USTEGABEKO OLLARRA

        Dagonillak amabost. Etxalar-aurreko zubian barrena zetozenean gurdi-gaña kiskaltzen. Uste baño beranduxeago iritxi. Mando gizajoa neka-neka zetorren euliak etsai. Barrengoek ere beroa ta nekea obe. Eguzkiak zapaldu bear.

        Etxe-tartean sartu ziranean, itzala gozoa, izugarrizko neska-mutil pillak inguratu zion gurdiari. Oriek izaten dituzu bazkalondoko lenengo jaizaleak. Baño ordu artan jendea poliki asia zan eta umez gañera aundiak ere azaldu ziran txerpolarien gurdia ikustera.

        Aiuntamentuko beean gelditu zan gurdia. Igo zan nagusia erri-zaiarekin. Egon artan jendea ugaritu ta bil-bil egin zitzaion gurdiari. Mando-aldetik Balentin eta etxekoandrea ikusten zuten eta atze-aldetik, Poli ta Bentura. Ta mutil potoloari begiratuta neska-mutillak parrez asten ziran. Aurreko pelota-plazako pelotaren otsa entzuten zan tarteka orma gogorra kank jotzen zuanean.

Kanpokoak barrengoeri begira, barrengoak kanpokoeri.

        Jetxi zan nagusia ta arre mando abiatu ziran erri-gibelera, inguruko baztar batera; etxe-tartean ez zeukaten ba egoterik.

        Tokiratu ziran. Atera zituzten tresna ta tramankuluak eta pelota-tokian plaza eginda, jokatzea galazita, jarri zuten tegia. Ez azkarregi ibillita, nekatu xamarrak bai-zeuden.

        Aurrez-aurre, karabineroen etxea. Tarteka aga luze batzuk bandera muturrean. Erdian, musika-tokia, egun aietarako neguko txokotik ateratako olaz egiña. Aiuntamentuan bandera aundia ta beeko ostatu ta ardotegian, berriz, jende asko.

        Asi ziran txerpolariak musika jotzen. Egia da erriko musikaren aldean zarpalla zala musika ura; baño errietako jaietanmusika geiegiak ez du iñor gaizkitzen. Ta gure musikariak bertan jaioak balira bezin lasai zebiltzan kaleetan. Errizaia aien aurretik txibiriskoak bota ta bota. Erria pil-pil kanpotarrez. An zijoan pamili guztia: Bentura potoloa, Poli lerdena, Balentin ixilla, nagusi kopetilluna ta andre txima-jario. Ala ere, ez lioteke par aundirik egingo andre beltzari, zanpa-jotzekoa eskuan zeukan bitartean beintzat.

        Plazaratu ziran. Musika ixildu zanean gauza ikusgarria egiteko asmoak artuta zegoan nagusia. Nolanai bostak izango ziran. Plaza ezin geiagoan jendez betea. Asi zan bera aurreneko barran ibiltzen, len dakigun bezela; baño oso ondo ta txaloak jotzen zizkiotenean, eskar-bidez, berriro egiten zuan lengo saioa.

Eta alaxe erakusteko guztiak erakutsi ta nekatu zan arte. Jendea ixilik eta atzenean txalo ederrak.

        Asi ziran gero bere aldiko Baletin eta Poli alde banatike ta bat aruntz bezela, bestea onuntz. Antxen egin zituzten aurreneko errota, gero eskuen gañean ibilli; baño astiro, ondo ikusteko moduan. Urrena Balentin eta Poli alkartuta sekulako ariketak egin zituzten: artzen zizkion oñak eskuetan Baletinek eta aidean botatzen zuan Poli, berak ere lagunduta. Eta Poli atzekaldera bira osoa egiten zuan saltu aundia egiñaz. Eta onela Balentinengandik barraraño ta barratik Balentinenganaño.

        Egin zituzten aurrerako ta atzerako jira-birak, eskuak eta oñak txandaka lurrean jarrita. Baita ere arrikos saltuak, aurreraka ta atzeraka. Ta biak iaioak ziralarik, Poli ikusten zuten atsegin geiagoz, gaztea ta lerdena zalako ta oso garbi egiten zualako. Ondo nekatu arte euki zituan nagusiak itzaz zirikatzen. Barrengo poza zeukan.

        Txolarte txiki bat izan zan. Andrea an zebillen eske jendearen tartean. Jarri zuten kulunka. Benturak ekarri zuan lurreko bigungarria ta kulunkaren aurrean zabaldu zuan. Saio batzuen ondoren bi bira osoak egin bear dituk aidean, belarriratu zion nagusiak Poliri.

        Astiro ari zira. Ara berriro asi. Saltatu zan nagusia ta punp gure mutilla aidean. Bai jator erori zutik. Txaloak bitartean ea gorago esaten zion nagusiak.

Urrena gorago. Ederki. Ondoren Balentinen bizkarraren gañean zutik. Ederki.

        Orain, orain. Kulunka tinkatu zuten; bigungarria luzatu. Eskallera ere gertu. Plazako ixiltasunean igo ziran nagusia ta Balentin. Alkarganatu ziran. Jarri zan Poli kulunkaren muturrean. Gertu zeuden. Pixka batean egon ziran. Ta ea, motel, egiten dute salto biak batean kulunkaren beste muturrera ta ujujui etxekoek berek karraxika egiñaz, an zebillen aidean Poli biraka bi osoak eginda lurrera txut erori zan arteraño. Ikara pasata, gortzeko añako esku-zarta beroa izan zan. Poli irria ezpañetan guztiak agurtzen.

        Txerpolariek ez zuten iñoiz orren lan ikusgarria egin. Pozik zegoen nagusia; baita Poli ta beste guztiak. Aieri eskerrak, urte artako Etxalarko jaiak bestetan baño ederragoak izan ziran. Dirua parra-parra bildu zuten. Orrez gañera, andreak bidalita, lanik ez zuala egiten erritan emanda, Bentura gizajoak arratsean arrapatutako sagarrez kolkoa bete ekarri zuan.

        Bigarren egunez saiatu ziran. Lengo ariketa berberak ez egitearren, aldatu zuten eginbidea. Ta indarrezko ariketa batzuk kendu ta parragarrizkoak egin aien ordez. Ta len ikusitako batzuk egin ondoren, tentelkeriakin asi. Ta eztiarena egin zuten.

        Eztiarena egiten zuten nagusia ta Balentinen artean, biak parragarri jantzita. Jartzen ziran biak plazaren erdian, bat exerita. Zutik zegoana erlea omen zan ta arek joan bear zuan ezti-billa, bestea utzita. Ni natorrenean esaidak: ekatzak eztia.

Ta bein eta berriz gauza bera galdetu ta erantzunda, asten zan erlea plazako bira guztian bi besoekin ega-itxuran. Baño bestearen atzetik pasatzean artzen zuan aboa bete ur. Ta berriz egari emanda ba-zijoan, azkenez, bestearengana. Biak aurrez-aurre jartzen ziranean, exerita zegoanak esaten zion erleari: ekatzak eztia. Ta eskatu bezin aguro, arpegira botatzen zion aboa beteko ur guztia.

        Urrena erlea erlenagi ta erlenagia erle, alegia lengo egalaria exerita ta exeritakoa egalari. Asten zan pozik erle berria lengoak ordaintzeko ustean, baño erleak bizkarra jarrita aboa urez betetzen zuanean, exerita gelditutakoak beste ainbesteko ura artu. Alkarren aurrean jarri ziran: nnn! batek, nnn! besteak. Ta naiko nnn! ibillita, batak besteari ezin aditurik, erleak besteari eztia eskatzeko esan naiez aboa ustu zuanean, erlenagiak arpegira bota zion ura len bustitako berari.

        Orra, bada, txerpolarien jaiari itxura eman. Eztiarena par asko egin+erazten zuan. Bigarren txanda onetan ere dirua poliki artu zuten, jendea zillarrean zegoan. Ta gero, jakiña, an ibiltzen zitzaizun andrea zenbait gauza saltzen. Ta Etxalarko jaiak ezin obeak izango ziran txerpolarientzat, baldin emakume gaiztoak egiteko txarren bat egin ez balu.

        Benturaren nai ta nai-ezko lanik-eza ezin eramanik, lapurretara beartu zuan. Alako tokiko ollotegitik, berak ongi ikusia, ollo bat bederik ekarri zezala. Nola joan, non sartu, nola ekarri, esan zizkion. Bentura negarrez. Orduan-eta andre gaiztoa amorratuago.

Gaba zan eta gurekiko illunpeak izu geiago ematen zion beste edozerk baño. Olloari eltzea ere ez dakigu ausartuko ote litzaken. Mutil gizajoari atximurrak egiten zizkion: alperra, ez gero gabe onera etorri; ekartzen ez ba-dek ik daukak gorria. Grin txarra artu ziona.

        Poliri min ematen zion oriek ikusteak eta, naiz bein-edo-bein par-egiteko gogoa etorri, asarretuko zitzaion andreari. Ta bai ez asarretzeagatik ala lapurretara joateko gogoagatik, berak lagunduko ziola Benturari. Ta andrea madarikatzen, eldu zioten biak alkarrekin eta zoazte abiatu ziran esandako tokitik.

        Bide txigor batera aldatu ziran eta andik laister Benturak ikusi zuan ollotegia illunpean, len sagarrak ostu zituaneko tokiti ez urruti. Pixkanaka alderatu ziran. Ollotegi aundia zan. Atea billatu zuten. Atzera begiratu ta, sartu ziran, Poli aurretik.

        Gaba oso illuna zan; ia ez zuten alkar ikusten. Asi zan Poli olloen zulora, baño ixillik ibilliagatik ollo batzuk arrotu ziran eta pixka bateko ollotegi guztia kol-kol eta ega-zalapartan. Asi zan Poli korrika aien atzetik eta orduan berriz larrutu bear ba-zituzten baño zarata geiago ateratzen. Ez zitzaion lan erreza Poliri ollorik arrapatzea, egiñalean iges egin zutelarik nekez ikusten illun artan. Ango korrikaekin izugarrizko zalaparta sortu zan.

        Bentura ere batera ta bestera zebillela, errepatu gabe artzen dio anka oñaren azpian ollarrari ta arek eskura tira zion kolpiaz asten da karraxika negarrez. Baserriko zakurra, lotuta zegoana, asten da bere aldiko zaunka esnatuta.

Polik igesari eman zion tximistaka. Bentura gizajoa, ordea, atea ezin billaturik gero ta marru aundiagoak ateratzen zituan. Non agertzen dan baserritarra makilla eskuan, Poli igeska ikusia. Ta ebain-ebain egingo zuan Bentura gizajoa aren ikaraz biotz-ikutua izan ez ba-zuan. Ala ere besotik elduta atera zuan ollotegitik eta ederki astinduta bidali zuan jo gabe, berriz azaltzen ba-aiz esanez.

        Eskuan odola ikusita eraso zion berriz negarrari Benturak eta Poliren korrikarekin eta baserriko zakurraren zaunkarekin, bideko zakur guztiak asi ziran bere aldiko izugarrizko zaratan.

        Urrengo goizean, oso goiz, karabineroa etorri zan txerpolariengana ta alde egiteko erri artatik lenbaitlen guztiak kartzelan sartzea nai ez ba-zuten.

        Abiatu ziran; zubia pasa zuten. Benturak gogoz zekusan erria atzean; eskuko odolak baño izu geiago ematen zion erri artan egoteak. Onela egin bear izan zuan lana amairu urteko mutillak.

        Nagusia gogor aritu zitzaien erritan arratsean gertatutakoaz. Batez ere bere andreari aritu zitzaion, baita Bentura tontuari ta Poliri ere ez zion barkatu, orrenbeste korri eginda, esku-utsik etorri zalako.

        Mendi-gañetan odeiak bulunbaka zebiltzan egoaize gozoak emeki bultzatuta. Azkenez guztiak pillan artu ta eraman zituan. Ortzia garbitu ta eguzki ederra azaldu zan.