Igandea. Hiru gizonak aldameneko herritik etorri orduko; zahar eta gazte, jaiko jantziekin ziren herrian. Etxe askotan orduren bat lehenago:hautsi dute gaur behiak barua; haurrak ere bigarren aldiz hotsegin gabe jeiki dira ohetik.

        —Atzoko gizonak etorri ditun —zion andra batek besteari—; zinea egin behar omen dinate. Besteak beste, hori behintzat ez dinat galdu nahi.

        Egun zoragarria argitu du. Iruzki ederra.

        —Hobe —esan du zuzendariak—; gauaren beltza hobeki emango diogu argi honekin.

        —Hori ere baduk, gero! Egun argiarekin gau beltza...

        —Dena gezurra, dio bigarren batek.

        —Ez; jakintza. Hago lasai, nahi eta ere ez diagu guk egingo.

        Iturriak nun diren jakin nahi du nagusiak. Plazakoa da berriena. Ederra, hori bai. Dena harrizkoa, eta burnizko untzi haundia badu gainean. Lau leoien ahotatik dario ura. Mende honen hasierakoa da.

        —Hauxe da guk behar duguna! Argazki onak gauza onak behar izaten ditu, eta hau ez da txarra. Beste iturririk baduzue herrian?

        —Iturriak hobeki dira hemen? Beste hiru behintzat bai.

        —Goazen ikustera.

        Bigarrena zaharragoa da. Etxe aurre bat bezala da —harriz egina. Kutxetan ikusten diren kurutze hoietakoa, erdi erdian; eta beherean jentilen harria.

        —Jentil harria esan al duzu? galdetu du gure gizonak.

        —Bai, jentilak egina omen da iturri hau. Irrutitik ekarri omen zuten harria. Aita alabak heldu omen ziren zoin bere harriekin eta, nun esaten duen alabak:

        —Aita. Itxaran dezagun!

        —Zer da hori? galdetu zion aitak. —Gelditu ta arnasa lasai hartzea.

        —Hori jakin izan banu bi ekarriko nituen!

        Metro pare bat luze eta beste bat zabal bazen jentilen harria. Duela denbora gutxi hautsia du, inoren baimenik gabe, gizajo batek.

        —Iturria jatorra da; jentilen esaera jakingarria. Lekua dugu txarrena: zuloan sarturik dago ta argazkiak ateratzeko zabaltasun gutxi. Zoko hestuegia...

        —Hirugarren iturria, aho bakarreko txorro mardula. Ugariena.

        —Hau da iturriaren gozotasuna, esan du hiriko gizonak. Hauxe bai geurekin eraman behar dugula, argazkitan baizik ez bada ere.

        Tresna bila dijoaz gazteak eta ni berei laguntzera. Hamarretan utzi ditugun lekuan arkitu ditugu herri agintariak. Bost dira, eta bero beroa mintzo:

        —Urbasa mendian ere halaxe ibili ziren, esan du artzainak. Hango mando saldoa! Baina, mandoren bat hila agertu behar zutenean lastoz betetako zakukiak erabiltzen zituzten mandoak izan balira bezala. Eta nork ezagutu gero haragizkoa zen hala zakukia?

        —Hori duk nik esaten dudana. Gezurrezko bizi batera jarriak garela eta ez dagoela hortik ateratzerik... Lehenago, huen hala; oraiko telebista ta gezur mordoiloak galdu diate mundua.

        —Ni ere ibilia naiz zineko gizonekin mendian, dio artzainak. Nik ez dakit gezurra den ala egia haiek han egiten zutena. Baina, aste batez gaztaia egiten ez nuen irabazten nik, ardiekin aurrera eta atzera ordu pare batez ibiltzeagatik ematen zidatena.

        —Dirua, hala; paper bustia?

        —Asko nahi niakek hortatik!

        —Ezin diat ulertu: goizetik gauera lanean izurraturik gabiltzenok, beti atorra ipurdira ezin helduz; eta beste batzuk...

        Garaian garaiko gauzak. Txikitan taloa jaten genuen, eta ez beti nahi hainbat. Oraiko haurrak muzin egiten diote bezperako ogiari, eta behin baino gehiagotan txokolatea haizkan bota. Zu ta ni ordukoak gara eta mundua orai beste bide batetik dijoa.

        —Bidea? Nahi niake jakin zer bide den lanik egin gabe bizitzera eramango gaituena! Norbaitek erein beharko dik garia!

        —Eskuz egiten ez dena sudurreko haizearekin egingo da. Ezin dena, gu gizajuok bezala, gauzak indarkan egin. Hortarako, ikasi egiten da. Tontotako nahiko gara gu.

        —Ikasi, bai, ikasi! Ikas behar haundiak ditiagu, Jainkoaren izenean. Gure etxean ez dik gehiago kasta batek aitzurrik hartu nahi. Sasi ta zapar badiagu baztarretan... Lotsagarri jabe ateratzea.

        —Eta ez da jaten zuen etxean?

        —Egunoro, Jainkoari eskerrak.

        —Eta jantzi?

        —Sekula ez bezala. Jantziak eta tripak asko behar dik gaurko egunean.

        —Telebista ere baduzue?

        —Bai; horrekin jango duk...

        —Eta oihal garbitzekoa, xukaria, hozgailu eta berogailuak. Guk bezala. Hor ibili nintzen odol gaiztoa eginik semeekin burrukan: ez zuten artzain izan nahi. Neri, berriz, bihotza erdibitzen etxean beti ezagutu genituen ardiak uztea. Azkenean saldu egin behar izan nituen eta, egia esan, hobeki bizi naiz. Semeak autoerrementari onak atera zaizkit eta ez dute ardi beharrik.

        —Baina, honek ekarriko dik bere itzulia! Gero ere jan egin beharko dik gizonak; esnea eta haragia emango duten kotxeak sortzen ez dituzten bitartean, artzain eta behizainak beharko ditiagu munduan.

        —Laster garai bateko artzainen berri ez du inork jakingo. Kontuak atera, bestela; zenbat artzain ginen duela berrogei ta hamar urte gure herrian?

        —Hamasei hemezortzi bat.

        —Eta orai, bi baizik ez. Gainera, artzain gazte gutxi ikusiko duzu mendian. Berrogei ta hamar urtetik gorakoak gehienak. Dozena bat urtez, hirurogei ratuak izango dira bizi direnak. Zer derizkiozu?

        —Artzain biek orai, orduan berri guziak hainbat ardi badute sarean.

        —Gauzak aldatu egin direla esan nahi du horrek, eta gu ibiltzen ginen eran ez dela inor ibiliko. Zure etxean gertatuko dena: lurrak utzi ta semeak oletara. Trator bat gehiago da hamar idi pare baino. Nekazari gutxi geldituko da baztarretan eta haiek eramango dituzte herritako lur guziak.

        —Bai, hori hala duk; eta badakik zoin gogorra den etxea ta lurrak larrak janik ikustea? Ni bizi naizen bitartean behintzat orai arte bezala izango duk eta, gero nahi dutena egin dezatela.

        Plazako iturri ondoan zein bere alde lanean ari da jendea. Mikel Gotzoni eman diote pitxerra, eta hobeki egin nahaian hestutu egiten da mutila. Txuma ori ta larru zuria; lasterkari ona.

        —Esku batekin untzia eta gorputza erdi itzulirik, laster egiteko begira —esan du zuzendariak.

        Bi edo hiru aldiz egin behar izan dute eta azkenean atera da.

        Tresna guziak hartu ta bigarren iturrira. Adin bereko beste gazte bati eman diote lurrezko pitxerra.

        —Askatu gorputza, jaso gehieago burua ordua entzuteko zai bazeunde bezala. Orai!

        Laster aldia eta uraren eskeintza. Hamabiak dira. Eskuz esku joan da edontzia. Jende asko inguruan. Txumadunak oihal azpitik burua atera duenean izerditan zegon.

        —Luzegi azken bau, esan dio nagusiari.

        —Komeni dena hartuko dugu, eta bestea utz.