AMONTILLADO UPELA

(E.A. Poe)

        Fortunato-ren hamaikatxo kaltegin ahal nuen hobekien jasan nuen, baina iraintzera ausartu zitzaidanean, apenduko, mendekatuko nintzela zin egin nuen. Zuek, ene arimaren izaera hain ondo dezaguzutenok, aiher zarete ez nuela orratio mehatxu bat ere atera. Azkenekotz apenduko nintzen; hori zen behin eta betiko erabakitako gauza bat; behin eta betiko erabakitzeak berak ordea, irrisku oro baztertzen zuen. Ez nuen zigortu behar, bakarrik, baizik ere neu damutzeke zigortu; oker bat ez dago zuzendurik zuzentzaleak ordaindu behar badu. Zuzendu gaberik dago, halaber, apentzaleak ez badu irixten, kausitzen, bere burua zahar apentzale antzo nabarmeneraztera oker-egileari.

        Ulertu behar da ez niola Fortunatori, hitzez ala egitez,ene nahi ona zalantzan jartzeko biderik eman. Beti ere irrifarre egiten nion, lehenago ohi nuenez, eta ez zen ohartu haren heriotz opa gogoan nuela orain egiten.

        Makalaldi bat zeukan Fortunato horrek, bestalde gizon begiragarri baita, beldurgarria ere izanagatik. Harroputz zebilen ardo ezagutzale zelakoan. Italiarretan guti dira egiazko ezagutzaleak. Gehienetan, zaletuarena egiten dute abaguneari dagokiolako, Britaindar eta Austriar miliondunak atzipetzeko. Margo-ertian eta harri bitxietan Fortunato, bere herritarrak iduri, sasi-jakintsua zenuten; ardo zaharretan zinezkoa, berriz. Hortan ez nintzen haren gandik urrun ibiltzen: nerau oentsua nintzen Italiako ardoetan eta nasaiki erosten nuen ahal nuen guzian.

        Ilunabar aldera zen, Ihauteri-zoroaldi zoroeneko arrats batean, ene adiskidea aurkitu nuelarik. Su eta gar urbildu zitzaidan, oparo edan baitzuen. Nabar jantzirik zebilen. Soineko hertsi, laukitu bat zekarren, eta buruan adaritxurako txapel girgildun bat. Hainbat atsegin izan nuen ikustez, non uste bainuen behin ere ez nintzala geldituko haren eskua trinkatzetik. Esan nion:

        — Fortunato maite hori, zorionez ikusten zaitut. Zer aurpegi ederra duzun gaur. Baina ardo-upel bat hartu dut. Amontillado dela omen eta ezbaian nago.

        — Nola? —egin zuen—. Amontillado? Upel bat? Ezin leike! Eta Ihauteri erdian.

        — Ezbaian nago —erantzun nuen—; eta halako ergela izan naiz amontilladoaren salneurri osoan ordaintzeko zure iritzia hartu gabe. Ezin aurki zindezkedan eta beldur nintzen merkatu on bat gal.

        — Amontillado!

        — Ezbaian nago!

        — Amontillado!

        — Eta jakin behar dut segurki.

        — Amontillado!

        — Egiteko baduzunaz gero. Luchresi gana banoa. Norbaitek zerbait badaki, hura da. Esango dit...

        — Luchresik ez daki Amontilladoa Sherry ardotik bereizten.

        — Eta halaz ere, zoro batzuek daukate haren gozamena zurearen bete dela...

        — Zatoz, goazen...

        — Nora.

        — Zure sotora.

        — Ez, adiskide; ez dut, zure ontasunaz baliatu nahi.

        Egiteko baduzula ikusten dut. Luchresi... Ez dut egiteko'rik; zatoz.

        — Ez, adiskide. Ez egitekoaren gatik, bai ordea ezagun zaizun marranta gaitzaren gatik. Sotoa ezinago eze da. Gezalez janik ditu hormak.

        — Goazen halaz eta guziz ere. Marranta ez da ezer ere. Amontillado! Atzipetu zaituzte. Luchresik, berriz, ez daki Sherry ardoa Amontilladotik ezagutzen.

        Horrela mintzo zelarik, ene besoaz jabetu zen Fortunato. Nik, zeda beltzezko zomorro bat aurpegian jarri eta «roquelaure» batez soina herstuki jantzirik, utzi nuen neure jauregira arin eroan nindezan.

        Miraberik, mutilik ez zegoen etxean; aldegiten zuten jaialdiaren goratzarrez poz hartzeko. Esan nien ez nintzela biharamen goiza baino lehen sartuko, eta agindu zehatzak eman nizkien etxetik ez mugitzeko. Banekien aginduok aski zituztela den-denak berehala haienerazteko nik aztala inguratu orduko.

        Bi zuzi hartu nituen argi mutiletatik eta bata Fortunatori emanik otseman nuen, gela asko zehar, sotorako arkubide bateraino. Zurgu biribil batetik jatsi nintzen, arduraz ibiliz, lagunari jarraitzeko eskatu ondoren. Azkenekotz buka-mailera heldu eta elkarrekin gelditu ginen. Montresor-tarren ehorztegiko lur-eze gainean.

        Ene adiskidea zibuka-zabuka zebilen, txapelako girgilak dindatuz.

        — Upela! —galdegin zuen.

        — Urrunago du, baina ikus'itzatzu sare zuriok leze horma horietan dir-dir.

Eni buruz inguratu zen eta bere mozkorbegi lausoak landatu zizkidan.

        — Gezala? —galdetu zuen azkenean.

        — Gezala, bai! Noiztik duzu eztul hori?

        — Ugh! ugh! ugh! —ugh! ugh! ugh!— ugh! ugh! ugh!

        Ene lagun gaizoa luzaro egon zen ihardetsi ahal izan gabe.

        — Ezer ez da —esan zuen azkenekotz. Nik, erabakiz:

        Zatoz, itzuliko gara; balios da zure osasuna. Aberats eta begiratua zara, miresten zaituzte, eta maite; zoriontsu zara, ni lehenago nintzen bezala, Hutsune handia utziko zenuke. Enetzako ez du garrantzirik. Itzuliko gara; eri zintezke bestela; ez naiz zeure osasunaren berme izaten ahal. Gainera bada Luchresi...

        — Aski! Eztula ezdeuskeria bat da; ez nau hilko. Ez naiz eztul baten gatik hilko.

        — Egia, egia, eta benetan ez zintudan beharrik gabe asaldatugai, baina ardura oro eman behar dugu. Tanta batek Medoc hontatik zainduko gaitu ezetasunetik.

        Bonbilak lerroka bazetzaten hauts gainean. Bat atera nuen bere kideen artetik eta lepoa hautsi nion.

        — Edazu —esan nion Fortunatori, ardoa eskainiz.

        Ezpainetara jaso zuen irrifar zabal batekin. Geldi egon zen eta agur nahasi bat egin zidan, girgilek din-dan zegitelarik.

        — Gure baranoan datzaten lurperatuei edaten dut — esan zuen.

        — Eta nik zure bizi luzeari.

        Besotik heldu zitzaidan ostera eta aitzinago Joan ginen. —Zabal da harpe hau —esan zuen.

        — Askazi handi eta joria ziren Montresor-tarrak — erantzun nion.

        — Zure ikurdia ahaztu dut.

        — Giza-oin larri bat zola urdin batean; oinak lehertzen du urrezko suge narraztari bat; honen ortzek aztala ausikitzen diote.

        — Eta ikur-hitza?

        — «Nemo me impune laccessit». ihork ez nau damurik gabe jotzen.

        — Ederki!

        Ardoak izarniatzen zizkion begiak eta girgilek dindatzen zuten. Ene gogoa ere berotu zen, Medocaren eragitez. Hezurtza metatuzko horma luze, upa eta upelez aldizkatuak, iragan genituen eta ehorztegi ondora helduak ginen. Ekuratu ginen berriz eta aldi hontan ausartu nintzen Fortunatori besotik heltzera.

        — Gezala! —esan nion—. Ikusazu, gero eta gehiagotzen... Goroldiaren ariora, zibuka dago gainaldetik. Ibai ohearen azpian gaude. Hiroetoiak darizkie hezurrei. Zatoz, itzuliko gara beranduegi izan gabe. Zure eztula...

        — Ezer ez da! Goazen aurrera. Baina lehenik, beste tanta bat Medoc hortatik.

        De Grave bonbila bat hautsi eta eskaini nion. Hatsa hartu gabe hustu zuen. Begiak sutan zituen. Farrez hasi zen eta bonbila goiti aurdiki zuen ulertu ez nuen aiheru bat eginaz.

        Grinaturik begiratu nion. Berregin zuen aiheru oihes hura.

        — Ez duzu ulertzen? —esan zidan.

        — Nik, ez —ihardetsi nion.

        — Beraz ez zara anaidikoa.

        — Nola?

        — Ez zara hargin beltzetakoa.

        — Baita —esan nuen—. Baita.

        — Zu? Ezin leike! Hargina?

        — Hargina, bai!

        — Ikur bat, ikur bat.

        — Hauxe —erantzun nuen, paleta bat Roquelaurepetik agertuz.

        — Txantxetan ari zara! —egin zuen, urrats batzu atzera emanik—. Baina goazen aurrera zure Amontilladora.

        — Halabiz —esan nuen, tresna soinekoaren pean atzera jarriz, eta berriz ere besoa lagunari eskainiz.

        Astunki eutsi zion. Bideari jarraitu genion Amontillado-runtz. Arkubide apal eta luze batetik igaro, jatsi, aurrerago joan eta hartzara jatsi ginen, azkenean leze sakon batera heltzeko; han haize ustela zela bide, gure zuziak ilauntzen ziren, argi handirik eman gabe.

        Lezearen ondo-ondoan, beste herstuago bat ageri zen. Honen hormak giza-ondakin metatuz erpineraino tolestatuak izan aren Pariseko katakunba handietan bezalaxe. Leze barne honen hiru alde oraindik apaindurik zeuden era hortan. Laugarrenean hezurrak lurreraturik izan ziren, eta hortxe zetzaten nahas-mahas multzo batean. Hezurren lekutzeak horrela bilutsitako hormaren barruan, oraindik beste leze edo zulo barneago bat nabaritu genuen, metro eta erdi... edo sakon metro bat zabal, ia bi metro gora. Bazirudien berezko jomugarik gabe eginik izan zela: eratzen zuen nolarebait bi hegazti-zurkaitz larriren baitarteak eta ingurutako horma gotorretako batek egiten zion atzekaldea.

        Alferrik zen Fortunato, zuzi argala jasoaz, zulo barnea azterten ahalegindu. Argi goibelak ez zigun ahalmenik ematen ondoa ikusteko.

        — Aurrera —esan nion—; hementxe da Amontilladoa. Luchresi berriz...

        — Ezjakin bat da!

        Ene adiskideak hitza moztu zidan eta bizpahiru urrats eman zituen aitzina, okerkatuz, nik urren narraikiola. Berehala ondoa iritxi zuen, eta ikusiz harkaitzak aurreragotzea eragozten ziola, egon zen hor, geldi eta zozo. Aurki harkaitzari esegi nuen. Harri gainaldean baziren bi burdinmako besada erdi bat edo bien artean zeharka. Batetik kate labur bat zintzilik zegoen, bestetik morroil bat. Haren gerri inguruan katea jaurti eta estekatzea, berehalako lana izan nuen. Harrituegi zen gogor egiteko. Giltza zulotik kendu ondoan kanpo aldegin nuen.

        — Eskua horma-gainean igaro zazu —esan nion—. Ez esan ez duzula gezala senditzen. Eze ezea da benetan. Berriz ere otoitz egiten dizut itzul zaiten. Ez? Orduan utzi behar zaitut, utzi. Baina lehenik, artatu behar zaitut ahal bezainbatean.

        — Amontilladoa! —oihu egin zuen ene adiskideak harriduratik oraindik ez bere-baitaratua.

        — Egia —ihardetsi nuen—; Amontilladoa.

        Hitzok esan eta ekin nion lehenago aipatu dudan hezur multzoari. Hezurrak barreiaturik, laster agertu nuen gisu eta harri-pila bat. Ekai horiekin eta paleta lagun, azkar hasi nintzen leze-sargua harresitzen.

        Lehengo harri-lerroa doidoia eraikirik nuenean, Fortunatoren mozkorraldi handiena iraganik zela. Horren agergarri lehena izan nuen leze barnetiko auhen-oihu luto bat. Ez zen gizon mozkor baten oihua. Gero ixilaldi luze eta sakon bat izan zen. Bigarren eta hirugarren eta laugarren lerroak eraiki nituen; eta orduan entzun katea indarka dardara. Hotsak apur bat iraun zuen; bitartean, laketako izan zekidan entzutea, ene lanak utzi nituen eta hezurren gainean jarri nintzen. Kate dardara azkenean ixildu zelarik, paletari lotu nintzaion ostera eta etenik gabe burutu nituen bosgarren, seigarren eta zazpigarren lerroak. Harresia ene bularra berdintsu gora zen orain. Ekuratu nintzen harzara eta zuzia hargin-lanaren gainetik eutsiz, izpi inul zenbait eman nuen barrean zegoen itxurari buruz.

        Bet-betan orroa ozen eta urragarri batzuek itxura kateztatuaren eztarritik jalkiak, indarrez bezala atzerakatu ninduten. Ergai labur bat zalantzan egon nintzen, ikara. Ezpata zorrotik atera eta harekin leze-barruan azta maztaka hasi nintzen; limar bateko gogoetatzeak, ordea, lasaitu ninduen. Eskua ezarri nuen katakonbetako horma gotorren gainean eta askitu zitzaidan. Harresiari urbildu nintzaion berriz; orroaka zegoen haren karraxiei erantzun nien. Oihartzun eman eta lagundu nien, indarrez eta hedapenez garaitu nituen. Hori egin nuen eta orroaegilea ixildu zen.

        Gauerdi zen orain eta ene egitekoa amaitzera zoan.

        Zortzigarren, bederatzigarren eta hamargarren harrilerroak osotu nituen. Hamaikagarrena, hots, azkenaren zati bat burutu ere, harri bakar bat baizik etzen egoiten jarri ta gisuztatu beharra. bortxaz jaso nuen. Zatika jarrika nuen egon behar zen tokian. Baina hona nun zen iri luto bat zulotik kanpo etorri, ene buruan ileak laztu egin baitzituen. Mintzo goibel batek jarraitu zion eta nekez nuen hartan ezagutu Fortunato gurenaren mintzoa. Zion:

        — Ha! ha! ha!, hi! hi! hi! Jostaketa ona, benetan; jostaketa ezin hobea. Far ederrik egin eraziko digu jauregian, hi! hi! hi!, gure ardo edateaz, hi! hi! hi!

        — Amontilladoa —esan nuen.

        — Hi! hi! hi! Bai, bai, Amontilladoa.

        — Baina ez ahal da berandu? Ez ahal daude zure zain jauregin, Fortunato andrea eta gainerakoak? Goazen hemendik.

        Jainkoaren maitez, Montresor!

        — Bai —esan nuen—; Jainkoaren maitez.

        — Baina erantzunari alferrik behatu nintzaion aldi hontan. Ekuragaiztu nintzen. Oihu egin nuen:

        — Fortunato!

        Ihardespenik ez; berriz ere deitu nuen:

        — Fortunato!

        Oraindik ere ihardespenik ez. Zuzi bat egotzi nuen egoiten zen hutsunetik eta barruan erortzera utzi nuen. Soilki girgil-hots bat etorri zen erantzun antzean. Bihotza nahasi zitzaidan; lurpeko ezetasunak zuen holakotzen. Laster egin nuen nere egitekoa urruntzeko. Azken harria bere gunean sarrerazi nuen eta gisuztatu. Hargin lan berriaren aurka hezurrezko hesi zaharra berreraiki nuen. Menderdi hontan hilkor batxok ez ditu ukitu: In pace requiescat.