Arratseko hamaiketan ataria joka, Ioar beste hiru mutilekin. Seietarako ilundua da sasoi hontan, eta iduri askoz beranduago zela. Sukaldera sarrarazi ditut; epelki goxoa somatzen da sartzean.

        —Berandu izango da zuretzat! dio Ioar-ek.

        —Zuendako bezala.

        —Gau txori bihurturik gaude gu.

        Hiruetan bat Gorka da. Hemeretzi urte, lodito eta gure gauzetaz kezkatua. Herriko fabrikan ari da lanean. Xabier zurgintzan ikasten dabil; eta gazteena, Patxi, ikasle dugu.

        —Zer moduz Bilbo-ko itzulia? galdetu diot Gorkari.

        —Ongi. Lanean baino hobeki.

        —Ezagutzen zenuen hiria?

        —Ez; ez nintzen inoiz izana.

        Hango lanbro zikinaz okaturik etorri da Gorka. Mendialdeko haize garbiaz oroitzen zen. Etxe haien aurpegi beltza ikusi-ta, bertako jendeen birikak nola ote zebiltzen zion berak.

        —Iosune atera zen autobusera. Lehenbiziko galdera, Ioar nola ez zen nerekin joan. Ezin zuela, erantzun nion; lan askorekin dabiltzela etxean.

        (Irria atera zaio neskari. Elkarri begiratu ta ixildu egin dira.)

        —Gezur txiki bat, dio Gorkak; ez nuen beste atera biderik. Iosunek ere ez du sinetsi eta halako keinu makal bat atera zaio.

        —Nik egun berean idatzi nion. Hartua duke. Egon lasai; pasatuko zaio. Nere kontu! esan digu Ioar-ek.

        Nortasun haundiko neska da Ioar hau. Mutilak baino askoz aurrerago dijoa erabaki zorrotzak hartzeko garaian. Lokarri beharra izaten du batzuetan. Baina, berak esandakora dijoaz denak, azkenean.

        —Itsas-ontzi haundi bat ikustera eraman nau lehenik. Liberiako ikurrina zuen. Zer gauza ederra! Donostiako txalupak ikusita, itsasoko berri banekien nere ustez. Bai, bai!! Gizajo batzuk besterik ez gara.

        —Aizak! Itsas-ontzi bat ikusteko deitu al zian Bilbora? esan dio Xabierrek. Lehenik gosaldu behintzat!

        —Hi ere latza, gizona! nere modura. Egun guzia egongo nituan ni jan gabe hura ikusten. Gosaldu, etxean ere egiten diagu.

        Zerbait hartuko duten galdegin diet. Ioar, Patxi eta Gorkak ardo gorria. Xabierrek ura eskatu du.

        —Hori merkeena, esan dio neskak, pipa belarra ateratzen duela.

        —Bizioa besterik ez dira jende hauek! erantzun dio erdi barrez. Honen amari esan behar, garai batez, bere alaba gau-erdi aldera mutilekin ardo edaten eta ikazkina bezala erretzen lasai ibiliko zela! Buruzpide ona! Goazen, goazen harira; behar ez direnak aterako dira ta bestela.

        —Gizon txiki beltzaran batzuk bakarrik ikusten ziren portuko lanetan. Haien kopeta iluna! Inun argi izpi bat somatu ez duten begiak zirela, esango nuke nik. Bihotza zimurturik gelditu zitzaidan.

        —Ioar etorri behar zuen, Ioar, hau ikustera!, bota ziden aurpegira. Muxarra bezala, beti zokoan sartuta!!! Denondako da on, munduan zer gertatzen den jakitea.

        Hotz zen. Gu biok baizik, inor ez itsas-ertzean. Iosuneri begiraka ez ziren atertzen gizon txikiak. Atozkit, bihotza!, esan zion batek nunbaiteko doinuarekin. Grua horren puntan egin nezake biontzat kafi bat, maitasun zimiko bat zuregandik hartzeagatik. Iosunek irriño bat egin eta pozik gelditu zen.

        Ez al-duzu entzuten, esan zidan gero, langile hauen intzira hestua? Nor oroitzen da goiztegi hotzetan portuko gizonez? Zortzi egunetik behin jango balute bezain beltz jartzen zizkidan Iosunek gauzak. Zinez, lan txarra iduritu zitzaidan portukoa. Baina, nekazariak ere baditu egun gogorrak. Bere aita ikusi behar bisutsarekin mendian; artzainaren bizia edozeinena bezain latza da neguan. Ez nion hitzik erantzun

        —Sinfonia hau guzia zertara heldu zen jakin nahi diat nik, esan dio Xabierrek.

        —Laster ikasiko duk: hi heure lantegian burgesa haiz; eta ni ere bai. Ez omen zekagu mundu zabaleko langileriaren berri; eta jakin nahi ere.

        —Gu burgesak bagaituk, bera zer ote duk? erantzun dio Xabierrek. Jaio zenetik liburutan ari duk eta ez ziok aitari soro lanetan inoiz esku bat botatzen. Bere kideko neskak aspaldi lanean hasiak dituk herrian. Ez al da hala, Ioar?

        —Noski! Ikasten ari da eta ez diot ezer kentzen; baina, bera da gure lagun guzietan, aitaren kontu bizi den bakarra. Besteok geure lanetik bizi gara, Xabierrek dioen bezala.

        —Eta gure burgeskeria egunoro goizeko zortzietan lanera joatea izango da, erantzun dio Gorkak. Halakorik!

        Patxi ixilik egona da; nik ere ez diet orai arte ezer haundirik erantzun. Halare, zerbait esatekotan, burges izatea zer den galdetu nahi nuen.

        —Beren ustez garbi dago: geure kezkak alde batera utzi eta Andaluzia, Irlanda edo Viet-Nam aldean gertatzen direnetaz arduratzea. Egin dezakegun lana galerazi eta ezin dezakegunekin burua berotu ta erretzea, dio Gorkak.

        —Andaluzia ez zegok hain irruti. Zergatik ez duk alderdi hartara joan eta jende haiekin lanean hasten? esan du Patxik.

        —Hangoei bertako problemaz mintzatzea burgesa izatea bai duk?!

        —Zer nahi dute orduan hoiek? galdegin du Ioar-ek.

        —Iraultza, indar guziak sakabanatzea da. Egoera hau berritu ez baino, porrokatu egin behar omen da, beste bat sortzeko. Bide guziak on omen dira hortarako.

        —Orai ikusten diat, esan du Xabierrek. Aisa gaituk burgesak geure egunoroko izerditik bizi garenok! Lantokiari beharko zioagu su eman eta erraustu, beren lorategian gure izenak sartzen hasteko. Gero ahoak josi eta jan gabe bizi!

        Talde txiki hau berotzen hasia da. Elizako erlojuan gauerdi. Elkarren berri jakitea zein beharrezko den ikusi ondorean, Gorkaren Bilbo-ko harira itzuli dira.

        —Eguerdian, esan du berak, Iosune ta bere lagunekin bazkaldu nuen. Iraultzaren atzetik etorriko litzakeen agintariatza, herriarena izan beharko luke.

        —Hori, hori gurea! Hi lehendakari ta ni lehenbiziko ministro! dio irriz Xabierrek.

        —Baina, orduan ere norbaitek ari beharko likek portuko lanetan, grua haundien azpian; Eta trenen gidari gauazko bide itsutan, beste batzuk gustora jarrita joateko. Ala ez diagu trenik behar? Aurreramendu kazkarra izango diagu bestela; Eta beste burubide bat heldu zaidak bat batean: bide luzetarako ez al diagu ohedun trenik izango? Eta oherik balin bada nork lo egiteko? Udateko jende arrotzen zer esanagatik besterik ez izanik ere, Paris-tik Lisboa-ra dijoazenak behintzat bidaliko ditiagu beren bidez. Eta gauza onak izanki geuk ezin balia? Ala izango dituk herri agintaritza hortan ere dirudunak!

        Gorkaren arrazoibidea amaiturik, Ioar mintzatu da:

        —Agintaritza hortan sartzerik izango dudan ez dakit. Eta nere ustez herria naiz! Xabier eta Gorka aurreratu zaizkit behintzat! Bada, ez bada, eta nola agintzen den ikasten joateko, galdera bat egiteko gura dut. Nola joan ote zaie iraultza hori aspaldi egin zuten herriei? Eta agintarien mailara heltzerik ez banu ere ikasten joateko, bigarren galdemodua: gu baino hobeki bizi al da han aza jaten duen herri apala?

        —Egia esateko, dio Gorkak, garai batez nahiko beroturik ibilia naiz zuen burubide hauekin; eta hain zuzen galdegintza beta egin nion udan Iosuneri. Ez zidan erantzun garbirik eman. Dirutzakerian, kapitalismoan erori omen dira gehienak. Beste zerbait izango omen litzake, beraz, gure iraultzaren ondorea. Inun ez bezalakoa; berria.

        —Hortan al gara orai? Eta alferrenak buru!!

        —Ez; ez da dena hutsune gertatu, moztu du Patxik. Batean ez bada gauza ondo joan; beste nunbait giro ona bada. Neri hala esan didate.

        —Mintza hadi garbi eta esan nun diren hobekienik Joan.

        —Mao-ren zuzendaritza-pean.

        —Eta nola ez dituk kidekoak elkarrekin konpontzen lehenik?

        —Galdera musikala esaten diot nik horri: fistuz hasten zaizkit beti.

        Atsaldean, itxura gaiztoko mikrobus txiki urdinean sartu zirela Iosune ta biak esan du Gorkak. Zaharra eta zikina iduritu zitzaion. Gidaria, hitz gutxiko gizon idorra; txapel koipetsua kopeta erdiraino sarturik, portuko gizon txikien anaia iduri.

        —Utzi orai alde batera goizeko itzal beltzak, esan zidan gure herritarrak. Zorion hutseko argi zurian sartuko gera laster. Dirudunen parabisuan...

        Zubi bat iragan eta karrika estutan ibili ondorean kale nagusian sartu gaitu. Bost baizik ez ginen eta Corte Ingles delakoaren denda aurrean jetxi gara denok. Eguberri aurreko egunak. Jende asko eta asko ikus-mira, ikusgarri harrigarri haien inguruan. Ezin zen urratsik eman. Zorionak, zion euskeraz, argi mota guzikoekin atal buruko idazkiak. Sartu gara, sartu, badakizue nor den Iosune! eta han ibili, gora ta behera txakurrak elizan bezala. Nere biziko lotsa pasatu nuen etxe hartan. Ehun duro ba ote genuen bion artean!

        —Nork esan, hau ikusi ta, goserik badela munduan! zion gero Iosunek. Aldeko hau da Bizkaia-ko diru-etxea; hortaz ere mintza gintezke. Nunahitik begiraturik hori da hiri guziaren gain ageri. Eta itsasirik dagoen etxe zahar hau, berriz, monja etxea; zoaz zer milloiak eskeinirik egongo den jakitera!

        Ilundurik zegoen gu atera orduko. Askoz ere politago dira kale nagusiak gauaz egunaz baino. Pareta zaharren beltza ez da ikusten eta hari hesi guzien ordez apaingarri argitsuak ditugu buru gainean. Etxe garbitu berria bezala da gauaz hiri zikin pozointsuena.

        —Nere neurri apalean eginkizun bat bete dut, esan zidan etxean gure lagunak.

        Zer uste duzue egin zuela? Emakume barneko arropatxo bati bota zion esku eta paparrean sartu. Hau da han zegoen politena, zioen gero. Aurten eramaten dena.

        —Burgeskeria deritzat hain gauza finari, erantzun diot.

        —Emakume kontua! Baina ez dut horregatik egin. Dirudunei, diru kontuan, behar zaie izurratu. Denek hori egingo bagenie...

        —Arriskua badu.

        —Noski! Denda haundi hoietan beste nunahi baino gehiago. Jende askotxo delarik baliatu behar. (Zorroan eskua sartuaz): Zutaz ere oroitu naiz, esan dit gero. Ez duzu esku hutsean etxera joan behar! Galtza pare bat eman nahi zidan.

        —Iosune, ez dut oiturarik. Emazkiozu beste norbaiti.

        —Ez zara fraile sartu nahian ibiliko!

        —Oraikoz behintzat, ez. Baina, ez dut hain gutxirengatik eskurik zikindu nahi. Hartzekotan, behingoan aberasteko zerbait.

        —Aberastu, aberastu! Burgeskeria.

        —Hala izango da; baina, ez dut eskurik zikindu nahi.

        —Iraultzan laguntzen ez duena, aurka dago. Zu bat.

        —Berdin zait. Zu zeure bidez eta ni nerean.

        —Ipuin batean bezalaxe eraman duk haria, moztu du Xabierrek.

        —Neure begiz ikusiak! Ez diat ezer asmatu.

        Ordu biak, eta ez inork etxera joateko solasik aipatzen. Gustora gaude. Jai bezpera da ta beste nunbait huts egina du norbaitek. Ioar mintzatu da:

        —Zer, Xabier? Dantzara joan gabe? Ikus nahi nuke nola dagon Maider!

        —Gaurkoz hala beharko du. Bihar, bihar muturra! Jaia ota laino. Panorama! maisuak esaten zigun bezala.

        Eta Xabierrek berak, handik geroxeago:

        —Ezer garbirik aterako dugun ez dakit; baina, gauzak nahasi behintzat egin ditugu. Nik ez nuen uste Iosune hala zenik. Euskaldun jator bezala agertu zaigu, gainera, beti.

        —Hemen bai! Zein poliki. Zuek ikusi behar zenuten, erantzun dio Gorkak, nik ikusi dudana. Bizitegian diren guziak erderaz hizketan. Zer! esan nien sartzean; euskaldunok moda berrian erderaz? Badakik zer erantzun zidan Iosunek? Orokarrak zirela haiek; unibersalak. Beren artean aspaldi utzia zutela euskera.

        Pizturik jarri da Ioar:

        —Hori ere bai? Etorri dadila neregana; nik astinduko dut.

        —Harena ikusirik dago.

        Laster goizeko hiruak Oherako garaia. Lehen ere esana didate gau txoriak direla. Ez nuen uste hainbeste.

        Harena ikusirik dago, izan ida azken hitza. Hauena ere bai. Xabier dute taldean begi zorrotzez gauzen mamira heltzen dena. Ateraldi onik ere badu eta hizbide erraza. Buru ona Ioar, idekia eta gozoa. Emakume izanik, nortasuna badu mutilen aurrean. Epel giroa sortzen du taldean. Bihotza. Gorka, jatorra da. Denek maite dute, eta asko lezake. Taldeko harreman guzien lokarria. Patxik hitz gutxi egin du; zerbait badakiela ikusi da, baina ez jakin zein aldetara dagoen. Zalantzako pundua.

        —Goazen, jendeak, etxera, esan du berak.

        Ilargi bete betea kanpoan. Oskarbi. Izotza ari du. Ez du adierazten goiztegiak gure herriak barne muinetan darabilen ekaitza.