XI
OTSOA ETA ARTZANORA

        Ez dot esan ondiño zelango arrerea egin eutsen Pedro Mari zarrari Ozinbeltzera egin eban bigarrengo ostera edo ioan-etorrian. Egia da, Riktrudisek bere, ez eutsan otseiñari itaunerarik egin. Zertarako? Gertau ziranak gertau ezkero on guztiak berandukoak izango ziran. Baiña irakurlea zerbait iakin guratan egon leiteke eta ipiñiko dot emen Portun eta Pedro Marik ze berba egin zituen.

        Au Ozinbeltzera eldu zanean atari ondoan iarrita egoan bestea, eta asi ziran biak era onetako izketan:

        —Zek zakarz onaiño, Pedro Mari?

        —Ez neure gogoak beintzat.

        —Orduan premiñaren batek.

        —Premiña ori zelan dan.

        —Gogo barik eta premiña andi baga zatoz bera3 Eta zer dakrtzu Mendiolako altzo-txakurra?

        —Portun, zeiñ zaran eta zertara etorri nazan badakit. Aizkora barik ez dot etxetik urten, eta ondiño, urteak izan arren, beste baten indarrakaz nire besoa neurtu leiteke. altzo-txakurrak ezagututen ditut nik, euren bizitza guztian emakumeen eregu billa dabiltzanak: urruingarriak dira, Portun, eta neure biotz guztiagaz urruinduten ditut. Ni txakurra izan banintz, artzanora izango nintzan, otsoko guztiai ortzak erakusteagaitik.

        —Ogipekoen ondar zikiña, gizon zirzillen billutstasuna, otsein doillorren zantarkeria: Ozinbeltzeko seme bategaz berbetan zagozana ez zaite aztu: esaidazu laster esan bear dozuna, eta kendu zaite nire aurretik tximistak baiño ariñago, neure txakurren agiñ artean amaitu gura ez badozu zeure bizitza txakurra.

        —Ozinbeltzeko seme andi, leiñargi eta gozoa, ez zaite ain laster aserratu, eta entzuidazu apur batean: Pedro Mari morroi, gizona dan aldetik, beste edozeiñ aiña bada; euskalduna dan aldetik, edozeiñ euskaldun beste; eta kristiñaua dan aldetik, kristiñau ez diranak baiño geiago. Zuk agindu deustazun txakurkeria ezleuskeo beste iñok Euskal-Errian aginduko, baiña zuk agindu eta egiteko bere gauza tint andia ez da: andiagoak egin oi dituzu. Ez zaite aserratu egiak entzunagaitik, ez zaite iagi Riktrudisek diñotsuna aitu baga. Neuk bere beste gauzetarako baiño, burruka on bat egitreko gogo obea ekarri dot, eta alan bere, ez dot burrukarik nai, neure etxekoandratxoak gura ez dabelako.

        Bere eskuetan Pedro Mari itoteko gogo amorratu bat eukan Portunek, eta ezbearren bat egiteko ziruan egoan; baiña Riktrudisen izena entzun ebaneko, otsoa okela barrira ioaten dan antzera, Mendiolako alabeagana gogoa eta biotza ioan iakozan. Bat-batera otu iakon ez zala baldin egia zuzena izangoLope astoak esan eutsana, eta ez ebala ondo egin berak, Portunek, Mendiolako nagusiaren kontra aiñ azkar ekitea. Alanda guzti bere ez eban barruko artega eta bakaldarik erakutsi gura, eta gitxiago bere buru arroa Pedro Mariren aurrean iatzi, eta len baiño biguntxoago itz egiñaz, erantzun eutsan:

        —Riktrudis! Riktrudis! Ori da bada kristiñauen artean daukazuen usaiñ gozozko lorea, lora bakarra: beragaitik bizi zara arrotuta kristiñau danok, batez bere Mendiolakuok eta mendeko morroi zakarrok; zuen arrotasunean, euskaldunen nagusiak dirudizue. Eskerrak emon eikeozuz berari, gaur emendik azurrak osorik eruaten badituzu. zuek ezeze geuk bere Riktrudisgaitik zerbait egingo genduke.

        —Ez da ezagun.

        —Ez dala ezagun?

        —Maite bazendu, bere ona gura bazenduke, zure egitadeok beste era batekoak izango litzatekez: gaur eragiten deutsazun beste negar ez eunskio eragingo.

        —Zer diñozu ostera ogipeko lapur, ordi, guzurti, lotsabagea?

        —Egia nik beti, miñ emoten badeutsu ere. Zu zara guzurtia: zuk zabaldu dituzu emen guzurrak Euskal-Erria guztian, zeuk dakizu zergaitik, eta nik bere bai. Zuk esan dozu, guzurra dala iakinda, Arnoldo nire ugazaba, euskaldunik onena, garbiena, leiñargiena eta zintzoena, Euskal-Mendiagaitik geien egin daben gizona, erri-saltzaille bat dala; zuk esan dozu, bere alabea ezkonduteagaitik, prankotarraren alde biurtu dala; zuk eragin deustsazu negar samiña Riktrudisi; zuk egin dozu euskaldunen artean bestek egingo ezleukeana; zuk, salkinde, billau, pizti madarikatu orrek.

        Pedro Marik, azkenengo berbak, dana suturik esan zituan: buruaren erdira etorzan arrikadak legez artu zituan besteak. Ez eban uste bere egitada gaiztoa aiñ laster iakingo zanik, eta Pedro Mariren aotik alango salaketa gogorra aitu ebanean, adore baga gelditu zan. Ez eukan Portunek Pedro Mariren ardurarik: makilka zuzitu edo miña errotik kendu ezkero, amaiturik eukan arenganako ipuiña; baiña Riktrudisegaz eukazan beste ipuiñ batzuk. Zer esango eban Riktrudisek, bere aitagaitik alango gauzak asmau zituana Portun zala iakin ebanean? Zelan maitetu eikian orain, lenago, bear bada, amteituko eban Portun? Ori zan, ori, Ozinbelzkoak adimenean eukan ipuiña. Riktrudisen aurrean zuritu bear eban bere burua Portunek, al eban giñoan. Zeiñen bitartez? Pedro Mariren bitartez. Ez egoan beste biderik. Baiña olango gogarterik ez balerabill legez, beregandetasun andi bategaz, esan eban:

        —Oraintxe artean ez deutsut igarri. Zoratuta zagoz, gizagaixuori. Barre-gurea deustazu.

        —Benetan daukazu barregurea? Riktrudisen negarrak emongo deutsue: nire zorotasunak ez, badakizu zoroa ez nagona eta.

        —Zagoz ixillik, gizontxoa; bestela, zeure zorotasun eta guzti, amaituko zaitut. Riktrudis negarrez badago, orretarako erakaia norbaitek emongo eutsan, nik ez.

        —Bai, zeuk, zeuk: zure miñak alperrik esaten dau ezetz, zeure barruak baietz diardutsunean.

        —Nok esan deutsu zuri olango ipuin okerra, otseiñ lotsabagea?

        —Okerra da beraz egin dozuna? Ondo da zeuk ezagututea. Garbiro erantzungo deutsut. Lenengo neure biotzak esan deust, gero Riktrudisen aoak, urrengo...

        —Eta Riktrudisek bere olango guzurrak siñistuten ditu?

        —Guzurrak ez, egiak bai: Riktrudisek eta bere etxeko danak onezkero.

        —Eta nik esango baneuskizu...

        —Alper-alperrik guztia: ez neuskizu siñistuko; ezta, ezta, Iaungoiko egiazkoaren izenean esango bazendu bere, zuk ez dozu esango baiña. Guzur aiñ ikaragarriak asmau eta esan dituanak, asmau eta esango lituke andiagoak, lengoak estalduteagaitik.

        Ateak itxita eukazan Portunek. Pedro Mariren bitartez ezin zeikeon iakiñ eragiñ Riktrudisi, ez zala bera, Portun, erruduna. Iñok ez eutsan siñistuko. Apetau iakon orduan beste bide batetik astea, bere barruko naigabeak esanaz. Giza orretan baldiñ obeto urten eikean: Pedro Marik Riktrudisi zerbait esan ezkero, erruki apurren bat artuko eutsan onek. uste au ontzat arturik, asi zan esaten:

        —Egin daigun, Pedro Mari, nire kontra esan dituzun gauzak egiak dirala...

        —Ee?

        —Itxoidazu piska baten, entzuidazu, berbetarako gogoa etorri iat eta. Nik ez dot esaten neu nazana: ori eziñ neike esan. Diñotan gauzea da, ni baldin banitz, ez ete neukaken orretarako erakai edo arrazoirik.

        —Zer? Nondik? Zelan? Oraintxe bai nagola ni zeu zoratu zarala eta.

        —Entzuidazu geiago eta obeto. Zuk ondo dakizun legez, urteetan dot maite, ezin geiagoan, Mendiolako alabea; urteak igaro ditut bere arpegia eziñ ikusirik, izten ez eustelako; ez dot iñoiz bere aotik niri esandako berba bat entzun, eta besteren bitartez bere ez, lanagoko bat artean. Zeu etorri ziñatazan, eta Riktrudisengaitik ezer egin gura baneban amatatu neiala gudarako sua esan zeunstan, eta amatau neban edo ez neutsan geiago surik emon beintzat. Riktrudisegaitik egin neban ori, Pedro Mari, iruntzialak iruntzita! Poztu nintzan orduan, orditu nintzan, pozez zoratu iatan, orduantxe bai zoratu iatala, eta neure zorotasunean bialdu neutsazan... baiña ez, ez dakit zer esaten dotan... Gozotasunez eta itxaropenez beterik nengoala, isakiten dot prankotar bat izan dala or. Arnoldok eta alabeak ikusi dabela, arrera on bat egin deutsela, Riktrudisek begi onak ipiñi deutsazala prankotarrari...

        —Guzurra!

        —Guzurra da? Izan laiteke. Neuk bere naiago dot guzurra izan dediñ. Baiña nik egitzat artu neban orduan, erreten iarri iatan barru guztia eta... Zer egingo zenduke zeuk, Pedro Mari, olango estualdi batean?

        —Nik eta edonok, buru apur bat daukan gizona bada, iakin lenengo ondo, egiak ete diran esaten dituen albisteak, iakiñ gero norbere izena Mendiolan ondo entzuna bada edo ez, batez bere bertako alabearen aldetik; eta azkenean, igarri ezkero iñok ezin dabela ikusi norbera etxe atan, Mendiolako inguruetatik alde egin betiko, iñori buruko miñik emon barik, norbere buruko miñak nonbaiten kentzera. orixe egingo eban zu izan ezik beste edozeiñek.

        —Eta norbere itxaropen gozoari betiko itxi? Lenago il, lenago lurbira guztia erre eta kiskaldu. Ez dot nik olango erakidarik ikasi.

        —Kristinaua ez zarelako. Kristinaua baziña, iakingo zenduke eroapena zer dan, kurutzea maitetuko zenduke, eta lurreko zoriontasuna trukauko zenduke zerukoagaitik.

        —Bai e? trukaizu zeuk gura badozu, nik ez daukat truketako asmorik.

        —Ainbat gaiztoago zeuretzat. Emen ez dozuz bein bere zeure gurariak beteko, eta betikotasun ona galduko dozu.

        —Itxi daiogun gauza orri, eta esaidazu zetara etorri zaran, eta amaitu daigun bein.

        —Riktrudisen aldetik etorri naz esatera orain egon dozun dongakeria zuzendu daizula lenbait len, iñoiz berak arpegira begiratutea badozu.

        —Lenago bere olango gauza bat esan zeunstan, eta nik egitekorik asko egiñ arren, zelan erantzun deust niri Riktrudisek?

        —Zer deutsu gero zeuri zor berak? esaizu zenbat dan alogera, eta emongo iatzu, alogera bear badozu.

        —Ez diñot nik ori, gizon zital gorria. Nire alogera bere biotza litzake. ez dakit nik niretzat izango bada edo ez, baña, dana dala, Riktrudisi poztasun piska bat emoteagaitik egiñalak egingo ditut nik.

        —Oraintxe bai emoten deustazula nire barregurea zeuk. Otsoa legez asi zatxataz nenengoan, eta orain azeria legez amaituten dozu gure berbetaldia. Bildotx otzana gura zenduke zeure atzaparren artean? Ez dozu gitxi uste zeuretzat dagola uste badozu. Agur.

        —Oñastarri batek illgo al tzaitu ba bidean?

        —Eskerrik asko. Beste orren beste opa deutsut, ez da ondo baiña.

        Pedro Mari zioala, «galduko neuke nik ori bidean» ziñuan ortz artean Portunek, —baiña ez iatorkit ondo, nigaz euki daben izketea Riktrudisi esan bear deutsa eta.

        Pedro Marik ostera, «zer esan dot nik? —esan eban aopean—. Iesus, Maria eta Iosepe. Ori baiño obeak illten dira baiña, neure esaera dongea Iaungoikoak parkatu daidala».