BI FRAIDEAK

        «Hor 'tiagu orain», erran zuen Sean Padraig O'Raghallaigh-ek, eta egia zioen. Ageri ziren hiltiarrak, bide handian zebiltzala. Hautemaiten genituen zaldi beltzak aitzinean eta hilgurdi gora. Bi hilgurdi bazirela bagenekien; bigarrena ezin ikus zitekeen ordea ehortzetari zerraikion jende andana gatik. Jende saldoa bazegoen bidesketan gaindi ere, lantegietako emazteki hanitz haien artean, atso zargaldu, neska gante zurpail, zapi bana buruan. Gizonak eta haurrak ere hor ziren. Haurrak soilki ez zeuden atsegabeturik goiz hartan, eta hiltiarren erronka luzea haien ganaino heldu baino lehen, istant guztiez laster egiten zuten bidea zeihar, eta istantkal erraiten zieten besteek egoki litzaiekela ongi eraikirik zirela erakustea, hau bezalako egun batean. Eta mutil gazteak hiltiarrekin zebiltzan bide hanthan gaindi, elkarri ele erran gabe, hiltiarrek maiz egin ohi duten araura, baina bakoitza bere aitzinean so eta isilik.

        «Elizako kantu baten emaiten ari'tuk» erran zuen Sean Padraig O'Raghallaigh-ek, eta hala zen. Kantikaren hitzak ezagun genituen orain: «Gure Aiten Fedea». Emaztekiek zuten kantatzen, eta nahiz kantika hori bera kar handiz maiz eman zuten aitzinetik, misionetan edo Elizako jaietan, ihoiz ez zuten kantatu goiz hartan bezain kartsuki. Orduandaino erraiten zituzten eleen egia osoa ez zuten ezagutu:

                Gure aiten fedea beti pizturik da

                garaituz presondegi su eta ezpata.

                Haren izen maitea noiz ere aituta

                bihotza jartzen zaiku harro et'ausarta..

        Ez ahal zen hori beren zoria bera? Presondegia, sua eta ezpata garaitu beharra! Ez ahal zen horrengatik bazela ehortzeta hori? Ez ahal zen horrengatik hil izan zirela haien begien aitzinean hilkutxetan eramaiten ziren bi gizon gazteak? Atso ala neska gazte horiek ez zuten deus handirik ulertzen Irlandaren Edestiaz, baina goizetik arratsera lantegietan jopulanean beren bizia higatzen zutenak ez zuten ihork erran beharrik herri oiripetu bat zirela jakiteko. Eta iduri zitzaion bidezko zela hori, bizitze latza, mota orotako eramaitea, beren jainko sinesmena zela zio. Ez zena Kristo oinazeztaturik izan? Ez zutena maiz entzun nola, aspaldiko denboretan, lehen kristauak heriotara eraman izan ziren Erroman? Berak ere ez ziren martirien ariako? Munduak garaitzen zituen, Kristoren artaldea beti garaitzen zuen bezala. Beren fedea begiratu zuten, ordea, munduko entasunak eta ospea oro baino goihenago, preziosago, iraunkorrago zen gauza; eta hori ean ken ziezaiekeela, eta bozkariotan zeuden horrengatik, eta goiz hartan beren martirien ehortzeta geldiki, doloroski, handizki haien aitzinean iragaiten zelarik, beren bihotzaren sua ixurtzen zuten, hartan nabari baitziren bi mila urteko oinaze, min eta bozkarioak.

        Ehortzeta hurbiltzen ari zitzaigan. Jadanik gizonak txapel edo burutakoak kentzen hasten ziren. Gure eskolako mutikoak elkarri bultzaka ari ziren hobeki so egiteko. Gure ondoan zeuden emaztekiak kantatzen has¡ ziren. Mutiko zenbait irri karkailaz abiatu... Lehen hilgurdia hogei metrutan baizik ez zegoen gutarik, edo hor inguru, eskolaren atetik karipo O'Riain Anaia lasterka etorri zenean. «Emazue orain mutilak», erran zuen, eta haren botz eder sakona entzun genuen goraki kantatzen:

        «Gure aiten fedea, sineste zuzena».

        Eta so egin genionean ikusi genuen begian nigarra zuela. Guztiok eresia harekin hartu genuen eta kantatu ozenki eta kartsuki. Ni hauk nigarra begietan nuen eta Sean Padrai O'Raghallaigh inguratu zenean, hark ere ezin gorde zezakeela ikusi nuen.

        Gure aitzinean iragan zen ehortzeta, bide handitik goiti hil-herrirat buruz. Gure aitzinean iragan ziren bi hil-gurdiak eta hilen aita, gizon xahar, bilo urdin bat; bigarren gurdiaren atzetik bakarrik zoana —bi anai baitziren hil izan ziren mutilak—; gero Apezpikua eta apez andana bat, gero gizon gazteak eta haien ondotik, berriz, neska apain talde bat, emakumeek erakutsi ohi ez duten gudari antz zutenak eta gure aurretik zebiltzalarik, Sean Padraig O'Raghallaigh neri buruz inguratu zen eta erran zidan: «Emakumeen Batasuna».

        Laket zitzaion Sean Padraig-i guk baino gehiago bazekiela gauza horietan erakustea. Azkenekotz hirizainak jin ziren beren burdingurdietan.

        «Ez luketea ahalge izan behar?», erran zuen andre xahar batek nere aldamenean.

        Jendea barreiatu baino lehen, harzara jarririk ginauden gure pulpituetan. Hala ere, ez zuen gutarik ihork langura handirik, eta guztiak elekan ari ginean O'Riain Anaia sartu zenean. Irlandera zigun egunaren ordu hartan irakasten. Begitartea sutan zuen salan sartu zelarik. Ehi zen ezagutzea oraindik inarrosirik zedukala bihotza. Haiduru ginen ehortzeta ikusi berriaz mintzatuko zitzaigula, bait genekien sorterrizale zela hezur muinetaraino. Hark zuen burley jokua bultzatu eskolan, hark gintuen irlanderaz hitzegitera zirikatzen, maiz aipatzen zizkigun Irlandaren edestiko eginak, hark zituen Bazkoko gizandien irudiak ekarri hormetan ezartzekotz, eta Sean Padraig O'Raghallaigh-ek beti zioenaz, anaia bat zedukan Irlandar Herkalaren Gudalosteko (IRA) aintzindari zena, Gork-eko eskualdean. Egun hartan usteak ez zigun huts egin. Lehenik jean zen errakuntza baten idaztera zurbeltzean, baina bizpahiru hitz idatzi ondoren, guri buruz inguratu zen, liburua baztertu zuen, eta erran:

        Mutilak, ulertzen dukezue egun, aitzinetik ihoiz ulertu duzuen baino hobeki, zerengatik irlandera ikasten ari garen. Ulertzen dukezue guti dela zuek hartzen duzuen nekea bi gizon gazte haiek hartu berri duten nekearen eretzean, beren bizia erran baitute Irlanda eta fedea gatik... Beren bihotzaren odola zuen gatik isuri dute, eta eskergabeak zinateke ez bazinate hek bezain Irlandar on, handitu zaretekenean. Eskergabeak zinateke ez bazinate beti beti oroit, egun, kanpoan bide ondoan ikusi duzuenaz. Otoizten zaituztet beti ere hartaz oroit zaitezten. Otoitzen zaituztet beti ere Irlanda maita dezazuen eta bihotzetik Engelanda higuin dezazuen. Engelandak bait dakar egun ehortzi ditugun bi gizon gaztean herioaren hobena. Engelanda gorrota ezazue, gorrota.

        Ez zuen O'Riain Anaiak errakuntza burutu ahal izan. Bazegoen beste fraide bat salan. Gure isilik sartu zen, gura oharmen guztia O'Riain Anaiaren eleei baitzen.

        — O'Riain Anaia, O'Riain Anaia, ez zaizu zilegi haur horiei hola mintzatzea, ez zaizu zilegi ihoren bihotzean higuinaren piztea.

        O'Ruaire Anaia zen mintzo. Ermitaina deitzen genuen, beihalako saindu eta Jainkoaren lagun bat gogoratzen zigulako, hain baitzen mehar eta zimel. Gainera, egiazko saindu bat zen. Hori ezagut zezakeen gure arteko kamutsenik zen mutilak. Nahiz zigorra erabiltzen zuen, beste fraideek bezala, ihoiz ez genuen haserreturik ikusi. Eta bazkalaitzin ordu erdi batez doktrina irakasten zigularik, laket zitzaigun hari behatzea. Zinez harritu nintzen ikusi nuenean O'Riain Anaia geldierazten. Gizon suharra zen O'Riain Anaia, baina ez zen oldartu. Eztiki erantzun zion Ermitanari.

        — Erran du Padraig Mac Piarais-ek gaizkiaren higuintzea badagokigula.

        — Eta gure Jaunak erran du gure etsaien maite ukaitea bide zaigula —ihardetsi zuen O'Ruaire Anaiak—, eta Hari behatu behar gatzaizkio. —Guri buruz inguratu zen—: Damu dut, haurrak, O'Riain Anaia geldierazirik; baina suharturik da; hori ez da handi, eta beldur nintzen zerbait erranen zizuela gero bera ere damu bait zitekeen erranik. Ez zitzaion zilegi erraitea zerbait higuindu behar duzuela, ez eta Engelandarrak ere. Higuina da mundu hontako gaitz eta nahasmendu gehienen iturburua.

        Hartara hitza hartu zuen O'Riain Anaiak.

        — Zuzenean dago O'Ruaire Anaia, haurrak; ez zitzaidan zilegi zuei erraitez Engelandarrak higuindu behar dituzuenik. Bidegaberik ez nuen erran, ordea, otoiztu zaituztedanean Irlanda maita dezazuen, otoiztu zaituztedanean zuen sorterriari zindo egon zaitezten.

        — Ez! —erran zuen Ermitainak, eta salatik jalki zen. Klasea lanar¡ lotu zitzaion atsekabeturik.

        Biharamun goizean, eskolarat etorri ginenean, Bazkoko gizandien irudiak are ez ziren hor. Sean Padraig O'Raghailligh-ek zekarren ipuinaren araura, hirizaintzako gizon bat etorri zen bezperako arratsaldean haiek ateratzera.

        Erran zuen Sean Padraig-ek ez zekiela hirizainek nondik ikasi zuten irudiok eskolan genituela, baina jelosten zela nork zedukan hortako hobena. Zein nahi lekutan salatariak baziren. Beste eskol-haur batek erran zuen hirizainek ez zituztela batere irudiak kendu, baina bai eskolaren zuzendariak. Entzunzuela honek O'Riain Anaiak egin zigun hizketaren berri, izugarritan samurtu zela eta eragotzi ziola mota hortako irudirik eskolarat ekartzea. Nor zen zuzen ez genekien, baina gehienok uste genuen hirizainek zituztela eraman. Laketgarri zitzaigun uste hori. Bazirudigun jazarle batzuk ginela jadanik, hirizainek kasu eman behar baitziguten. O'Riain Anaiak ez zuen gertakariaz gurekin hitz egin, eta herabe ginen galderarik hari zuzentzera.

        Horren ondotik aste baten buruko, fraide berri bat zen gure irakasle, O'Diomsaigh Anaia, gizon handi gorrail bat. Sean Padraig O'Raghallaigh-ek erran zigun O'Riain Anaiak fraidegoa utzi zuela, Irlandar Herkalaren Gudalostean sartzeko. Beste eskol-haur batek edo bigek erran zuten ipuin asmatzen baizik ez zela ari Sean Padraig, ohi zuen bezala; ezer horrelakorik ez zela gertatu eta segurki itzuliko zela O'Riain Anaia.

        Zuzenean zegoen aldi hartan Sean Padraig, nola ere egia jakin baitzuen Urte erdi bat iragan zen, eta orduan goizalde batez, Ermitainak klaseak oro elkarreratu zituen aretoan eta erran zigun:

        — Otoitzak erran behar ditugu, haurrak, lehen Anaia kristau izanik, orain Irlandar Herkalaren Gudalostean kapitain zen O'Riain-en arima gatik, gizandi baten antzera hil baita herenegun atzerritarren kontra gudukan. Aitaren eta Semearen eta Izpiritu Sainduaren izenean, halabiz.

        Goiz hartan, suharki zuen gutako bakoitzak otoitz egin.