AMASEIGARREN BURUA
Sigifredoren jauregian Jenobebaren sarrera

        Orduan Aita-Ama-semeak, beren malkoak oraindik legortu baño len, leize artatik irten ziran. Kondeak bere lagunai deitzeko bere tronpeta artu, eta añ irme jo zuen, non inguruko mendi guzietan ere ondo asko aditu zan. Arteraño alako gauzarik ikusi eta aditu etzuen mutilltxoa ere, soñu, beretzat arrigarri arekin poztu, eta bere Aitak bezela jo naiez puzka asi zitzaionean, Amari farrak irten zion. Tronpeta-soñua aditu zutenean, andizki eta beren morroiak, batzuek zaldiz eta besteak oñez, andik-emendik Kondea zegoan lekura lasterka etorri, eta arako Kondeak eskutik zeraman emakume desitxuratu eta mutilltxo zoragarri hura ikusi zituztenean, izututa arriturik geratu ziran. Guziak lasterka beregana etorri, irurak ingurutu, eta isillik eta begiramentu andiarekin zeuden; zeren Kondearen, emakume aren eta mutilltxoaren begiak oraindik negarrez zeuden. Orduan ozta esan al izan zien Kondeak: Nere lagun prestu eta serbitzari leialak, ona emen nere Esposa Jenobeba eta nere seme Desditxado. Hitz oek adituta, arritu eta txunditurik, guziak alde banatatik alkarren leian abiatu zitzaiozkan galdez: Nola liteke gure Etxekoandrea? Gure Kondesa hill etzuten bada? Hillen artetik piztu al da bada? Iñola ere eziñ liteke; ez da posible. Baña bai, hura ber bera da. Ai Jauna! eta nolako miserian! Begirozute zeñ aitua, galdua eta erkitua dagoan! Ai nere Kondetxo maitagarria! zeñ aur eder, guri gozoa! Pozak eta errukiak, izuak eta ikus-gurak, guziak zer esan, pensatu, galdetu, eta egiñ etzekitenean zeuzkan.

        Kondeak gertaera guzia hitz laburretan adirazi, eta guziai bereala bere aginduak eman ziezten. Zaldun biri agindu zien, lasterka joan, eta Jenobebaren arropak, kotxe bat, eta Kondesaren joaerarako bear ziran gañerako tresnak zekaizkiotela. Morroi batzuei agindu zien, leku artara zaldi eta mulak zekaizkitela, eta beste batzuei berriz egurra galanki bildu, eta an arkaitzpe batean su andi bat egin zezatela. Kondeak berak bere arropa-zorroa idiki, eta suaren ondoan alfonbra batzuek zabaldu, eta bere kapa ederrean Jenobeba bildu, burua estaltzeko pañuelo bat eman eta ama-semeak su-ondoan eztiro ipiñi zituen. Ala zeudela, andizki guziak alkarren leian etorri, eta Jenobebak ziran guziak ezagutu zituen. Antxe guziak al zuten ongi-etorririk onena egiñ zioten, pozaren eta errukiaren andiz zer zioten etzekitela. Baña guzien artetik sartu zan zoratua bezela Wolfio prestua, eta beste gañerakoak beren diosal eta ongietorria ondo egiteko lekurik artu gabe, Nere Etxekoandre noblea, esan zion bere malkoaz Jenobebaren eskua bustiaz, moroak lepoa moztu etzidatenean, eta oraindik bizirik geratu nitzanean pozez eta kontentuz beterik geratu nitzan; baña orañ pozik guziz pozik hillko naiz. Urrena Desditxado bere besoetan artu, bere masalltxo bietan musu gozoak eman, eta esan zion: Milla ongi etorri zuri, aur eder zoragarria, zuri zere Aitaren itxurarik bizien orri: izan zaite azkar eta portitz zere Aita bezela; ongille eta biotz onekoa, ama bezela; on eta errukitsu biak bezela. Desditxado gaxoa ainbeste lagunen artean arritua eta izutua bezela zegoan lenbizitik; baiña ezarian jarriaz, berakin egiñ, eta hitzketan abiatu zan. Nola bere bizian ikusi etzituen gauz asko orduan ikusten baizituen, beti galdezka ziardun: eta guziai, baña berezkiro Wolfio zarrari, aurraren galdeera miragarriakin, bere barrua zabaltzen zitzaion. Lenengotik zaldizkoaz geien arritzen zan; alabañan gizona eta azpiko zaldia biak bat ziralakoan zegoan, eta ala galdetu zion Aitari: Aita, lau-oñeko gizonak ere badira? Zaldunak zalditik jatxita zaldi aiek bere aurrean ipiñi ziozkatenean galdetu zion: Aita, abere oek non atzituak dituzu? Emen mortuan gure artean onelakorik ezta. Orduan zaldiai alderagotik begiratu, eta oiek aoan zeuzkaten zillarrezko mokadu ederrak ikusita esan zuen: hola! abere oek urre eta zillarra jaten dute! Suaren garra igotzen ikusi zuenean, lenaz gañera txoraturik, esan zuen: Amatxo, gizon oiek odei gorriak eratxi al dituzte onara? edota Jainko maiteak bialdu al dizte? Ah! garraren argitasunari begira arriturik zegoan bitartean, esaten zuen, eta zer zeruko erregalo ederra! Au zer eta nolakoa zan jakin baldin bagendu, guk ere erregu askorekin eskatuko ez giñion Jainko onari, Amatxo? Negu onetan onik asko egiñgo zigun noski. Jaten zeuden bitartean mutilltxoa batez ere baratzako fruta eder aiek arritzen zuten. Sagar umo eder barra gorriz estali bat eskuetan artu, eta aitari esan zion: Aita, non eta nola topatu dituzu neguan onelako fruta ederrak? Ah! zurekin bizitzea nonbait gauz ona da! Fruta añ ederra, gaitz egiñ zegion beldurrez, jatera ezin jarri zan; eta Amak janerazi zionean, pozez zoratu bear zitzaion. Luzaroan kristalezko edontzi bati begira, baña edontziari ikutzeko uzkur egonta, noizbait eskuetan artu zuenean, esan zuen: gelarekin egiña al da au? eta ezetz esan ziotenean, oh! eta nik ez nekizkien zenbat gauz eder Jainko onak egin dituen! Serbitzariak zillarrezko platera ispillua bezañ argi bat aurrean ipiñi zionean, an, ispilluan bezela, bere itxura ikusi, eta onekin izutu, eta igesari eman zitzaion; baña gero uzkurka platera artu, eta atzeko aldean ikusten zuelakoan zegoan mutilltxoaren billan asi, eta ezin topaturik, zer esan eta pensatu etzekien, baña burua geien galtzen ziona zan, berak arpegi muxiñ eta illuna ipintzen bazuen, platerakoak ere ala ipintzea, eta alaia jartzen bazuen, bestea ere alaxe jartzea. Gauz oiekin eta onelako beste askorekin gonbidatu aiek eta Ait-amak zerzaz farra galanki egiña izan zuten.

        Jan ez al zuten, Jenobebaren arropakin zaldunak an ziran. Jenobeba, bere leizera joan, belauniko jarri, eta era añ miragarrian bere semearekiñ bera mortu artatik atera zituelako, Jaungoikoari esker humillak eman, eta leizean bertan jantzi zan. Bere eramankizun andien gogoangarrirako egurrezko gurutze hura artu, eta ederki apaindurik leizetik irten zan. Jaten zeuden bitartean morroiak egur batzuekin angarilla sendo bat egin zuten; zeren arkaitz-arte aietan kotxerik eziñ zebillkean. Kondeak bere alfonbrak angarillaren gañean zabaldu, Jenobeba eta Desditxado gañean ipiñi, eta gis onetan guziak etxeronzkoari eman zitzaiozkan. Bidatzerdira orduko kotxea topatu, eta ama-semeak bertan sartu ziran. Basarte aietatik irten ez al ziran, jende asko topatu zuten; bada Jenobeba arkitua zalako albistea, ingurumaiko errietan laster barreatu zan. Nekazariak beren aitzurrak, eta andreak beren linaiak botata, beren atsegiñ andia agertzera erri osoak an zijoazen; eta gaxo eta oien begira zeudenak ezpazan, beste iñor bidera irtengabe geratu etzan: guziak alik ongien apainduta, beren Kondesa ona alkarren leyaz ikusten zuten. Toki guzi aietan festa andi bat zala, zirudien. Beren jauregira alderatuaz zetozen bezela, jendea geitzen zan, eta geroago eta poz eta konsuelo geiago jende aiek erakusten zuten.

        Jenobebari bidera irten zitzaiozkan gizonen artean erromes bi beren pordoi andiakin agertuta, biak kotxearen alde banatan auzpezturik jarri zitzaiozkan. Jenobeba ustez hilltzera eraman zuten gizon bi aiek ziran. Biak, baña berezkiro Konradok, bere gurasoakgana Brabantera eraman gabe, mortu artan añ errukarri utzi zituztelako, humilltasunik andienaz Jenobebari barkazioa eskatu zioten. Orduan kontatu zuten nola Goloren urrean bere bizia seguru etzeukatela iritzita, Jerusalenera joateko asmoa egin zuten; eta nola Jenobebaren berririk ote zan jakiten inguru guzi aietan ixillka ibilli ziran; baña nola guziak aspaldian hilltzat baizeukaten, Kondea tristeagotu etzediñ, ixillik eta hitzik atera gabe egotea, pensatu zuten. Ah! nola dateke, Etxekoandre andi prestua, esaten zioten, zu otzak eta goseak edota piztia gaiztoen atzaparrak ez hilltzea! Altxa zitezela, Jenobebak agindu, eta bere besoa kotxetik luzatu, eta esan zien: Gizon onak, Jaungoikoaz urrena zuei zor dizuet nere semearen eta nere bizia. Zuk ere, ene biotzeko semea, eman gieztetzu eskerrak. Begira, oek dituzu zu hill bear zinduzten gizon aiek; baña gizonari baño Jaungoikoari lenago obeditu ziotelako, hill etzinduzten. Egia ez da, galdetu zien Jenobebak gizon aiei, guri bizirik uzteaz orañ damu ez dezutela? O Jaungoikoa! esan zuten biak; zuei bizirik uzteko orduan egiñ genduen guzia beldurgarri eta arrisku andikotzat gendukan; baña orañ, orañ ondo ezagutzen degu ala etzala, eta bizia uzteaz gañera, geronaren arriskuz bederik, zeron gurasoetara eraman bear zinduztegula. Gizon aiek ostera Kondearen oñetan auzpeztuta, berari barkazio eskaturik, beren familiai egin zizten on eta laguntzeakgatik esker onak eman zizkioten; bada gizon aiek arriturik jakin zuten nola Jenobebak bere azkeneko kartan berakin beren emazteai lagun zegiela, Kondeari biziro erregutu, eta onek laguntze andiak egin ziezaten. Zuek nere esposaz eta semeaz kupitu, eta oiei bizia utzi ziñietela, nik ez nekien, esan zien: baña zuen emazte eta aurraz urrikalduta bete ditut Jaungoikoaren hitz oek: Errukitsu danak, berak ere iritxiko du errukia. Zoazte bada ordu onean; eta aurrerontzean zuek, zeron emazte eta aurrakin bear dezutena, nere kontu.

        Biak Kondearen oñetatik altxa, eta kotxearen aldamenetik zijoazen bitartean Enrikek Konradori esan zion: Ikusten dek orañ nola orduan nik esan niana egia zan? On egiteko sekulan beldur bear eztala, askotan perill andiko gauza dala iritzi arren? Orra bada nola orañ, denbora luzeak joanagatik, onegiñaren sari ugaria artzen diagun.

        Garai artan bertan txara-arte batetik irtenik, Jenobebak bere jauregia ikusi zuen: aditu ere zituen bere ongietorrirako jauregi artan, eta erriko eta ingurumaiko elizetan puskatzeko zorian jotzen zituzten ezkill edo kanpai-soñuak. Ikusi zuen nola bazter aiek, eta zuhaitzetarañoko guziak jendez beteak zeuden, guziak pozezko malkoak zeriztela, beren ongi-etorri eta poz erakutsi andiak egiñaz

        Gauz oiek guziak eta asko geiago ikusi zituenean, nola bera añ humilla baitzan, arras lotsatu zan. Bere semetxoa oraindik bere auntzume-narruarekin eta gurutzea eskuetan zekarrela, Jenobebak bere magalean zekarren. Kotxearen eskuialdetik Kondea, eta ezkerretik Wolfio beren zaldietan zetozen. Aurretik erromes biak, eta atzetik, etxean oitutako zakur bat bezela, basauntza. Zaldunak ere batzuek aurretik, eta besteak atzetik, guziak an ziran. Jendetza izugarri aren erditik zijoazen garaian, emakumeak asi zitzaiozkan esaten: O gure Etxekoandre andi maitagarria! ongi-etorri zerala, eta zeñ galdua zauden! ah! santa andi bat egiñik dator: orrelaxe egongo zan noski Maria ere Gurutzearen oñean. Beste batzuek zioten: Begira mutilltxo zoragarriari, San Juan bera dirudi. Eta beste batzuek berriz: Eta ez diozute begiratzen basauntzari? Abereetarañoko guziak nai diote gure Kondesa on maitagarriari! Ama askok Jenobeba zeñ zan erakutsiaz beren besoetako aurrai zietsaten: Orixe da nik ainbeste bider esaten nizuna, eta ainbeste negar egiten niona. Aita askok beren seme azixeagoak besoetan goratuaz, oiei esaten zieten: ikusten dek orañ? bada orrexek hiri seaskakoa intzala, ainbeste on egin zian. Makillaren babesean doi doia joan ziran agure eta atso guziak ere pozaren andiz gorputz guziko ikarak artuta zebilltzan.

        Jenobebak bere jauregiko eskaratz edo soto andira zanean, antxe topatu zituen bere ongietorri pozkarrira joanta zeuden ingurumai guziko Señora eta dama guziak. Guziak alkarren berri gabe batu ziran: guziz ederki apainduak zeuden, eta guzien aurrean agiri zana, neskatxa moduzko, oñetatik bururaño txuriz jantzi, bere lepoan perla ederrezko kollare bat, eta eskuetan lore zurizko koroa eder bat zeuzkana, zan. Ar beza, esanzzion samurtasunaren andiz hitzik eziñ asmatuz, ar beza koro au guzion izenean eta berorren garbitasun eta leialtasunaren siñale. Jaungoikoak beste koroa bat, au ez bezelakoa daduka zeruan berorrentzat siñalatua. Jenobebak neskatx au ezagutu etzuen; eta an zeuden gañerakoak esan zioten, nola bera ziegan zegoela joan zitzaion Berta zan. Etxekoandre andia, esan zioten: bakar bakarrik au izan zan zure deshonra eta egoera negargarri artan zugatik al guzia egin zuena; izan bedi bada zure honra eta atsegin-kontentu andian ere lenengo eta beste iñor baño len parte artzen duena Jenobebak donzella oni begiratuta, bere lepokoa ikusi zionean, presondegiko gau triste hura gogoraturik, bere begi ederrak zeruronz jaso, eta esan zuen: O Jaungoikoa! nork esan zezakean ni gau beltz illun triste artan, nere aurra besoetan nuela parete beltz aien artetik gaitzkille bat bezela hilltzera atera nindutenean, ostera egunen batean leku onetara biurtuko nindutela? Bakarrik zuk, o Jaungoikoa! ziñakien, eta konsuelo au neretzat gordeta zendukan. Bai, Jauna, baldin kulpagabea onela honratzen eta konsolatzen badezu emen lurrean, zer izango da egunen batean or zeruan?

        Egia diozu, Etxekoandre andia, esan zion Wolfiok, errugabea ez da izaten beti honratua lurrean, eta au bezelako festa eta atsegiñ-aldi bat banaketan izaten du inozenteak; guziaz ere, Jainkoak onelako gauzak noizik-beñ egiten ditu, zeruan egingo duena lendanaz zerbait proga dezagun. Gero bere Nagusiaganonz itzulita, esan zion: Jauna, larogei urte dira mundu onetara nintzala; urte oietan asko aldiz sartu naiz jauregi onetan baza eta biktori andiak irabazita; baña Etxekoandre onek gaur iristen duen biktoriari ur-ematekorik sekulan irabazi ez det. Wolfio, esan zion Kondeak, egia diozu; baña biktori au Jainkoak berak prestatua da: bertuteak bizioen kontra irabazten duen biktori eta baza guziz andi eta miragarria da. Kondea ixilldu ez al zan, guziak bibaka eraso, eta guziai zoratu nai zitzaien. Betiko bere negarrak, egun artako festa eta iskanbilla andi, eta hitzketa luzeak Jenobebari alain easan zioten, non eta burua galduta bezela txorabiatu, eta bere lengo gelara joan bear izan zuen. Antxe eman ziozkan Jainkoari esker gozo ugariak, bera eta bere semea ainbat perilletatik era añ miragarrian atera zituelako; eta alik ongien prestatu zioten oean etzan nai izan etzuen, arik eta Golok hill zuen Drakoren alargun eta ume-zurtza tristeak bere aurrera erakarri, eta bear zuten guziarekin berak lagunduko ziela, agindu zieneraño. Geroztik Berta leialak bere Jenobebaren ondotik aldegiñ etzuen, eta au beste serbitzaririk Jenobebak beretzat nai izan etzuen.