LARRESIA TA URRETXINDORRA

        (Gertirudia)

Mendi-mendian gordea,

o Larresi gurgarria!

Zu kanta nai zaitut eta

zugan kabidun bizi zan

urretxindor kantaria.

Giza urratsek etzizuten

bein zapaldu bakartea;

giza ezpañek etzuten

artean mintza sekula

zure izen orbangabea.

Gerora arte etzuten jakin

zugan gurutze bat zana:

larra ostoz estalia,

kabiaren jarlekutzat

txindorrak aukera zuna.

Zein zoriontsu txindorra,

Larresiko jaun ta jabe,

zure baitako txokoan,

eiztarietatik urrun,

iñori jauntzik zor gabe!...

Ikuspegi mugaz arat

bazun lur gizenagorik;

Zenbatez naiago, ordea,

pake ederrean poz ale

bakanak jaso zugandik!...

Gogarago, bai arean,

Larresiko jaun ta jabe,

kantari eman egunak

jaiotako txoko orleian,

iñoiz iñora alde gabe...!

            * * *

Larresi zoragarria,

mundura oro ertsia.

Ura kanta nai det eta

kabidun bertan bizi zan

urretxindor kantaria.

Gabon gabez bai gozoa

etxebarneko apari!;

Sendiko pozaren berri

zer ajola bear die

ateko otso ta auzoeri?

Ezjakiñaren lañotan

mendi-median gordea,

bazirudin Larresiak

Zeru berberak bizi zun

Baseliz pakez betea.

Etzan iñor egokitzen

ara artzai bat iñoiz ezik.

Artzai on buru-zuria

lekuko ondo zintzat zeukan

txindorrak aspaldidanik.

Artzai zarra artaldeakin

aratzen zan bakoitzean,

Txapela eskuan eta

Aitagure bat aboan,

tinka oi zan otoitzean.

Artzai zarrak zekiena:

Larresi artan bazala,

bazala an nonbait gordea

gaztetan ezagundako

zurezko gurutz apala.

Urteen eskergabeak

larraz ito omen zun gero

fede ikur zarra. Ta beraz

beste, ez omen zan, ez omen,

oroi zunik arrezkero...

Ez ba jakin artzai onak,

Larresia zula aberri,

gurutze artan bertantxe

kabia zintzilik zeukan

urretxindorraren berri!

            * * *

Gure kantariak, berriz,

goizero ta pozikago

egun berriak agurtzen,

Gurutzadun Larresia

gero ta baizun maitego.

Uda aña negu gogorra,

guzia maite, guzia

goraipatzen kabidunak,

Larresiko gurutza aña

gurutzadun Larresia.

Entzutekoa arratsetan

maizter aren eztarria,

Larresi loak artutik

ilargitara aidatzean

zerurañoko adia!

Ilargi gau zaindaria,

txindorraz liluraturik,

bai ote zegon lurbiran

aren bakar zale ederrik,

aren kantari garairik?...

Zein ilzarrek aletu zun

zorion artaburua

Larresi bazterretsiko

guruzpe zoragarrian?

Abaso bedeinkatua!

Bedeinkatua! —zabesan

urrezko txirula joaz,

lena ta etorkizuna

ordunarekin alkartuz

an bizi-iltzeko asmoaz.

—«Ederra baita bizia

—zion— Larresia maitez!»

A gurutzadun Larresi!

Bertan jaio, bertan bizi,

ene umetxuak!, ez alde, ez...

Ozkorri odoleztuan

kordege eguzki ilzoria

aitzen eta aitzen zijoan...

Ta atertzeke an ari zan

txintaka gure txoria.

(Ai pake lauso gabea,

ordurarteko pakea!

Eldu zaik, ondikotz! orra

or miztoz makur-makurka

ondamenaren sugea!)

Mutil bat, atzetik, arriz

noiz jaurti bear gezia,

txaparro artetik erne

—«Dabesala abes bailion

bere illeta eresia!»

T'eguzki ilzoriari so,

iñoiz ez bezin ameskor,

azkenagur zoliena

eralki zion luzerik,

eriosuar ta atsalkor...

Eguzkiaren goria

goriagotuz biotzan,

joranez paparra arrotuz

—«Zure ozkorria iltzean

oi al baneza!» ziotsan.

            * * *

Jaurti arria, beñola,

an doa, eriogarri,

zorrotzik, Larresiaren

biotzenera, txoria

eratxitzeko egarri.

Txindor ta gurutz biak bat

lurrera bertan, autsiak...

Erbeste urrunera igesi

doazan uxatu umeeri

ura agurra ama ilzoriak!:

—«...atzerrian Larresiko

gentza non?... Enetxok!, biur,

biur lenbailen berriro

abasoen gurutzera,

kabiketarako... Agur!...

Agur Larresi ta umeeri,

ta il zan, il erretxiola...

... Larresi alargunduak

miñaren miñez txuka zun

ilak zerion odola!...

...kabia urratu, umegabe...;

ilbero, odolez, txoria...;

ta, gel!, gurutze bat, ondo!,

zurezko mendigurutza,

besamotzik, eroria...!

—«Atzeman aut; ez, ordea,

gurutza ausi gabe lenik!

(damuz amari mutillak:)

Larresia maitez anbat

Gurutza maite huen ik! »...

            * * *

Artzai zarra artaldeakin

aratu zan udazkenez:

Zer zan baña —aren tamala!—

Larresiko urretxindorrak

ez kantatzeko oi zuanez?

Txindor ordez, orra bertan

jauntxo berria; arlotea!

Ez txintarik, ez kabirik,

zerk Larresi jabetu du

txolarre lotsagabea?

Gogora zun gaueroko

txindorraren eresia:

ilargi izpien edari,

goraltzen eta goraltzen

gurutzadun Larresia...

Gogora, bakartegian,

ostoz ormatu elizan

asaba ilzarrak gurtutzen

jaupaleme ikusezia

zein zoriontsu bizi zan...

—Zer zaude, artzai, begira

or txindor bat gorabera.

—Atozkidate, mutikook,

gurutz autsi au konpondu

ta zutitzen laguntzera...

Taldea, baña, ajolage

parre ta algaraz urrundu...

Aitonak bakar-bakarrik

gurutz ezpalak banaka

jaso bear eta alkartu...

—Jauna! —zion malkoz, oi zun

Aitagure esan ondoren—

txindorkume aldatuak

datozkeneko bego, otoi,

abaso gurutz au zuzen...!

Iruñan, loraila, 1938.