ZUMALAKARREGI

        1835

Non dire bada, orai, koplari eskaldunak,

Herritarren loriak hunkitzen tuenak?

Zer ari dire bada! Non da heien karra?

Orai dute eskaldunek, bai, heien beharra.

Utz atzik koplaria, utz, sujet ergelak,

Kanta orai eskaldunak, eta heien gerlak,

Zer! Egonen ote haiz herabe eta nagi,

Dukenian ikusten Zumalakarregi?

Zikin ezak ahoa kopla lizunetan,

Egin zatzik bertsoak ostatu tzarretan,

Saltzak hire antzia, sal, zenbait sosetan,

Ez duk, ez duk eskaldun odolik zainetan!

Haizeak nola kea baitu barraiatzen,

Iguzkiak errexki iluna kasatzen,

Hala hire bertsuak, oi, hau doloria!

Geroak ahantziren ditik koplaria.

Bihotzetan ordean barna landatuak

Izanen tuk nereak beti kantatuak,

Eskaldunen arrazak irauten dueno,

Eskaldunek eskaldun odola duteno.

Nik sentitzen ditiat ene zainak sutan,

Sukarra sartua duk, bai, ene fuñetan,

Hartzen diat guduko eskaldun tronpeta,

Goraki detzadantzat eskaldunak kanta.

Hamar bat eskaldunen buruan jarririk,

Arma, diru, deus gabe, bihotzaz bertzerik,

Jeneral eskalduna, eskaldunez segur,

Ez da ez, erresuma guzi baten beldur.

«Niganat eskaldunak ?du oihu egiten?

Buruzagi atze bat daukute ematen,

Gure errege dute urrun desterratu,

Bere azpian nahi gaituzte lehertu.»

«Nahi du eskaldunak hoin behera jarri?

Atze bat nahien azpirat erori?

Atze bat du burutzat hozki ikusiko,

Emazteki atze bat tronuan utziko?»

«Orroit hadi eskalduna hire arbasoez!

Cesar berak, doidoia, hamar urte betez

Zian gure herria azkenik beretu,

Sekulan ez, ordean, bihotzak garaitu!»

«Berek harturikako errege ziteken,

Ez ziteken bertzerik nausi ezagutzen,

Gudukatzen zakiten, bazakiten hiltzen,

Ez ordean laxoki, atzei obeditzen!»

«Lehenago, zioten, gure menditarat

Itxasoko uhinak dire higaturen,

Ezen ez, eskalduna atzen eskutarat,

Ahantzirik, nor zer den, baita eroriren!»

«Ez beza eskaldunak entzun ene boza!

Ez beza jo loriak, haren bihotz hotza!

Banoa ene aitek bezala egiterat,

Ene erregerentzat odola ixurtzerat!»

Dio, eta eskaldunak osteka armetan,

Zaizko bai multzokatzen bere ingurutan;

Nafartarra lehenik, hi, agertu hintzen,

Hik huen erakutsi, eskalduna zer zen.

Hire egin ederrak ikusirik gero,

Altxatzen tuk bertzeak bortiz eta bero.

Lehen iduri flako, orai harrigarri,

Etsaia duk jadanik, ikaretan jarri.

Hala xir<r>ipatto bat, lehen mehe zena,

Baratze xokoz xoko, ixillik zuana

Ur lagunez egina ibai izigarri,

Garaitiar doazu, eder eta lodi.

Nork orai, oi, nork, atxik eskaldunen kontra?

Nork orai bara hauien jeneral suharra?

Ase dire mendiak aski, bai, odolez.

Pentzek behaute estali beltzen gorputz hillez.

Denbora duk, o, Baldes! Altxa tropa denak,

Jadanik lur planetan horra eskaldunak,

Bainan arta artzak, zuhur izan hadi!

Gudukatu behar duk Zumalakarregi!

Orai duk, eskalduna, orai duk ordua!

Baionet eta lanzak xorrotx, soldadua!

Begoz orai laxoak urrundik tiroka,

Baionetaz hik dakik hurbildik guduka.

Ez du oste handiak baratzen karlista,

Badoa bai superat, xorrotx baioneta,

Ibai handiz, odola badoa landetan

Beltz bat ez dago xutik haien aldaketan.

Ez zen gudukari bat karlisten artean,

Gorritua ez zenik, beltzen odolean;

Hire ezpata horri, suzko jenerala,

Gudu ondoan zarikon oraino odola.

Oi, ze<i>n laster doazin ihesi herrestan,

Bere arma etxaturik, ikara erraietan,

Erreginak zituen gizon hoberenak,

Bere ahoz guduka hain bortiz zirenak.

«Ezpata kolpe batez, eskaldun herriak

Gure eskuetarat dituk eroriak!

?Dio soldaduari jeneral suharrak?

Bertze batez, dezagun xehaka hiriak!»

Ximistaren pareko, erran bezain sarri,

Sua darioela zaldian da jarri.

Animestatzen ditu bere eskaldunak,

Animatuak aski jadanik zirenak.

Zerra, zerra Bilbao hire portaliak!

Jar beitez, jar armetan hire beralliak!

Egin zak auhen, egin, o hiri supherra!

Erori behar baituk, erori, lurrerat.

26.Jadanik eskaldunek, beti garaitiar,

Muraillen ingurutan bortiz bezin suhar,

Hedatuak dituzte bere bataillonak;

Jadan aditzen ditut hiriko auhenak!

27. Hirur gudu handitan eskaldunen karrak,

Arras hautsi zituen etsaien indarrak.

Entsegu bat oraino, hiri mutiria!

Zumalakarregi <duk> segurki hiria.

28. Bainan, oi, ondi<k>ozko gure zorigaitza!

O, ene Jainkoaren justizia latza!

Haren eskua liok bara lasterregi,

Hil behar duk, hil behar, Zumalakarregi!

Harekin hautsi dire, bai, gure indarrak,

Nork ditu baratuko, nork, gure nigarrak!

Galdu duk eskalduna hire esperantza,

Ikusak hedatua haren gorputz hotza!

Ah! Zure justizian, gure jendeari,

Eman izan diozu kolpe handi hori!

O, ene Jaungoikoa, ordu da oraitik,

Zure eskua dadin bara sarraskitik!

Ema bedi, Jauna, zure sumindura,

Ikus ezazu, otoi, oi, gure herstura!

Fedea bera dago hirrisku handitan,

Ah! Beroren ezpata sar bedi magiñan!