XVIII
Tomas, Agaton eta emaztiak, jaioterrira

        «Oiz-mendi» eritxon, Tomas ta Agaton euren emazte ta semealabakaz ontziratu ziran ontzijari. Urten zan ontzi au itxas-zabalera Españarako gizadi askogaz, ta lenengo amar egunetan ibilli zan jo ara, ta jo bestera, eguraldi onakaz; baña aurrezka etozan aiziakaz, bide gitxi aurreratzen ebela. Gero sartu ziran, aiziaren putzik ezeguan tokijan, eta bero errimiakaz, osta-ostan arnasa artzen eben, eguzki garbijakaz; gabian bazan, izarratu ederra alde guztijetatik. Batzuk gogaldi onakaz iarduben abes egiten; bestiak, jolas jokubetan, eta urrenguak ipuiñak erazagutzen, igaroten ebezan egunak, eguraldi onak iraun eben arte.

        Eurakaz etorren Benin eritxon gizon andi, bizartsu, irurogei udabarri Lurbira onetan igaro ebazana, ta onek, ogeratu orduko, esan eroian:

        — Gabon guztijoi; bijar ikusikogu alkar eguna argitzen bada. Bildurrak esan eragiten eutsazan orrek berbok, eta egunak juanian, beti entzuten soñu ori barre gogotsubak egiten ebezan bestiak. Bein batian, Balendin eritxon batek itandu eutsan:

        — Zegaitik esaten dozu, gizona, ikusiko dogula alkar, eguna argitzen bada?

        — Eguna argitzen ezpada, ezin ikusi geintezalako.

        — Ori guztijak dakigu; baña zure esakeriak zerbait geiago adierazo nai dau.

        — Zeinbat bidar entzun dogu, ontzi au edo ori urten zala itxasora, ta gero etzala iñoiz jakin bere barririk? Gabian joten bagaitu ontzi sendo batek, edo geuk joten badogu itxasbarruko atx-tontor bat, edo agaitik, onegaitik edo bestiagaitik, ontzijari zulo bat egingo balitzakijo ondatuko gintzakez emen ur sakonion, eta Jaungoikua lagun; guretzat elitzake eguna argituko. Entzun dozube?

        Barre zantzo zolijak egin ebezan guztijak eta Balendinek erantzun eutsan:

        — Azaldu dozu Benin, gertaten jatzuna.

        — Zer gertaten jat ba?

        — Gabian ontzija ondatuko ete dan bildurrez ogeratzen zariala, ta orregaitik esaten dozu alkar ikusiko dogula eguna argitzen bada.

        — Gizona, enaz ni olako bildurkorra; neure ekanduba da, itxasuetan ogeratzen nazanian, berba orrek esatia.

        — Bildurren bildurrak esan eragiten deutsu berba ori gizona; ezeizu ukatu.

        Ja... ja..., barre asko egin eben guztijak, eta aurrerantzian, ogeratzen ziranian, danak esan eroien:

        — Gabon guztijoi; bijar ikusiko gara, eguna argitzen bada. Beti ezin iraun leie abestijak, jolasak, ipuiñak eta eguraldi onak itxas-zabalian: eguraldi onaren ostian, esakunia dan lez, etorten da txarra, ta agertu ziran sartaldetik edoi moltzo andijak zeru-barrenian gora, arin samar etozala. Illundu zan zeruba alde atatik, eta ezagun zan, taiu arek ekatxa ganera ekarrena. Baita etorri be, gogor gero!. Agintarijak usmau eben zer etorren, eta aize indartsuba etorri orduko, batu ebezan bela edo aize-oial batzuk, eta artu ebezan ardura guztijak ekatxari arpegi emoteko.

        Guztiz indartsu sartu zan ekatxa, aize, euri ta abarregaz; olatubak geruago andijaguak, abijada ariñaz jaten ebezan ontzijaren aldemenak. Geitubaz etozan ekatxaren indarrak; kresal asko sar tzen zan ontzira, ta ontziko itxastarrak etziran guztijak jatsi ziran beko geletara. Orduban Balendinek itandu eutsan Benini:

        — Benin; len eguraldi onetan, ogerorduban esaten bazeuskun bijaramonian ikusiko giñala eguna argitzen baeban, zer esango deuskuzu gaur gabion ikusirik galbidian gabiltzala, ekatxen aize, euri ta olatu errimiakaz?

        — Gaur gabion be, bestietan lez; zuk bijozdun egiten dozu zeure buruba, baña ekatxa indartsubago badator, ikusikoguz zetan geratzen diran orrek arrokerijok. Jakin eikezu, emen zeruba goian eta itxasua beian, beste barik, gabiltzan lekubon zezenik geiztuenak be, oso otzantzen dirala, ontzijak zabun zolijak egiten dauzanian; eta otzanago oraindiño, olatubakaz, noizik-beñian, ija ituan dabiltzanian. Eztago iñor itxasoko gertaera batzuk otzantzen eztabenik; ikusi doguz katamotz errimiak be, bildotsa baño otzanago geratzen ekatx gogorretan; bai gertaera batzubetan, ontzijaren zabun eta uraren juan-etorrijakaz, laster otzandu oi dira abere geiztuenak.

        — Egijak izango dira ipuin guztijok; baña zuk daukazun bildurra, zezen, katamotz eta abere guztijena baño errimiagua da.

        — Eztira ipuiñak gertaera orrek, ikusten diran edestijak baño.

        — Tira ba, izan beitez edestijak.

        Bijaramonian ezin izan eben surik izetu sukaldian, ain izugarrijak ziran zabunak eta goraberak: galleta edo ogi-opil legortubakaz elikatu ziran guztijak egun atan. Urrengo egunian zeru edoiatubaz, aiziaren indarrak bitsez zuriturik eukan itxas-gane guztija, ta mendijak irudijen, gangar zurijakaz jasoten ziran olatubak. Ontzija esate baterako, ebillen uretan barruban, olatubak ekarren abijadiaz, alde batetik bestera, ganetik ziartzen jakazala. Ate-bitartietatik sartzen zan uraz busti ziran beko geletan egozan, oge, kaxa ta elikaturak. Geletan eguan gizadija, busti zein legor, guztijak egozan etzanda, bakotxa bere ogean, isil-isillik ikaratuta, goian olatu ta aiziak egiten ebezan zarata errimiakaz; alde guztijetatik entzuten eben uren zaratia, ta esan leikian uretan barruban juazala. Onetan egozala, Beninek itandu eban:

        — Nun dago Balendin bijozdun, ezeren bildurrik eztaukana?

        — Goijan!— erantzun eban batek.

        — Goijan badago, bijozduna da, bene-benetan.

        Baña, Balendin, beste guztijak baño epelago ta makalago eguan oge-barruban sartuta guztiz bildurrez, oge-egalari sendo oratuta, zabunen batek jaurti ezeien ogetik bera. Batek be ezeukan berba egiteko gogorik; danak egozan isil-isillik, eta etzan entzuten aiziaren durundija, olatuben daunbadak, uraren zaratia, ta ontzijen kirrik eta karrak, soñu gogorra baño zabun izugarrijetan.

        Laugarren egunian ibitu zan ekatxa, ta erliak urten ziran erlauntzetatik aizetegira, eguzki berua artzera. Orduban edesti asko eukan bakotxak, bestiari ageriteko; bata ogetik jausi zala, bestia zabun batek ogepian sartu ebala, urrenguak betondua zaurituta eukala; arek, oial legorrik ezeukala, orrek itoko zirala uste ebala, onek Jaungoikuari eskarijak egiten egon zala; galbide estuban ibilli zirala, larritasunak igaro ebezala; au zala ta ori zala.

        Baña etorri ziran eguraldi onakaz aztu ebezan igaro ziran nekiak, eta barriro agertu ziran lengo joko jolasgarri guztijak. Ogi-opillak etziran busti; beste janari guztijak busti ta txartu ziran. Indija-babia, ontziko janari ugarijena, busti zan kresalaz, eta ezin zan egosi; sagubak be ezeben nai jan, ain gogor jarri zan; baña norezian gizadi guztijak jaten eban. Berakruzen artu ziran zezen bi, ta urde edo belarluze bat, bidian jateko ustiaz, ta zezen bat bakarrik jan zan: enparaubak olatubak eruban ebezan itxasora ekatxaren gogorraldijan. Edan biar zan ura be kresalaz nastaurik, gazi samar eguan, eta osasunak galtzeko galbidian juazan elikatura arekaz.

        Goiz baten, aize gitxigaz, aurkitu ziran francetar ontzi baten urre; jaurti eben batel bat uretara; ta batel onetan agintari bat lau mariñelegaz juan zan francetarrera, ta agintarijak itandu eutsan ontzi atako burubari:

        — Badaukazube indija-babarik?

        — Bai, badaukagu.

        — Azukria emongo deutsugu indija-babaren ordez.

        — Bai; lau anega indija-baba emongo deutsuguz, beste orren-beste azukregaitik.

        — Ondo dago;oraintxe ekarriko deutsugu azukria, eta eukizube gertu indija-babia.

        — Atsegiñez.

        Berakruztik azukrez zamaturik etorren ontzija, ta ugari eukan azukria; francetarrak ostera, ekarren indija-baba asko, ta ontzi bijenzat izan zan ona egin eben aldatzia. Ona, uste barik, itxas zabalian agertu jaken ondo egosten zan indija-babia: pozik lotu ziran ontzi bijetakuak. Gero euki ebezan eguraldi euritsubak, eta euri-uraz bete eben utsik euken ur-ontzi andi bat; ur onegaz egosten ziran galanto francetarrak emon ebazan indija-babak.