XII
Agaton-korkotx eta Marte

        Irakurliak gomuta izango dau Dorote, Agatonen lenengo emaztegeia ezkondu zala Amerikatatik etorri zan lengusu bategaz, korkotxa ago-bete azurregaz itxita, ta gero, artu ebala adiskidetasuna Marte Goierrikogaz, ikusirik neska au zala, egikorra, arduratsuba, galanta, ta batez bere, buruko zapija ta soñeko enparaubak, guztiz ondo apaintzen ekijena. Baita badaki irakurliak, Martek esan eutsala Agatoni ezeutsala ardura senarra korkotxa izan arren, ekandu onetakua izan ezkero.

        Urtiak juanian, sendatu zan alkarren maitetasuna ta Korkotxek guztiz maite eban Marte; baña sarri egoten zan gogoratzen, Marte onek ete eukan lengusuren bat Amerikatan; bada, Dorotegaz jazo jakana ikusirik, ezeban nai ezkontza asmorik, Amerikatan lengusu ezeze, senidiak eukazanaz be.

        Bein-batian, Marte gaztaiak erostera agertu zanian, Agatonek langundu eutsan bidian, ordulauren inguruban berbaldi batzuk egiteko ustiaz, ta orduban itandu eutsan:

        — Entzuin Marte, Amerikatan baukan lengusu edo beste seniderik?

        — Bai, andik jagok nire izeko baten seme zarkote bat; aberatsa dala ta eztala; betorrela ta ezetorrela; olako albistak sarri entzun juaguzak, baña etxakijat beste barririk.

        — Aberatsa izan be?

        — Batzuk diñue baietz, beste batzuk ezetz.

        — Artu don bere irazkirik?

        — Iñori be etxeutsak biraltzen irazkirik.

        — Zeinbat urte jozan?

        — Etxakijat, baña berrogei igaroko juazan; eta esaidak: zein argimen billatzen dok orrekaz itaune guztijokaz? Ez al dok uste, lengusu ori baletor, Dorotegaz gertau zana gertauko litzakiala nigaz be?

        — Bildur izateko don!

        — Bildur izateko badok, ezkondutia jaukagu lenbailen, bildurrai alde eragiteko.

        — Bai; baña badakin nire ama ogeraturik daguala, ta etxon nai eztegurik bera jagi arte.

        Martek gogo betiaz nai eban ezkondu Agatonegaz, Ardibasoko etxietan egiten ziran gaztaiak erostia ziurpetzeko. Ganera, etxe orretan biar ziran otzara ta balotzara guztijak, Agatoni erosiko eutsezan beti; ta gisa onetan, irabazbide onaz jarten ziran. Marteren amak, Goierrin eukan etxetxu baten eguan lekuba gaztaiak saltzeko, ta otzaragiñen iarduteko; ta ganera, Korkotxi gurasuak emongo eutsen ezkontzarijaz ondo biziko zirala uste eban Martek. Agatonen ama osatu arte itxarotia erabagi eben.

        Baña, Agatonen amak eukan gexua iraunkorra zan, eta ezeban aurrerapiderik egiten. Len zapaturik zapatura agertuten zan Marte, ta orain, astian bi bidar egiten ebazan bere agerraldijak, gexua zetan eguan jakin gurarik. Gisa onetan igaro ziran iru illebete, ta oraindiño ezeguan, gexo ori laster jagiteko itxaropenik.

        Onetan egozala, astebete osuan etzan eldu Marte Basterretxera, ta Agaton korkotx jarri zan buru-austen, Dorotegazko gertaerak gomuta ebazala. Astelenian juan zan Goierrira gaztaiakaz, bide batez Marteri zer jazoten jakan jakitera, ta Amerikatan egon zan lengusubaz topau eban etxian. Lengusu au, sei egun aurrerago eldu zan uste-uste barik.

        Martek esan eutsan Agatoni, lengusuba etorri zan ezkero, ezin juan izan zala Ardibasora, arazo asko euki ebalako. Agatonek bijotzikara zolijaz ta guztiz zurbildurik, agur egin eutsan eta etxeratu zan. Ikusi eban Marteren lengusu ori, taiu oneko gazte erudija zala, ta uste eban, Dorotegaz gertau zana, gertauko zala Martegaz be. Jo goiak eta jo beiak ebillen korkotx, guztiz aserre, ikusirik emastegeiakaz eukan zori-txarra; naibage askogaz jan eta lo gitxi egiten ebazala, beti gogoratzen Marte lengusubaz ezkonduko ete zan, beragazko maitetasun eta berba emonak oso aztuta.

        Urrengo astian be, etzan eldu Marte Ardibasoko etxietara. Lengusubak min labanaz, txera ta leunketa gozatsubak egiten eutsazan artean, aztuta eukan Agaton; baita aztu ebazan, egun batzuk aurrerago, berak bere artian egin ebazan gogamenak be, gaztaiakaz ta Agatonen otzarakaz eukiko ebezan irabazijak ezkonduten ziranian.

        Gauza guztijok, lenguak, orainguak eta gerokuak, oso aztu ebazan, lengusubaren txera onakaz. Ziur-ziur uste eban lengusuba beragaz ezkonduko zala, ta siñismen onegaz, zelan gomuta izango eban lepuan tontorra eukan senargeia? Ez, erasti atan ezebillen Agatonen billa; beste batzuk ziran bere buruera ta gurarijak! Lengusubak, eurakaz bizi zalako, emoten eutsen amalabai, egunaro jan-edanetarako etxian biar zan diruba, ta gisa onetan bizi ziran arte, ezeuken zetan ibilli gaztai salerostietan: berera, alagala bizi ziran lengusuben sakelaz.

        Badaki irakurliak, Tomas Basarteko Amerikara juan zanak, arreba bi ebazana: Genare eritxon bijetarik zarrenari. Agatonek ikusirik Marte ezetorrela luzaruan, asi zan Genareri txera ona egiten, eta neskatilla onek, arpegi argi-argijaz erantzuten eutsen Agatonen maite-berbai. Urtiak aurrera juakazan eta bildur edo zan neska-zar geratu zeitian. Agaton eta Genare auzuak ziralako, umetatik ezagutzen eben alkar, ta ekijen ondo alkarren barri. Genareri ezeutsan ardura Agatonen tontorra gora-bera; bekijan gizaseme ona zala, ta gertu eguan beragaz ezkontzeko. Agaton ostera, zoraturik ebillen Genarek egiten eutsazan abegi onakaz alkarregaz batzen ziranian. Jaurti ebazan burutik Martegazko buru-austiak, eta bene-benetako zintzotasunaz eban maite Genare Basarteko. Au juaten zan mendira artaldiaz, ta egunian bi bidar ikusten eben alkar neska-mutillok, ardijak mendiratu ta etxeratuten ebezanian. Eguno korkotxek ezeban zolijago jo bere albokea; ta ganera, barriak, zantzuak eta abestijak egunoko ugarijen ziran Ardilandan. Agatonek, oraintxe edo iñoiz bez, bere artian esanik, egun baten itandu eutsan Genareri:

        — Nai don nigaz ezkondu?

        — Ezkonku eugaz? Marte nun dok ba?

        — Marte etxonat nai.

        — Olan badok, nai doanian ezkonduko gaituk, gurasuen baimenaz bada.

        — Ik jakingon eure gurasuen guramena, ta nik be gaur jakingo jonat neuriena.

        — Bai, gaur jakingo juat.

        Bijaramon goizian, alboka-soñu zolijak batetik, eta zantzo ederrak bestetik, entzuten ziran, artaldiak mendira juazanian. Alkarri berba egin orduko ezagutu eben Agaton eta Genarek, aitamagandik ezkontzeko baimena lortu ebela, ain gogargijaz batu ziran alkarregaz. Beste lagunakandik zerbait alde egin-da, iragarri eutsen alkarri, gurasuak pozik egozala, gazte bijak alkarregaz ezkontzeko artu eben burubidiaz, ta nai ebenian ezkondu eitezala. Gurasuaren guramen au jakin ebenian, erabagi eben gaztiok, lenbailen ezkondutia. Egin ebezan abiamenak, eta ezkondu ziran Beterriko elizan, Marte Goierrikok ezebe ezekijela. Ezkonduta aste bijan bizi izan ziran Basterretxen gurasuakaz, ta gero Beterriko etxe batera juan ziran bizitera, ta etxe orretan jarri ziran, Genare gaztaiak saltzen ta Agaton otzaragiñen; bijak irabazbide onakaz, Ardibasoko etxietan maite ziralako, ta etxe orretako egapiaz. Marte etzan agertu Ardibasora, ta esan da, ezekijala Agaton ezkondu zanik; bere lengusu indijanuaz ebillen alde guztijetara. Lengusu onek ezagutu ebazan Goierrin, antxiña bere lagunak izan ziran emakuma batzuk, ezkondubak eta ezkongeiak; onen artian eguan Adelaide eritxon neska zar samar bat; baña bere begi-andi ta edertasunaz bijotzak beraganatzen ebazana. Ai zein neska ederra!

        Polentzi eritxon Marteren lengusu orri, ta Adelaide ezagutu ebanian, guztizko abegi gogargija egin eutsen bijak alkarri. Gero egunak eta astiak juanian, agerraldill askogaz, Polentziri sartu jakan Adelaide bere bijotzian, eta arrezkero ezin egon izaten zan egun baten be, bere maitia ikusi barik. Martek usmau ebazan bere lengusubak Adelaideri egunaro egiten eutsazan agerraldijak, eta bijotzikara errimiaz, esan eutsan amari:

        — Ama; Polentzi lengusuba, sarri-sarri egoten da, Adelaide sarten-saltzalliaren dendan, berba ta berba, neska-zar orregaz, ta bildur naz beragaz ezkontzeko asmuak ete darabiltzan.

        — Adelaide ezton oraindiño neska zarra, zerbait zarkotia bai, baña bere galantasunak estaltzen jozan urtiak. Egija izangon maite dabena, ainbeste agerraldi egiten bajeutsazan.

        — Ama, ni ezin egon naz olan; gexotu biar dot arin jakiten ezpot zer uste daben lengusu orrek; jateko gogorik eztaukat, ordubeteko lorik eztot egiten gau bakotxian. Ganera, badakizu ibilli nintzala Agaton Basterretxekogaz laster ezkontzeko ustiaz, ta lengusuba etorri zanik arrezkero enaz juan Ardibasora, ta ezteutsat jaramon, lengusuba neugaz ezkonduko dala uste izan dodalako.

        — Ezton ondo egin, noizik-beñian agerraldi bat ez egitiaz. Esakunia don, adiskide barrijagaitik, ez isteko zarra.

        — Agatonek guztiz maite nau, ta eztago ezeren bildurrik, baña autortzen dot, eztodala ondo egin.

        — Ez, ezton ondo egin, bijakaz erabatera jokatutia: erbi biri jarraitzen deutsana, bat be barik geratzen don.

        — Bai ama, baña Agatonek enau aztuko.

        — Euk aztu don bera luzaruan.

        — Bai; baña eztago aren bildurrik. Lengusubari esan biar deutsazu ama, zer uste daben ezkontza asmuakaz. Esaiozu, ikusirik bere leunketa ta txera ona, neugaz ezkonduko dala siñistuta egon nazala, ta ikusiko dozu zer erantzuten deutsun.

        — Bai, esango jeutsadan.

        Baskal-ostian urten zan Marte etxetik, eta onen amak itandu eutsan bere loba Polentziri:

        — Entzuik, Polentzi; Marteri gitxien uste dogunian agertu leio senargeia, ta gura geunke jakin, zein burubide daukakan ezkontza asmuakaz. Nire alaba ta ire lengusiña Martek, eure txera ta leunketa onak ikusirik, uste jok beragaz ezkonduko azala; berak be maite au, ta eugaz naiago jok ezkondu, beste edozeñegaz baño. Orregaitik jakin nai geunke eure guramena, baietz edo ezetz erantzuteko, Marteri agertuten bajako senargeia.

        — Izeko, zure alabia lengusiña ona dodan aldetik, egija da maite dodala, baña etxat iñoiz ederretxi senide urkubak alkarregaz ezkondutia.

        — Lengusu-lengusiñak ezkontzen dituk.

        — Bai, ezkontzen dira, baña nire goguan ezta sartzen.

        — Adelaide sarten-saltzalliari egiten ei deutsazak agerraldi asko, ta aregaz ezkontzeko asmuak erabilgo dozak ik. Neskatilla galanta dok, galanta gero; orretan etxaukat zeresanik, eta bakotxak jakik zer egin biar daun.

        — Antxiña gaztetan neure adiskidia izan zan, eta orregaitik juaten naz bere dendara berbaldi batzuk egitera, baña eztaukat oraindiño ezkontzeko asmurik. Ibilketa luze bat egitera nua orain, eta agur gerorarte.

        Ona Marteren amak entzun eban bere lobiaren erabagija; etxakala gogoratzen senide urkuaz ezkondutia. Amak erazagutu eutsan albistea Marteri, ta au, jo ta su, guztiz aserre ta naibagetsu, negarrez ta diadarrez jarri zan. Orduban, amak esan eutsan:

        — Artuin eruapena; lengusubak etxon nai senide dan emaztia, ta Ardibasora egin biar don agerraldi bat, Agaton-korkotx ikustera, ta erazagutzen, arazoturik egon azala aspaldijon.

        — Bai ama, lotsa naz Agaton eta bere gurasuakana aurkezten ainbeste astegarrenian; baña juan biar dot, korkotx gixajua ikustera.

        Egun atantxe juan zan Marte Basterretxera, Agatoni berba gozatsu batzuk esateko ustiaz, ta bide batez gaztaiak erostera. Agatonen ama topau eban atarijan, eta itandu eutsan:

        — Osatu ziñian?

        — Bai, illebete inguru da jagi nintzala.

        — Guztiz poztuten nozu osasunaz ikustiaz; arazoturik egon naz aspaldijon, zorijoneko Amerikatatik etxeratu dan lengusu bategaz, ta ezin etorri izan naz.

        — Etzara etorri, nai izan eztozulako; nai izan bazenduban, etorriko ziñian lengusu ori gora-bera; baña senide dirudunori etorri zanian, zuk aztu zenduzan, Ardibaso, ango etxiak, eta etxietan bizi diranak, baita nire seme maite zenduzana be.

        Martek ikusi eban, atarijan ezegozala lenago lez, otzara zar ta barrijak, eta Agaton bez, ta amari itandu eutsan:

        — Nun dago ba Agaton?

        — Zu ainbeste illebetetan agertu etziniala ikusirik, Genare Basartekogaz ezkondu zan, eta Beterrin bizi dira alagala, ezin obeto; emaztia gaztai-saltzalle, ta senarra otzaragille; bijak irabazbide onakaz.

        Marte zurbildu zan au entzun ebanian; jesarri zan aulki baten, eta larritasun iraunkorraz guztiz makal jarri zan. Ogeratu eben; illuntzian igaro jakan larritasuna; jagi zan ogetik, eta Agatonen anaie batek lagundu eutsan Goierrira, bere etxerarte. Zurbil eta ikara, oraindiño berba egiteko gogo barik eldu zan amaren aurrera; Agatonen anaieak, agur egin eutsen, eta etxeratu zan.

        Martek, Dorotek lez, ago bete azurregaz nai eban itxi Agaton-korkotx, baña bera geratu zan azurregaz, ta orduban amak esan eutsan:

        — Nik esan neunan, erbi biri jarraitzen deutsana, bape barik geratzen dala; ona zetan gertau dan nik esan nebana. Euk daukan erruba, gangar, zentzun bakuorrek; lengusubaren leunketakaz itsuturik eta arroturik egon az, Agaton aztuta; orain artuin eruapena.

        Aurrerantzian Martek, arpegi illunaz begiratuten eutsan lengusubari, ta onek, bein-batian itandu eutsan:

        — Zer jazoten jan Marte, arpegi illunaz niri begiratzeko?

        — Nik eztaukat arpegi illunik; zeuk uste izango dozu ori.

        — Illuna be, illuna gero, darabiln igaro diran egunetan; esain zer jazoten janan.

        — Ona bada Polentzi; argi ta garbi esango duat neure naibagia. Uste izan juat neugaz ezkonduko intzala; beñipein eure abegi ta leunketa gozuak alan siñistu eragin jeustek. Orain diñok eztoala nai ezkondu senidiaz, ta ona, nire bijotza il dok, eta bijotzildunak ezin leike euki arpegi argija.

        — Alan don; lengusiñia azan aldetik, nik maite aut, baña enon ezkonduko senidiaz.

        — Zer jaukak bada lengusiñiak, emazte txarra izateko?

        — Senide urkuba dala; besterik ez.

        — Bai zera! Eztok izango orregaitik; esaik Adelaide sarten-saltzallia dabillela bitartez: galanta dok izan be!

        — Marte, ezeidan ekarri aserrekuntzarik etxera, etxonat nai naibagerik; arpegi illunak eta aserrekuntzak badakazan, beste etxe batera juan biarko jonat bizitera.

        — Ezeik egin olakorik, Juangoikuagaitik; baña jakin eikek, nire bijotza puzkatuta daguana itxaropen galdubakaz. Adelaide ori taiu onekua dok, baña antxiñatxutik senargei asko euki ditubana: Julen aristiko batetik; Apoloni untzegiña bestetik; Saturnin bizar-epaillia; Paulin mandazain, sartenak Gaztelara eruaten eutsazana, ta beste asko juaten zuazan Adelaideren dendara, nai eben beste barriketa beragaz egitera. Ondo ospetsuba izan dok emakuma ori, ainbeste senargeigaz.

        — Egijak izango dozan kondaira edo edesti guztijok; baña ezkongei jagon oraindiño ta ganera, etxonat iñoiz entzun bere egitade txarrik ez gizabide okerrik. Sarten-saltzalle don bere irabazbidia, ta bere dendan ikusten jonat egunaro, egipidia zuzentzen. Ondamu geiztua erakusten don, nik aren dendara agerraldijak egiten jonadazalako, baña jakin biar don, ondamu ori, ta neskatilla aren aurrezka erakusten donan arerijotasuna, zentzunbakuen egitadiak dozanala.

        — Ez, Polentzi, nik eztaukat aren ondamuba, ez aren aurrezka arerijotasunik.

        — Bai; eure barriketakaz erakutsi dozan ondamu ta arerijotasuna; ta obeto egingon ixil-ixillik egon, nire gauzetan artetu barik. Euk bere euki don senargeia Ardibason, baña nik eztonat ezer aitatu, berezkua dalako, emaztegeiak senargeia eukitia.

        — Nok esan duba nik senargeia daukadala Ardibason?

        — Nopaitak; ezton zetan jakin nok esan jeustanan.

        Onetan egozala, Marteren ama agertu zan, eta Martek alde egin eban bijotzikara gogorraz, lengusubak jakin ebalako senargeia eukala Ardibason. Polentzik ageri eutsazan bere izekori, ala biagaz egin ebazan berbak, eta guztiz aserre jarri zan Marteren ama, bere alabia artetu zalako iñoren gauzetan.

        Gerotxubago, Marte etxeratu zanian, eta bijak bakarrik egozala, amak itandu eutsan:

        — Zegaitik artetuten az lengusuban gauzetan? Zer don iri lengusuba juan arren Adelaidegana zein edozeingana, berbaldi batzukaz aldija igarotera? Lengusuba nai-ta-nai-ez, eugaz ezkondu biar dabela uste al don? Laster gogait egingo jon i lako miñariñakaz, ta juango don norabait. Berak elikatzen gajozan; bera don gure elpide ona, ta etxe onetatik aldenduten bon, orduban amaituko dozan bere elpidiak. Gaztai-saltzalle len legez jarraitzeko be, orain eztozan idoroko lengo gaña: Ardibasoko etxietan, Genare, Agatonen emaztiari emongo jeutsezan gaztai guztijak, eta etxakiñat zelan bizi izango garian. Etxakigun orain arte eure lengusubori, noiz ez nogaz ezkonduko donan, eta artuin ondo; izan adi esangiña; egituizan apaltasunaz bere agindtibak, eta juan adi egunaro gaztaiak erostera lenagoko basetxietara, geuk be geure aldetik irabazi dagigun zerbait. Arpegijori urratukonat ikusten baut lengusubagaz eztabadatan. Izan adi beragaz amultsuba, ta daukanak beti emongo jeuskun zerbait, geure bizi izatia jasoteko.

        Marte ta ama, asi ziran lenago lez gaztai-salerostietan, eta bai biar be. Lengusuba ezkondu zan Adelaidegaz, ta noizik-beñian egiten eban agerraldi bat, bere izeko ta lengusiñia ikustera. Saldu eben Adelaideren sarten-dendia, ta liburutegi eder bat jarri eben salerostian jarraitzeko.

        Agaton-korkotxek, jakin ebanian Marteren lengusu ospetsu ori etzala ezkondu bere lengusiñiaz, lanak alderatu ta alboka-soñuba joten iardu eban egun osuan; eta ganera, asmau ebazan urrengo dagozan koplak.

                Neska eder bat agertuten zan

                Ardibasora sarritan

                Otar andijaz, gogo-argijaz

                Etxietara gaztaitan.

                Mendirik-mendi ibilli oi zan

                Eguzkitan zein euritan,

                Lerdenagorik, gazte-gurarik

                Etzan iñungo erritan.

                Argi ta garbi ikusi oi zan

                Edozeingana aurkeztzen

                Bere bizijan, ondo ekijan

                Buru-zapija apaintzen.

                Gazte-gurako arazuetan

                Ezeban iñok bardintzen,

                Baña bijotza, aldakor utsa

                Etxakan iñoiz sendatzen.

                Marte eritxon gaztai-saltzalle

                Leunketa onen jaubia,

                Ardibasoko Basterretxeko

                Agaton onen maitia.

                Eskiñi eutsen bijak alkarri,

                Alkartuteko berbia,

                Ganera euken, alik-ariñen

                Ezkonduteko ustia.

                Baña neskonek lengusuren bat

                Ei eguan Amerikatan,

                Bere barririk, ez gomutarik

                Ezeban urte askotan.

                Ona goiz baten iarduala

                Gaztai saltzalle lanetan,

                Lengusubori amalabari

                Aurkeztu jaken berpertan.

                Jipijapazko kapela zuri

                Egal zabala buruban,

                Lengusu ori ondo jantzita

                Arro ta lerden eguan.

                Marte be an zan indijanubaz

                Berbetan bere albuan,

                Bijotzikara zoragarrija

                Ebala bere barruban.

                Indijanuba ibilli oi zan

                Guztiz amultsu Martegaz,

                Agaitik onek siñisten eban

                Ezkondutia beragaz.

                Agaton-korkotx aurkituten zan

                Itxaropen osuagaz,

                Martek aringo itxi nai eban

                Ago bete azurregaz.

                Baña korkotxek, ondo usmaurik

                Marte orren andigurak,

                Bere artian esaten eban

                Eztodaz jango azurrak.

                Neskato orren bizibidiaz

                Aldendu jataz bildurrak,

                Egitu beioz lengusubari

                Emaztegeien ardurak.

                Artu ebazan Genaretxugaz

                Ezkonduteko asmuak,

                Autortu eben euren baimena

                Basarteko gurasuak.

                Astebetian egin ebezan,

                Ezkontzeko arazuak,

                Eta lenbailen egitu ziran

                Korkotx zintzuen goguak.

                Marteren amak, loba orreri

                Bein-baten eutsan autortu,

                Marte beragaz ezkondutia

                Nai leukiala egitu.

                Onbidietan bere Marteri

                Ezin leiola jarraitu

                Ta neskatilla zintzuagorik

                Iñun etzala aurkitu.

                Indijanuak erantzun eutsan

                Zer diraustazu, izeko?

                Marte maite dot, biar dan legez,

                Lengusiñia dalako.

                Iruderra ta egikorra da,

                Zintzotasuna badauko,

                Baña emazte, senide danik,

                Eztot nik iñoiz artuko.

                Ona Materi uts emon eutsen

                Ames gozatsu guztijak,

                Ardibasoko sasi artian,

                Iges eiñeutsan erbijak.

                Ezeben biar emaztegeitzat,

                Bere lengo maite bijak,

                Eta onela amaitu ziran

                Marteren andikerijak.

                Ai Marte, Marte! apaintzalia,

                Gaztai-saltzalle izana,

                Ardibasotik, ortik-emetik,

                Erbi bi zenbiltzazana;

                Alperrik ziran zure asmuak

                Eta apaintzeko lana,

                Neska-zar beti geratu oi da

                Biri jarraitzen deutsana.

        Marte, lengusuba ezkondu ta seigarren urtian, arpegija tximurtuten asi jakanian, ezkondu zan Paulin mandazain zarkote, Adelaideri sartenak Gaztelara eruaten eutsazanaz: arako Adelaidek senartzat nai izan ezebanaz.

        Ezekijan iñok nok asmau ebazan Marteren kanta edo abestijak. Agaton-korkotx zan koplari ona, ta izango ete zan ezbaian egozan danak. Mandazañak esaten eutsan Marteri:

        — Baneki orraitiño korkotxek asmau ditubala kopla orrek, laster leunduko neuskijo lepoko tontorra.

        — Ezeik egin olakorik; gixajo bat dok Agaton, eta ganera, aren anaie sendo bijakandik, zeatze errimia artuko eunke goiz edo belu.

        Marteren abestijok zabal ziran Goierrin, eta illebete igaro orduko abesauten ebezan Beterrin be. Zoratuta lez ebillen mandazaña; ta beñola emaztiak egieutsan uarpenari jaramon barik, juan zan Agatongana ta itandu eutsan oni:

        — Zu zara Marteren abestijak asmau zenduzana?

        — Ni ez.

        — Ezeizu guzurrik esan: esaiguzu baietz, tontor ori leundu dagizutan. Ondo dakit nik, zeu izan zariana.

        — Zetan itanduten deustazu ondo dakizuna?

        — Zeugandik jakin nai dodalako.

        — Nik ezetz dirautsut barriro.

        — Nik baietz barriro.

        — Zuaz gizona baldan zeure etxera manduak zaintzera.

        — Zure lepoko tontorra leundu barik ez.

        Mandazañak au esan ebanaz batera, jarri ziran bijak burruka, astiñaldi bana alkarri ezartera. Etxe barruban, Genaregaz berbetan eguan, ordu atan, Agatonen anaie sendo bat, eta bijak jatsi ziran atartera, burrukarijen zaratea entzun ebenian. Alkar joten idoro ebezan: mandazaña zurzuluetatik odola erijola, ta Korkotx betondua zauriturik ebala. Sartu zan bitartian Agatonen anaie sendua, aldendu ebazan burruka ebiltzanok, jaurti eban auzpaz mandazaña, zeatu eban errime, ta ganera ostikada batzuk ezarrijaz, esan eutsan:

        — Zuaz orain etxera atsedentzera.

        Mandazaña etxeratu zanian, Marte ikaratu zan, senarraren taiuba ikusirik; zauri ta odol asko ebala arpegi ta soñekuetan, eta itandu eutsan:

        — Nundik ator, ta zer jaso jak?

        — Abestijakaitik, Korkoxi zeatze on bat ezarteko ustiaz juan non, baña neuri emon jeusten astiñaldi galanta.

        — Eztok zentzunik euki ori egin doanian! Ori baño eruapen geiago artu biarkok, Lurbira onetan bizi izateko! Zer jeuskuk guri, abesti orrek abesauten diarduelako? Ezebez. Illabetian abesauko jubezak, eta gero aztu betiko.

        Agaton-korkotxek, mandazaña juan zanian, esan eutsan, bere anaie ta emaztiari:

        — Badakizube zer esan deustan mandazain orrek burrukea asi orduko? Etzala etxeratuko emetik nire tontorra leundu baga. Ziur-ziur, zazpi bidar damutu jako gaur etxe onetara agerraldija egiña; eztot uste Goierritik onagiño beste baten etorriko dala nire tontorra leuntzeko ustiaz. Azartasun andija izan da, orraitiño, ni zeatzen etortia Goierritik onagiño! Ederrak artu jozak!

        Genare.— Ez; etxubat uste geiago etxe onetara agertuko dala. Baña etziran oraindiño amaitu ondamubak eta gorrotuak ekarten dabezan ondoriak.

        Laugarren illebetian, Goierrin eguan gauza askoren salerostia, ta Genare, Agatonen emaztia, juan zan erri atara, senarrak egiñiko otar barri batzuk saltzera. Marte mandazañen emaztiak ikusi eban Genare, juan zan beragana, ta esan eutsan:

        — Lotsabagorrek azartasun andija daukan orraitiño, Goierrira otarrak saltzera agertziaz.

        — Zegaitik etxonat etorri biar neure gauzak saltzera?

        — Zegaitik itantzen don? Arpegiko narrubori urratukonat.

        — I izan az nire naibage guztijen etorbidia.

        — Ni?

        — Bai; lotsabaga zarrorrek jakin eunan Agaton nigaz ezkontzeko eguala; zazkel, ganorabakuori.

        — Nik etxaukadan ezeren errurik, eta itxidan bakian neure otarrok saltzen.

        Au esanaz batera, Genareri esetsi eutsan Martek arpegira bere amar atzamarrakaz; jarraitu eben zoli burruka, atzamarkadakaz zauritu ebezan alkarren arpegijak, esan eutsezan alkarri esanalak, eta Marte, begi bat zabaldu ezin ebala etxeratu zan. Genare, otarrak saldu ebazanian, etxeratu zan Beterrira, ta arriturik lotu zan Agaton, gertaera barrijok jakin ebazanian. Jakiña zan, Martek, gorroto gogorra izango eutsala Genareri, ta ikusten ebanian mendekatuko zala zelanbait beragaz; batetik, Agatonegaz ezkondu zalako, ta bestetik, Ardibasoko etxietan Genareri saltzen eutsezalako gaztaiak.

        Amaitu ziran noizbait eztabadak, eta Agaton-korkotx eta emazte Genarek, jarraitzen eben guztiz egikorrak euren irabazbidietan; bata otzaragiñen eta bestia gaztai-saltzalle. Beste orri batzubetan, jakingo dauz irakurliak, aurrerantzian izan ebezan gertaerak.

        Jakin dagigun orain zer jazoten dan Mexikon, Tomas ta onen emazte Amelegaz.