak esaeutsan Ezekeli.

        —Emen gudua daukagu, ta or leorrean dagozan Mexikotarrak, katigutuko ebezan zuen gizonak; gaur arratsaldeon urtengot emendik, eta joango naz, Españarrak geuganatuta daukagun itxaserri batera, ta andik biraldukot, jazoera orren albistea, Matamorosen daukagun nagosienari. Erazagutuko deutsat, zelan Kortinan daukezan katigu bost Españar ontzi batekoak, eta alik ariñen joan deittezala gudulariak arek bostak jaregittera. Ni aldenduten nazanean, emen bazagoze, katigutuko zaitue orrek leorrean dagozan gudulariok: ostuko dittuez ontziko gauza guztiak, eta eztakit zer egingo daben zeuekaz da ontziaz. Bilddur onegaittik, ni itxasora noanean, artu ankillea, ta belan jarri bearkozue, berton ibiltteko, bein kanpora ta bein barrura, arik eta neu etorri arte: ta begiratu beti leorrerutz, batela agertuten bada, ikusi daizuen.

        Orduan, danak zirean oialdun ontziak, aizeaz osterak egiten ebezanak.

        —Ondo da jauna —erantzun eutsan Ezekelek.

        Gudu ontzia joan zan kanpora ta estaldu zan zeru-barrenean: aize ona eukan bere osterarako.

        «Tiburtzi»k, jaso eban ankillea; zabaldu ebazan belak, eta aize ibittu ta eguraldi onakaz ebillen, bein itxasorantz, da bein leorrerantz, leku atatik asko aldendu baga, begira beti agertuten ete zan batela, Josetxo ta lagunakaz.

        Habanatik urten ebenean ezegoan oraindiño gudu barririk; orregaittik biraldu eben batela leorrera. Pastorrek, bere makaltasunaren ganera, naibage mingarriak eukazan, Josetxoren jazoeraz; beti ezbaian, katiguturik ete egozan, ala il ete ebezan bost gizonak. Amaittuten joazan ontziko janari ta edariak, Habanan Mexikorarte artu ebazanak, eta laster aurkittuko zirean elikaturaren premiñan. Zer jazoko zan, luzaroan joan ezin bazirean leorrera? Atsekabe asko igaro bear eben, laster ezpetorren Matamorosen egoan Españar gizateria, Kortinan egozan Mexikotarrari alde eragittera.

        Olan igaro zirean bost egun, bost urte luze-luzeak irudi izan ebenak. Seigarren egunean, gudu-ontzia osteratik eldu zanean, alik ariñen alde egieben Kortinan egozan Mexikotar gudulariak, albistea euki ebelako, urre etorrela Españar gizateria eurari ezetsitera. Alan zan izan-be; illundu-orduko sartu zirean Kortinan, da atara ebezan katigutegittik, Josetxo ta bere lagunak: jaurti eben uretara leorrean egoan batela, ta ondo pozik joan zirean euren ontzi «Tiburtzi»ra.

        Biaramonean, Españarrak itxi ebezan Kortinan berreun gudulari, ta enparauak, joan zirean ostera Matamorosera.

        Josetxok albista onek etxera biraldu ebazanean, egozan itxaroten gudua amaittuarte, ontzia zamatuteko. Irugarren illebetean urten eben andik Englandarako, ta gero jarraittu eben Bilbora.

        Josetxo etxeratu zan, bere ikasgoa egittuta, joan zanean baño gorputz andiagoaz, da guztiz mutil ederra. Urte bitan ibilli zan osteretan, da orain ebazan ogetabat urte.

        Etxeratu ta amabostgarren egunean, aurkeztu zan Bilboko azterpenetan, da artu eban bigarren agintari edo pillotu izateko eskubidea.

        Urrengoan, egin bearko ebazan bost ostera Ameriketara, ontzi-buru izateko azterpenetara aurkeztuteko.

        Orra, etxean barriro, Masima ta senarraren arerioa, pillotu biurturik, eta mutil ederra.

        Lengo gorrotua ete deutse orain-be? Pillotu izateak, irabazbidea egiatuteak, eta betiko gizabide onak, ez ete deutsez estaldu Josetxori, Masima ta senarrentzat euki ebazan zetakak?

        Aurrerantzeko gertaerak erantzungo dabe.

        Josetxori, bere aittamak erazagutu eutsezan, Aristonegaz, Eladigaz da euren aittamakaz jazo zirean lotsagarrizko auzi guztiak, eta zelan gizadia egon zan Masima ta senarraren ala, Eladiri erru baga emoeutsezan naibageakaittik: aittak emoeutsazan koplak-be ikasteko.

        Josetxo, arritturik lotu zan, jakiebazan jazoerakaz, da len baño erruki geiago Eladiri arturik, erantzun eutsan amari:

        —Zer egin dot nik ama, beti-beti, andra Masimak eta senarrak izan deiztten gorrotua? Zer egin dau Eladitxok, gisa orretan beti naibagepean erabilli deien? Nire jatorria, au dala, ori dala ta bestea dala? Ai zein burutasun geiztoak! Nun da nogandik jaio zirean Ermoken da emaztea? Entzutea daukadanez, bata, portuko jausten egoan etxe zar baten jaio zan; bestea labaondoko, artoz beterik egoten zan gela zikin baten, biak nekezale onaren umeak. Nik eztakit oraiñarte, guraso entzute andikoakandik, jauregi eder baten jaioa banaz-be; baña dana-dala, orrek jatorriok, nire ustez, eztabe ezer esan gura: gizabide ta egittasunak dira neurtu bear direanak, gizaseme ta gizalabetan. Alagalako akiakuleak eta nire gizabidea ondatu gurako asmoak darabillez nire arerioak! Baña Jaungoikoa dago beti bitartean, da berak erabagiko dau, zer gertauko dan Eladigaz da nigaz, lurbira onetan igaroteko daukaguzan egunetan: esan deizela nigaittik, nai dabezan zittalkeri guztiak, baña, alan da guztiz-be, ezin izango dabe ondatu nire gizabidea: emen, da ibilli nazan leku guztietan ezagututen dabez nire egittasunak, eta erruezari gorrotu izatea, Jaungoikoak nekalduko dau goiz edo belu. Ganera, Eladitxo errukigarriari emoten deutsezan naibage mingarriak, nigaz adiskidetasuna daukalako, egunaro geittuten dabe nire maittegurea, ta menturaz, niri legez jazoko jako berari-be. Orregaittik uste dot, Masima ta senarrak, landuten dabezala euren gogoaren kaltez doazan bideak. Niri esan deustazu sarri ama, zelan agertu nintzan umetan ona Ondartzara, baña alan-bere, eztot eguno uste izan, ementxe jaio ta azi nintzala baño; auxe da nik neure jatorritzat daukadan etxea. Baserritarra nazalako, Masima ta senarrak, euren andikeriakaz, ezin nabela ikusi Eladitxogaz berba egitten? Itxastarra-be banaz, Ermoken izan zan legez, da oraindiño ogetabat urte baño eztodazala. Eladitxori esan neutsan bein, neure biotzean daukadala, baña eguno eztogu egin ezkontza berbarik: Eguzki, Lurbira, Irargi ta izarrak euren lanetan da bidietan jarrittuten deben lez, nik bere jarraittukot neurietan, aldodan ondoen, da atzenean nonbaittara elduko naz, ama.

        Josetxo, eztozu zetan artu naibagerik, Masima ta Ermokenen berbakaittik.

        —Ez ama eurakaittik, ezpabere, Eladitxori deutsadan errukiagaittik baño.

        —Eladitxo ekanduko da artuten eroapena.

        —Ekandu bear ama, osasuna galdu nai ezpadan.

        Lenago lez, Josetxo etzan iñoz joaten Eladi egoan lekura, bilddurrez amak nekaldu ezeien, baña kalean aurrez-aur alkar topaten ebenean, aida baten geratuten zirean, berbatxo bat edo beste egittera alkarri. Bata -bestearen edestiak, ezin iragarri eutsezan alkarri; ezeuken bittarterik ez eroapenik, berbaldi luzerik egitteko; beti bilddurrez zainzalleren batek ikusiko ete ebezan. A zan lorra.

        Josetxok, etxeraldi onetan, ezeban uste itxasketara joatea, arik eta ontzi on baterako eretia agertu arte: zetan edo atan, beti lanean edo arazoetan ekandurik egoan lez, gogait egiten eban geldi egoten, da etxeko zein kanpoko lanetan lagunduten eutsen aittamari, abarkak jantzita, baserritar antzera, lupatzak egozanean: bera zan artzaña, egunabarrean ardiak basora eroaten ebazana, berak etxeratuten ebazan illuntzean, da artuten eban euren ardura guztia.

        Itxasoan, itxasoan lez; leorrean, leorrean lez; errian, errian lez, da baserrian, baserrian lez, izan bear ebela gizasemeak esaten eban beti, ta alantxe egittuten ebazan bere esateak. Jai-egunetan, Mundakara joaten zanean, mezatara edo bere adiskideakaz egurastutera, ezin esan leikean baserritarra zala, ain ederto jantzirik eta apainddurik joaten zan: astegunetan, ardiakaz basora joanean, zein soloan atxurren edo mokil-joten iarduenean, baserrittarra irudian burutik bietzetara; ta itxasoan bazan, edozein galbidetan zein gertaeratan, Josetxo zan beti aurrerengo joaten zan ongillea.

        Ameriketara joan-etorrietatik etxeratu zanean, amari emoeutsan, irabazi eban diru guztia, joan zanean eskiñi eutsan legez, da ondo pozik egozan aittamak. Amak agiraka asko egitten eutsan anbeste bear egitten ebalako, baña etzan aspertuten arazoetan.

        Txomin-txiki, bere aitta, sarkotea izanarren, beti zan koplari ta gogo-argikoa, ta Josetxok ainbeste lan egitten ebalako, zuzendu ebazan urrengo doazan koplak:

                Ekin Josetxo lanean;

                Ebagi sendo bedarra;

                Bene-benetan,

                Bear orretan,

                Eztirudik itxastarra.

                Basoratu artaldea,

                Egunarko goizetan,

                Artzain bat legez,

                Eu abil eurez,

                Baserrittarrren lanetan.

                Ardiak itxi, ta gero,

                Mokillak joten solora,

                Mokillak jo-ta,

                Bazkaldu eta,

                Orbelak batzen basora.

                Noizik-beñean joaten az,

                Zugatzen kerizpetara,

                Etzanda bean,

                Bedar ganean,

                Egoten guztiz erara.

                Itxasoetan artukok,

                Eguzkijaren goibea,

                Jakin daikean,

                Itxas-ganean,

                Jarraittuko dan bidea.

                Itxasoetan eztagoz,

                Emeko mokil joteak,

                Baña bai asko,

                Negargarrizko,

                Galbide ta naibageak.

        Onek koplok, noizik-noizera abesauten ebazan Txomiñek, Josetxok entzungo ebazan lekuan, da onek, karkar, barre asko egitten eban. Juana Marik eta otseiñak-be ikasi ebezan, da danak jolastuten zirean, kanta ta barre egitten, Txomiñen asmoari.

        Eldu zirean Almikako jantzarazo egunak, Mundaka, Bermeo ta inguruko gazte guztiak batuten zireanak; itzu ta tanbolin soñuetan jantzan egin, da gero lauretako ontxoa artutea ekanduten zan jolasak. Ara joan zirean lenengo egunean Josetxo ta Eladi-be, bakotxa euren lagunakaz.

        Mundakar mutillak egieben aurreskuan, Josetxo bere sartu zan aurrezkua luzetutera, ta neskatillak eoran eutsezanean, ain zuzen-be, Eladitxo izan zan Josetxogaz jantzan egin bear ebana: batak ez besteak ezeuken gertaera onen errurik, zegaittik, neskatillak ainbanatuten ebezan mutillak, eroan eben Eladi, Josetxogana. Egieben jantzan alkarregaz tanbolin soñua amaittu arte, baña jantzan ebiltzala, esaeutsan Josetxok Eladiri:

        —Ai Eladitxo! ziur-ziur ikusiko gaittu zaintzalleren batek, eta gaur agiraka gogorrak egingotsuz zeure amak.

        —Izan leiteke, baña zuk ez nik eztaukagu jazoera onen errurik.

        —Txantxetan batu ete gaittue alkarregana aurrezkuko mutillok?

        —Eztot uste; olantxe gertau bearra izango zan.

        Jantzaldia amaittu zanean aldendu zirean alkarregandik.

        Geroago, Mundakako neskatillak bizkor ebiltzan, eurak-be aurrezkua egin bear ebela, mutillak egin-ezkero: zirikatu ortik eta ekin emetik, atzenean urten eben aurrezku luze-luze bategaz; Eladi-be artean zan. Eldu zan mutillak ainbanatuteko aldia, ta orain ostera, Josetxo eroan eben Eladigaz jantzan egitteko; biak alkarri begira irribarreka jarri zirean, gogoratuten zelan gertauten zirean arek alkartuteak.

        Josetxok, barre egiñaz, esaeutsan Eladiri:

        —Alagala gabiltzaz Eladitxo; gu ezkara errudunak jantzarako batu gaittuezalako; orain alkarregandik aldenduko bagiña, guztien irrigarriak izango gintzakez, da jantzan egin bear dogu soñu au amaittu arte.

        —Bai Josetxo, olantxe uste dot.

        Jarraittu eben jantzan tanbolin soñua amaittu arte, ta gero aldendu zirean. Noiz arte? Ori zan ezin jakin zeittekeana.

        Eladi etxeratu zan, illundu-orduko, bere neskatilla lagunakaz, beste erriko gazte geienak baño lenago, baña alan da guztiz-be, bera etxeratu-orduko, jakieban amak Josetxogaz jantzaldi luzeak egin ebazana: zaintzalle bizkorrak eukazan Masimak. Arpegian igarri eutsan Eladik putzitu ebela bere burua Almikako gertaerakaz.

        Amak, artu eban arnasea, bere amorrua zerbait ausittu eittean; deittu eutsan Eladiri gela batera, ta esaeutsan:

        —Alagala abil ene alabea; ik polit-politorrek gaur-be, nai doan jantzea egin don Almikan Ondartzako jitanoagaz.

        —Ama, ezer esan-orduko entzuizu lenengo zer jazo dan. Mundakar mutillak egin daber aurrezkua, ta ni, neuk eztakidala, eroan nabe Josetxogana. Gero egin dogu neskatillak, eta nri, neuk eztakidala ekarri deuste Josetxo: lotsagarria izango zan alkarregandik aldendutea soñu atan, da egin dogu jantzan. Batak ez besteak, eztaukagu gertaera orren errurik.

        —Bai Eladi, jitanoa beti jitano; alkarregaz ondo adittuta egongo ziñien biok.

        —Ama, Josetxo ezta jitanoa; izango da jitanoak ostuta ekarria, baña bera ezta jitanoa: min egitten jat iñogaittik berba txarrak entzuteaz.

        Au esanaz batera, zaplada zoliak emoeutsazan amak, bere alaba emeretzi-urtekoari, ta ganera esaeutsan:

        —Aurten ez az joango geiago Almikara; biar eroango aut Gernikan ezkonduta dagoan neure lengusiña Atanasigana, ta antxe egongo az, ori Ondartzako mutillori, itxasketara joan arte.

        —Zeuk gurozuna egingozu ama, baña ori izango da errueza nekaldutea.

        —Erru zein errubaga, olantxe zuzenduko aut nik, lotsageiztokuori.

        Esan da egin, Masimak, biaramonean eroan eban Eladi Gernikara, Atanasigaz bizittera.

        Josetxok, Almikan egun bittan ikusi ezebanean, uste eban, amak etxean eukiko ebala nekaldurik, beragaz jantzan ibilli zalako, ta erruki gogorra artu eutsan. Egunak eta asteak igaro-arren, Eladitxo etzan iñundik agertuten, da gexorik ete egoan zan Josetxoren pekua.

        Bein, Eladiren neskatilla laguna ikusi eban Josetxok ibilketan beste batzukaz. joan zan eurakaz ibiltaldi bat egittera, ta ainbat berba egin da gero, aittatu eben Eladi, ta esaeben Gernikan egoala bere aideakaz. Josetxok orduan erantzun eban:

        —Eztot ikusi aspaldion, da gexorik dagoala uste izan dot.

        —Ez, Gernikan dago; zuk naiago zeunke emen balego, ezta Josetxo?

        —Ni gora-bera, ondo dago an zein nai daben lekuan.

        Gerotxoago, Josetxok agur egieutsen neskatillari, ta aldendu zan.

        Josetxok ezagututen eban, Gernikan izakoa eukan mutil lagun bat; oneri entzun eutsan iñoz, a izekoa Masimaran lengusiñea zala, ta uste eban, Eladi arexegaz egongo zala. Topau eban mutil lagunau, ta leunketa gozoaz ittandu eutsan:

        —Saturnin, egia dok Eladi Gernikan dagoana?

        —Bai, atzo jakin neban neure izekogaz bizi zala; zer-ba?

        —Ezer-ez, neuk-be orixe entzun dot.

        —Ire adiskide ona dok a, Josetxo; ta ikusteko gogoa eukikok.

        —Ez-ba, Almikan ikusi neban oraintsu.

        —Bai, jantzan alkarregaz egin zendoenean.

        —Bai, orduantxe.

        —Aspaldion eztot ikusi izeko Atanasi, ta biar joango naz Gernikara; etorri naibok nigaz, biok joango gozak.

        —Bai pozik, zein ordutan?

        —Emen, goizeko bederatzietan urten ezkero, bazkal-ordurako elduko gozak bertara.

        —Ondo dago, baña ezeiok iñori esan daroagun jira-birea.

        —Ez, eztau iñok jakingo.

        —Portuondo-ganean batuko gozak bederatzietan.

        —Bai, agur orain biarrarte.

        —Agur-ba.

        Biaramonean urten eben bederatzietan, da amaiketan eldu zirean Atanasiren etxera.

        Eladiren odolak burura igoeben Josetxo ikusi ebanean bera egoan etxean, baña arin ibittu jakan bere biotzikarea. Berba batzuk egin ebezanean, Atanasi, Eladi ta mutil biak urten eben Gernikako kale, etxe ta zugatz ospetsua ikustera.

        Atanasik, Masimak iragarrita ekian, zelan Eladi Gernikaratu eban Mundakako mutil bat itxasketara joan arte: uste eban, bere lobeagaz joan zan mutilla izango zala Eladi maitte ebana, baña ezeutsen naibagerik emon gura gazteori, alkarregandik alde eragiteaz, da berak lagundu eutsen joan zirean toki guztietara. Eguerdian bazkaldu eben batera, ta mutillok etxeratu zirean illundu-orduko.

        Eladitxok, aurrerago ageri eutsazan Atanasiri, amagaz ebazan auziak, eta ezegoan bilddurrik, onek Masimari esango eutsanik, mutillak egieutsen ikustaldia. Josetxok-be esaeutsan bere lagunari, ezeiela iñon aittatu Gernikara egin eben ibilketea.

        Ai, Masimak jakin izan baleu Josetxok Gernikan, Eladigaz batera bazkaldu ebala! Zoratuko jakan.

        Josetxoren berbetea ta ikusbidea ederretxi jakezan Atanasiri, ta ezieban adittu Masimaren burubidea, Eladiri galarazoteko mutil aregaz berba egittea. Eladik, zana zan legez, edesti guztia ageri eutsanean, Atanasik errukia astu eutsen biari, ta bere begikoak zirean biak aurrerantzean.

        Josetxok jarraittuten eban etxean, baserriko lanetan: noizbait joaten zan arrantzuan Murguako atxetara; bein lapatan, bestean moxillatan da urrengoan karramarrotan: noizik-bein joaten zan txasora-be, Txotxo-tontorren txalupan, egun bat itxasoan igarotearren, da arazo onetan sarri etxeratuten ebazan, arrain, lapa, karramarro ta beste itxasoko janariak.

        Etxeratu-zanik ille bi garrenean, agertu jakan eretia, Bilbon egoan itxasontzi baten, pillotu edo bigarren agintari joateko. Lau illebete nai ebazan igaro etxean aldi onetan, gero luzarorako alde egingo eban ustean, baña ikusirik ontzi ta ontzi-buru oberik etzala agertuko, artu eban joateko burubidea. Aittamak naibage andiaz egozan ain arin joalako itxasketara, Jaungoikoak nai eban arte.

        Au da beti itxastarraren bizi itzatea: noizbait etxean, ekatx, lauso, ontzi ta itxasertzetako atxaren bilddur baga, ardura barik lo egitten, ta gero itxasketan, txittean-pittean arriskupean, eriotzea begiaren aurrean dabela.

        Josetxo, bere lagun Saturnigaz, joan zan Gernikara, Eladiri agur egittera; lengoan lez bazkaldu eben Atanasi ta Eladigaz, da arratzalde erdian agur eginik emakuma biari, artu eben mutillok etxera bidea.

        Atanasik, bakar-bakarrik ekizan Eladitxo egiebazan negarrak, Josetxok agur egieutsanean, da iñok ezebazan ikusi Josetxoren negar anpuloak.

        Josetxori, joan-orduko esaeutsan amak:

        —Josetxo, Eladigaz ezkontza asmorik badarabilk, aldendu biok burutik. Eladitxo neskatilla on-ona dok, baña beragaz ezkonduteko, aittamen baimena bearkok, eta ori eztok iñoiz lortuko.

        —Bai ama, neuk-be uste dot ezin izango nazana ezkondu Eladigaz, baña maitte izangot, ezkongei dagoan arte.

        Abiamenak zuzendu ebazanean, joan zan Josetxo Bilbora, ta ontziratu zan «Ama Karmengo» izena eban, bergantin eder baten: egun batzuk geroago, itxasoratu zirean, Habanara joateko.

        Ona, joan zan urriñetara, Masima ta bere senarraren arerioa, ta biaramonean etxeratu eben Eladitxo, arpegi itzal da gogaldi motelagaz.

        Txomin-txikik artuten ebazan noizik-beñean Josetxoren eskutitzak, eta bekian nundik eta zelan ebillen, atzerrietan da joan-etorrietan. Aldendu zanik amabostagarren illebetean, Englandatik Habanara joazala, Puerto Rico-ko itxasleorra urre samar egoala, estaldu ebezan ekinozioa eritxon ekatx gogor batek izugarrizko inddarrak eukazan aizeaz da mendielako olatuakaz. Ausi ta jausi zan masta nagosia, ta beragaz eroan eban bestearen erdia: onek mastok ontziari lotuta egozan lez, etziran aldenduten; zulatu bear eben ontzia urertzean txikotak arin ebaten ezpazirean. Neke andiko lan onetan ebiltzala, olatuak ganetik igaroten jakazan ontziari, ta gizonak ebiltzan uretan, euren lanak zuzendu eziñik: bittartean, beko geletara egozan bide guztietatik, sartuten zan ura upategira, ta ondatu bear eben urez beteta, zelanbait ataraten ezpazan. Mastaren lokarriak edo sokak ebaten iarduen arte, lau gizon eroan ebezan olatuak, eta geroago, mendielako olatu batek eroan eban ontziko nagosia, agintaritzea eukana: enparauak, biotzillakaz, itzal da motel geratu zirean gertaera onekaz, gogoratuten besteak eroan eben bidea jarraittuko ete eben guztiak.

        Mastak alde egiebenean, ekieutsen uragak joten, upategiko ura joan eittean kanpora. «Jo mutillak uragok ondatu nai ezpogu!» esaten eutsen alkarri, ta lan onetan, gorputz neketuakaz, galbide errimeak igaroten, jarraittu eben olatuak ibittu arte.

        Josetxo, ozta-oztan ebillen, zauri andiak gorputzean ebazala: danak ebiltzan or jausi ta emen jaso, zauri ta neke mingarriakaz.

        A izan zan zorigeiztoko ekatxa.

        Amalau gizaseme izrean ontziko gizadia, ta bederatzi geratu zirean bizirik, Josetxo ontziko nagosi zala.

        Eguraldia ondu zanean, arautu eben geratu zan masta erdia, bela batzuk zabaldu leikezan gisan: baitta zuzendu ebezan beste kalteak-be al-ebezan lez. Puerto Rico zan urre samar egoan portua, ta Josetxok artu eban burubidea, portu orretara joateko, masta barria jarri, ta beste kalteak araututera. Aize ona egoan, baña guztiz geldiro ebillen ontzia, masta erdian zabaldu alizan zirean belakaz.

        Biaramonean topau eben batel bat, bost gizonegaz, ekinozioak ondatu eban Noruegako ontzi batekoak: onek esan eben, zelan ekatxa egaro ta gero, eguraldi onaz, ondatu jaken ontzia urez beteta, ta amabi gizonetarik zazpi galdu ebezala. Josetxok artu ebazan bere ontzian.

        Beste egunean, Puerto Ricoko leorrak agertu orduko, idoro eben, ekinozioak mastak eroan eutsazan Englandako ontzi bat: uragak joten iarduen danak aldizka; baña ikusirik upategian ura geittuten joala, ta laster ondatu bear ebela, sartu zirean batel baten, da joan zirean «Ama Karmengo»ra. Josetxok artu ebazan bere ontzia.

        Onek Englandarrok esaeben,zelan lau gizon galdu ebezan, mastak jausi zireanean.

        Biaramonean porturatu zirean Puerto Ricon, da joan zirean errira, ondatu zirean ontzietako gizonak.

        Ontzi bakotxak ekinoziopean, igaro ebazan gertaerak irazten bagiñoaz, orri asko beteko litzakez, arrigarrizkoak zirealako, aize ta itxasoaren inddarrak; eriotzak eta kalteak, mingarriak eta atsekabeak.

        Saldu eban Josetxok ontziko karga edo zama apur bat, beraganatzeko bear eban dirua, masta barria ta beste arazoak ordaintzeko. Ogetabost egunetan egon zirean kalte edo matxura guztiak zuzenduten. Gero jarraittu eben Habanara euren osterea amaittutera, ta zazpigarren egunean porturatu zirean.