IPUIN KONDATZAILEA

(H.H. Munro «Saki»)

        Arratsalde bero bat zen eta konpartimenduan araura goha zen, eta urreneko gelditzea Templecombe-n zen, kasik ordubeteko bidearen buruan. Konpartimenduan zeudenak neskatxa ttipi bat, neskatxa ttipiago bat eta mutiko ttipi bat ziren. Haurrekilakoa zen izeba bat xoko-jarleku batñoan zegoen, eta pareko beste xoko jarlekuan heiekilakoa ez zen gizon ezkongabe bat zegoen; konpartimenduan ordea bazegozan, bazeuden, neskatxa ttipiak eta mutiko ttipia. Izeba eta haurrak mozki eta iraunki eleketan ari ziren, oroiterazten zituztela bere burua kanporat uxatzera uta nahi ez duen euli etxekoi baten inguru-minguruak. Bazirudien izebaren ateraldi gehienek «Ez egin» hitzekin hasten zirela, eta kasik haurren ateraldi guztiak «Zergatik?» hitzarekin hasten ziren. Ezkongabeak deus ez zuen goraki erraiten.

        — Ez egin, Cyril, ez egin —oihu egin zuen izebak, mutiko ttipia jarlekuko kuxinen lehertzen hasi zelarik, errants, odei bat eraikerazten zuela ukaldikal—. Haugi leihotik so'gitera —erran zuen gero.

        Haurrak gogo gaitzez aldegin zuen leihorat.

        — Zergatik ardi hoik soro hortarik jalgierazten dira —galdatu zuen.

        — Uste diat belar gehiago baden beste soro batetara eramaiten direla —erran zuen izebak boz ahul batez.

        — Baina belar frango bada soro hortan —ihardoki zuen mutikoak—; belarrez besterik ez da hor. Izeba, belar frango bada soro hortan.

        — Beste soroko belarra hobeago dukek edo —erran zuen izebak alferretan.

        — Zergatik hobeago da? —berehala jin zen ezin itzurizko galdea.

        — O! So'giek behi horiei —oihu egin zuen izebak. Kasik burdin-bidearen ondoko soro orok behi edo zezen edeiten zuen, hala ere gauza bakan bati oharterazten balio bezala mintzo zen.

        — Zergatik beste soroko belarra hobeago da? —tematu zen Cyril.

        Ezkongabearen begitarteko zimurrak sakonagotu ziren beltzuri egiteraino. Gizon latz bat zela, ez-lagunkina, deliberatu zuen izebak bere baitan. Iholaz ere ezin hel zitekeen gogoan betagarri lizatekeen erabaki baterat, soroko belarraz zen bezanbatean.

        Neskatxa ttipienak itzurpide bat ekarri zuen «Mandalay-rako bidean» gogoz erraiten hasi zelarik. Lehen neurtitza baizik ez zekian, baina ahal bezain osoki baliatzen zen bere jakite mugatu hortaz. Neurtitza berriz eta berriz ere erraiten zuen, ametsetan bezala mintzo, baina deliberatuki eta ongi entzuteko gisan; ezkongabeari irudi zitzaion norbaitek jokatu ziola neurtitza bi mila aldiz gelditu gabe ezin erran zezakeela. Nork ere egin baitzuen apikoa, itxuren araura jokoaren galtzera zoan.

        — Zatozte huna, ipuin bati behatzera —erran zuen izebak, ezkongabeak berritan hari eta behin peril-seinaleari begiratu ondoan.

        Haurrek herabeki aldegin zuten izeba zegoen konpartimenduko xokorat. Nabari zen kondatzaile bezala ez zedukatela gora.

        Apalki eta segeretuki mintzo zela, arteka maiz geldierazten zutela haren entzuleen ganikako galde ozen harramantzatsuek, hasi zen ipuin herbail eta deitoragarri gatzotz baten kondatzen, baizik eta neskatxa ttipi bat zela ona zenik, eta ona zelakotz denek maite zutela, eta azkenean haren arimako izantza miresten zuten jende batzuek zezen amorratu baten ganik salbatu zutela.

        Ona izan ez bazen ez ote zuten salbatuko? —galdegin zuen neskatxa ttipietarik handienak. Horixe zen ezkongabeak egin nahi ukan zuen galdea.

        — Bai —aitortu zuen izebak gogoz kontra—, baina ez dinat uste oso hain zalu eginen zutela haren laguntzera, hainbat ez balute maite ukan.

        — Ihoiz entzun dudan ipuinik zoroena da —erran zuen neskatxa ttipietarik handienak, sineste guztirekin.

        — Hatsarretik landan ez natzaion behatu, hain baitzen zoroa —erran zuen Cyrilek.

        Neskatxa ttipienak ez zuen egiaz abururik eman ipuinaren gainean, baina aspaldidanik berriz ere hasi zen laket zitzaion neurtitzaren marmaraka errepikatzen.

        — Ez dirudi baduzula errekasta kondatzaile bezala? —bat-batean erran zuen bere xokotik ezkongabeak.

        Izeba harrotu zen, bere burua zaindu beharrean igurukitzen ez zuen oldar hortarik.

        — Gauza zail baino zailago bat da haurrek entelega eta halaber prezia ditzaketen ipuinen kondatzea —erran zuen zutzuta.

        — Ez naiz zure aburuko —erran zuen ezkongabeak.

        — Behar bada zuk ipuin bat kondatu nahi diezu —izan zen izebaren ihardespena.

        — Ipuin bat kondazaguzu —eskatu zuen neskatxa ttipietarik handienak.

        — Behin —hasi zen ezkongabea— bazen Bertha izeneko neskatxa tupi bat, ohi ez den bezala ona zenik.

        Haurren axola istan bateko piztu-eta berehala hasi zen ilauntzen; bazirudien ipuin guztiak izugarriki elkarren antzeko zirela, edonork kondaturik ere.

        — Manatzen zitzaion oro egiten zuen, egia erraiten zuen beti, soinekoak garbi atxikitzen zituen, irris-puddingak gozagaintxoak izan balira bezala jaten zituen, bere leitzioneak ezinago hobeki ikasten, eta adeitsu zen bere maneretan.

        — Pollita ote zen? —galdegin zuen neskatxa ttipietarik handienak.

        — Ez zuetarik bata bezain pollita —erran zuen ezkongabeak—; baina ona zen ikaragarriki.

        Gibel olde bat izan zen ipuinaren alde; «ikaragarriki» hitza on izaitearekin elkarturik berrikuntza laudagarri bat zen. Irudi zuen egiantz, bat erakarten zuela izebaren haur ipuinetan aurkitzen ez zena.

        — Hain zen ona —jarraiki zuen ezkongabeak—, non ona zelako medaila batzu irabazi zituen, beti ere iskilinbaz loturik bere jauntzian zekarzkinak. Baziren obedient zelako medaila bat, ordudun zelako beste medaila bat, eta zintzo zelako hirugarren bat. Metalezko medaila handiak ziren, eta dindatzen zuten bata besteari kontra bazabilelarik. Bizi zen hiriko beste haurretarik batek ere ez zuen hirur medailarik; beraz jende guztiak zekien ohi ez den bezala haur ona izan behar zela.

        — «Ikaragarri ona» —oroiterazi zuen Cyrilek.

        Jende guztia haren ontasunaz mintzatzen zen, eta herriko Printzeak haren aipua entzun zuen, eta erran zuen hain ona zenaz gero haizu izan ahal lekiokela astean behin haren baratzetan ibilaldi baten egitera joatea, hiritik lekorean bertan baitzeuden. Baratze ederrak ziren, eta ihoiz eta zitzaion haizu edozein haurri heietan sartzea; ohore handi bat zen beraz. Bertharentzat harat haizu izatea.

        — Ardirik bazena baratzeotan? —galdatu zuen Cyrilek.

        — Ez —erran zuen ezkongabeak—, ardirik ez zen.

        — Zergatik ez zen ardirik? —jin zen ihardespen horrek erakarritako ezin itzurizko galdea.

        Izebak irriño bat utzi zuen bere ezpainetan agertzera, kasik irkaitz bat zela erran baitzitekeen.

        — Ardirik ez zen baratzeetan —erran zuen ezkongagabeak—, Printzearen amak amets egin zuelakotz behin, edo ardi batek edo gainerat erori ordulari batek hilen zuela haren semea. Zio horrengatik Printzeak ez zuen ardirik bere baratzeetan begiratzen, ez eta ordularirik bere jauregian.

        Izebak gogor egin zuen mirestez ez hatsalbotzekotz.

        — Ardi edo ordulari batek hil ote du Printzea? —galdegin zuen Cyrilek.

        — Bizi da oraino, beraz ezin erran dezakegu ametsa egia biurtuko denetz —erran zuen ezkongabeak axolik gabean—. Dena dela ardirik ez zen baratzeotan, baina xerrikume andana bat bazen leku guztian gaindi kurri.

        — Zer kolore ziren?

        — Beltz mutur zuriekin; zuri orbain beltzekin; gorputz guztiz beltz; uher, orbain zuriekin; eta zenbait, gorputz guztiz zuri ziren.

        Kondatzailea gelditu zen baratzeotako tesauren asmu osoa haurren irudimenean sar zedintzat; gero jarraiki zen:

        — Bertha atsekabetuxe zen baratzeetan lorerik ez zela ikusirik. Hitzeman zien bere izebei, nigarra begian, ez zuela Printze onaren lorerik bilduko, eta gogoan hartu erran gabea, bere burua zoroska hauteman zuen ohartu zenean lorerik ez zela biltzeko.

        — Zergatik ez zen lorerik?

        — Xerriek denak jan zituztelakotz —erran zuen berehala ezkongabeak—. Baratzezainek Printzeari erran zioten xerriak eta loreak biak ezin zitezkeela; beraz erabaki zuen xerriak ukanen zituela eta ez loreak.

        Laudamenezko zurrumurru bat izan zen Printzearen erabaki bikaina zela zio; zenbat jendek ez zuten bestera erabakiko.

        — Beste gauza atsegingarri frango baziren baratzeetan. Aintzirak baziren, arrain urretsu, urdin eta berdeekin; eta zuhaitzak, gauza xotilak instantean erraiten zituzten etxetxoriekin; eta txori hustukariak orduan errekasta zuten kantuak oro hustukatzen zituztenak. Bertha harat eta hunat bazabilan eta bazterrik gabe laket izaiten zen, eta ari zen bere gogoan: «Ez banintz hain ona ohi ez den bezala, ez nintzen haizu izanen baratze eder hauetan sartzera eta ikusteko diren guztien gozatzera». Eta bazebilelarik, haren hirur medailek dindatzen zuten bata besteari kontra, eta laguntzen zuten egiaz nola ona zen oroitzera.         Orduantxe otso ikaragarri bat jin zen inguruka baratzeetarat eia xerrikume gixen bat harrapa zezakeenetz afaritako.

        — Zer kolore zen? —galdegin zuten haurrek, heien axola berehala suspertzen zelarik.

        — Gorputz guztia lohi-kolore, mihia beltz eta begiak hits, uher eta ezin-erranezko basakeriaz distirant. Baratzeetan ikusi zuen lehen gauza Bertha izan zen; hunen debantala hain zen zuri eta tonagabea non urrun urrunetik ikus baitzitekeen. Berthak ikusi zuen otsoa eta hari buruz ikurmakurka zetorrela ikusi zuen, eta hasi zen agiantzatzen ihoiz baimena ez balu ukan baratzeetan sartzeko. Ahal bezain azkarki laster egin zuen eta otsoa jin zen,haren ondotik gaitzeko jauziak eta saltoak egiten zituela. Ahabi-sasi batetarat heldu ahal izan zen eta gorde zen sasi-ondo lodienetarik batean. Otsoa usainka etorri zen kaparretarik gaindi, mihi beltza ahotik dilindan eta begi hits uherrek amorraturik distiratzen. Bertha izugarritan beldur zen, eta bere baitan ari zen: «Ez ba nintz izan hain ona ohi ez den bezala, ordu huntan hirian nintzateke gerizan». Halaz ere, ahabiaren urrina hain zen handi non otsoak ezin usna zezakeen zein lekutan gorde zen Bertha, eta sasi-ondoak hain ziren lodi non ibil zitekeen heietarik gaindi denbora luzean haurra ikusi gabetarik; beraz iruditu zitzaion hobe zukeela joaitea eta xerri baten harrapatzea ordainetan. Bertha dena ikara zegoen otsoa hain hurbil zebilkiolarik ikur-makurka eta usainka, eta ikara baitzegoen, obedient zelako medailak dindatu zuen zintzo eta ordudun zelako medailei kontra. Otsoa aldatzera zen entzun zuenean medailen hotsa dindatzen zuelarik, eta gelditu zen behatzekotz; berriz ere dindatu zuten oso hurbil zuen sasi-ondo batean. Oldar egin zuen sasi-ondo barnerat, begi hits uherrak basaki eta lorioski. distirant, eta herresta ekarri zuen Bertha kanporat eta azken puskaraino irentsi zuen. Hartatik gelditu zen guztia haren oskiak, soinekoak eta ona zelako hirur medailak izan ziren.

        Xerririk hil ote zuen otsoak?

        — Ez, denak salbatu ziren.

        — Ipuina gaizki hasia zen —erran zuen neskatxa ttipietarik ttipienak—, baina ederki burutu da.

        — Ihoiz entzun dudan ipuinik ederrena da —erran zuen Cyrilek.

        Bestelako aburu bat eman zuen izebak.

        — Ipuin bat txit ez bezalakoa haur gazte batzuei kondatzeko! Artoski irakatsitako urte hanitzen ondorioa lehertarazi duzu.

        — Zer nahi den —erran zuen ezkongabeak, bere hatuak biltzen konpartimendua utzi baino lehen—, hamar minutaz geldirik atxiki ditut, ez baituzu beste hainbeste egin ahal izan.

        «Zorigaiztoko emaztea! —erran zion bere buruari Templecombe geltokiko kaitik behera zoalarik— urreneko se¡ hilabeteetan edo, haur hoiek jazarriko dute jendeen aitzinean, behar ez den bezalako ipuin baten eske».