Amets bat

Ni jaio nintzan Euskal-lurreko

leku pozgarri abetan

eta Euskera irintsi nuben

lenbiziko asnasetan,

amak siaskan nedukanian

edo bere besuetan,

kontu politak esanaz beti,

kantatuaz batzubetan,

geren aitonak moldatu-tako

itz neurtu ta bersuetan.

Neri begira eziñ aspertuz

antxen, ordu osuetan,

semetxuaren bizigarriya

berak bere petxubetan

emanaz, azi ninduben aiñ

izaera goxuetan,

non egundaño etzaidan aztu

geroz nere pausuetan

iñoiz arkitu izanagatik

bizitza erosuetan:

ainbesteraño baturik negon

neronen gurasuetan

ta txikitatik nere onduan

ikusitako gauzetan;

bañan etsaiaz miñ artzen nonbait

gure poz ta jolasetan,

argatik gerok batere kulpik

ez gendubela ezertan,

txit urrutira joan biarra

izandu nuben batetan;

oso gazterik arkitu nintzan

Amerikako Panpetan

ta bizimodu txit erosua

iduki arren an bertan,

nere biyotzak etziran uzten

sekulan ere paketan,

iduri zuben berriz eguak

neukazkiyela anketan:

esaten da, bat bizi leikela

ondo alderdi danetan,

—bai asetzia beste gauzarik

ezpadu artzen arretan;—

bañan gizonak odol pixka bat

baldin badu erraietan

eta txikitan bizitu bada

esan dan modu aietan,

egunaz zerbait atzendu leike

darabiltzkiyen lanetan;

bañan pentsatzen jartzen danian

bakardadian gaubetan,

zenbateraño supritutzen dan

nik ando progatu det an:

iñola eziñ pentsatu nuben

nere lurrian bestetan,

eta, ara zer gerta zitzaidan

arrats batez ametsetan.

Amets eragiñ ziran

neukan desiuak,

non artu ordurako

arrats artan luak,

beriala zabaldu

zizkiran eguak,

eta lagundurikan

betiko leluak,

ixtan patez igaro

nituben leguak,

mendi eta zelaiak

tontor ta zuluak

legor eta bustiyak

lur ta itsasuak,

laño eta odaiak

erri ta basuak,

batere neke gabe

egiñaz pausuak,

neretzat bire denak

ziran erosuak:

inbiriya ziraten

aideko usuak,

atzian gelditutzen

ziran balazuak,

ta etziran segitzen

tximistaren suak:

eziñ busti ninduben

euri erasuak,

aitu ziraden traba

eta arazuak;

urruti egon arren

nere gurasuak,

Amerikan zabaldu

orduko besuak,

biyen tartian artu

nituben gaxuak.

        Nik.—

Ama!... Aita!... amatxo!!

        Amak.—

Nere seme!! sematxo!!

Nere besuetan... o!!

        Aitak.—

Mutill, emen aiz?

Nola ago?

        Amak.—

Ai! Eutsi, nere xeme...;

muxu bat, onlaxe...

ma, ma, berriz ere bai,

ma, len bezelaxe...

jango zinduzket dana,

aren nago gose...

auxen da zoramena,

ni eziñ naiz ase...

Nere seme laztana,

onda zaude noski?

Ni illko ninduke zu

ikustiak gaizki...

Sekulan ez det izan

ai! onenbeste poz

argatikan begiyak

bete zaizkit malkoz;

bañan biyotzetikan

aiñ eztiro datoz,

farrez baño geiago

gozatu det askoz;

nere seme ederra,

eldu berriz, atoz.

        Nik.—

Ama, aita...

aparte bizi beraz

onenbeste naita!!

        Aitak.—

Mutill auxen nai nikan,

oraiñ emen ago

ta ez dek noski berriz

asmorik izango,

gure aldamenetik

joateko geiago,

ez al diguk orlako

penarik emango!

        Amak.—

Zer da, nere senarra,

zer da kontu ori?

Geiago orlakorik

begira gero neri

aipatutzen banazu!

Atoz; Pello Mari;

laztan gozo bat, muxu...

orlaxen... amari...

        * * *

Nere seme ederra,

an poz'eman diak;

iya ler egiñ zikan

nere barrunbiak!

Ama guztiyak gaituk

semien zaliak,

bañan nork izateizkik

onlako aliak?

Nik egiñgo nizkikek

millaka galdiak,

nekatuba ez baldiñ

baeuka biriak,

bañan nola egongo

aizen logaliak,

ondo gobernatuta

oiera joan biak.

Denak lotan zioztik

ire senidiak,

i ezkeroztik sortu-

tako landariak;

bigar gonbidatuko

dizkiyat aidiak

ta inguru-mariko

adiskidiak;

pobre izan arren ez

gaituk eskaliak,

zer jana bazedukak

gure sukaldiak;

bañan nik badizkiyat

mokaru obiak,

armariyo txokuan

iretzat gordiak,

umotutako sagar

eta udariak,

jarri ezkeroz iñork

ikutu gabiak...,

Ia semetxo, muxu

bat eman akiak,

goxatzen aukanian

oieko pakiak,

aiek janaz kontubak

esango nazkiak...

        * * *

        Aitak.—

Zer goguangarriya

dan gaurko eguna;

auxen da suertia

izandu deguna!;

etortziaz gañera

gure seme ona,

guk etxian ostatuz

daukagun amona!...

        Amak.—

Iya ez nintzan artzaz

oroitzen, gizona;

gure mutillak eman

digun poztasuna

dala meriyo neukan

burutikan juna.

Uraxen da xarra ta

polita zegona!;

begiyetan, aldizka,

zer alaitasuna!

bañan galdu xamarra

dauka osasuna

edo barrenen zerbait

berak nai eztuna.

Suspiriyo batzubek

ixilik entzuna

nago berari, eta

pentzatzen egona:

—Atxo xar polit onek

zer ote du Jauna.

semien bat agiyan

aldegiñ dubana?

Ainbeste begiramen

neukan beregana,

ikusirik aiñ xarra

garbi ta txukuna;

berrogei arabakiz

konponduba gona,

alde danetara aiñ

modu polit-duna,

diruri aingeruben

kolkoko kutuna.

Kontatu digu bere

bizitza astuna

(Guk zer baliyo degu,

ura da iztuna!)

bañan erana dago

nonbait beazuna;

negarrez aipatutzen

du etorkizuna.

Nik ere nola deran

txit biyotz biguna

berialaxen artu

diyot naitasuna,

eta galdeturikan

al beziñ leguna:

—Ama, bedori zein da,

anbat alarguna?

—Erantzun dit esanaz:

—Ni naiz Euskalduna.

        * * *

Onen ondoren, amak

agindu bezela,

eskuban arturikan

piztu ta kandela

ta esanaz Jainkuak

gaubon ziyotela,

zai nedukan oiera

joan nintzan bezela,

amona xar on ura

goguan nubela.

Erantzi ta maindire

tarteko epela

goxatzen, iya luak

artuban neguela

ta begiyak itxiyak

nedukazkiyela,

kolpez ikusi nuben

argituba gela,

eta erdi erdiyan

txutik zeguela,

amona xar bat diz diz

egiten zubela,

zeña izketan asi

zitzaidan onela:

—Ama Euskera naiz, Pello Mari,

etzaitezela bildurtu;

kezketan nator beste aldera

ote zerade biurtu.

Ainbeste semek iges egin dit,

iya naiz negarrez urtu!

ez ote dezu zuk ere naiko

nere malkorik legortu!

Au aditzian odol guztiyak

ur biurtu zitzaizkian

eta saltatu nintzan oietik

zergatik negon gaizki an,

esanaz: —Ama! bere lurlrian

beraz berori eskian?

Beria nau ta agindu bizait

nik zer egiñ nezakian.

—Gauza aundirik etzenezake

ezagututzen det ori;

urruti izan dan batentzako

franko lan zalla diruri;

bañan eztiyot nik eskatutzen

eziñ dubenik iñori.

eta ara zer agindutzeko

asmoa daukadan zuri.

Eskutik eldu ta muñ emanaz

bertan belaunikaturik,

erantzun niyon: Ama, agindu;

ez izan nitzaz ardurik.

Beraz bedorren lurrian dago

Euskera iya galdurik?

Ni beria nau eta ez det nai

kontzientziko kargurik.

Diyozun aña maite badezu

zartu dan Ama Euskera,

billa ezazu Euskal-erria

izendatzen dan papera;

ura da nere bizi-lekuba

ez det nai andik atera;

seme leialak an biltzen zaizkit

joan zaiztez aien artera.

Ama Euskerak au esan ziran

jarririk begi alaiak,

orrengatikan nakar onera

berari lagundu naiak,

gutxi nezake, oso txikiyak

dira nik dauzkadan gaiak;

bañan pozkiroz egiñgo ditut

gaubak egun, aste jaiak;

leku pixka bat Euskal-errian

eskatzeizutet, anaiak.