II
ETSAIA!!!

Hiru hogoi eta hamarreko soldado zahar maiteak,

Ez zaituztet ez nik mendratuko, sobera zaizte handiak;

Bainan zuhaurek erranik dakit, badirela jaunen jaunak...

Gerla huntan ditugu ikusi soldadotan handienak!

J.B.

        Etsaia ethorri behar zen, bainan, ez igurikatzen zuten aldetik. Bere omena histen zuela sekulakotz, etsai hori, zuzen guziak ostikatuz, auzo erresuman gaindi heldu zitzaukun, jendetasun guzien kontra, lege guzien kontra. Eta, auzo erresuma hori, Belgika ttikia, bere Erregea lehen, xutitu zen guzia, bere ohorea... bizia ere baino gorago emaiten zuela.

        Itsas hegi-hegiraino jada Belgikako armada xumea bere aintzinean egorria zuen alemanak, gudu dorpeenen gostuz. Bainan, itsas hegi horri, Errege Albert, bere soldado gaitzekin, aztaparka lothurik, hura handik ez zezaken mogiaraz, ez eta zehe batez. Beren Presa edo Barradera handiak belgikanoek zabaldurik, itsaso bat hedatua zen orai heien eta etsaiaren artean. Xokoan bazen xokoan, Belgikako erresuma bat bazen oraino, xutik; eta frantses soldadoa heldu zen lasterka, hari laguntza ekarri beharrez.

        Tarrapatan iguzki-aldea utzirik, berrogoita bederatzigarren erreximendua treinetarat berriz hupaturik, bazoan orai hura ere ipharrari buruz. Aboztuaren hemezortzia zen. Jeanne d'Arc Sainduaren Domrémy herriari aski hubildik agur erranik, (Darré, Senpereko jaun errient xaharraren erranez ongi orhoitu baitzen tenore hartan), Piarres, Pagny-sur-Meuse hirian iganik, Fourmies aldean jautsi zen biharamunean, bere lagun guziekin. Soldadoa soldadoaren gainean heldu zen, xoko guzietarik.

        Aboztuaren hogoiean, Belgikan sartuak ziren, eta Hestrud-en arratsean gelditu zirelarik, bazuten begitarte hango jende gaixoarenganik! Arroltzetarik eta burra hoberenaz orratu etxe-ogitik hasirik, goxokeriz zernahi bazen han heientzat; arnoa ere ausarki.

        Hogoi'ta batean, Thuin hiriari, Gozée herriari hurbil, bi kilometra luze hedatua zen erreximendua; eta bere hetaz orhoiturik, nigarrak heldu zitzaizkon Piarresi, belgikano maiteen loria ikusi eta. Zer alegrantziak, nolako bozkarioa, nolako ongi-ethorria orotan eta guzienganik! Salbatzailerik egundaino hala hartu othe du galtzera doan jendeak?... Gaixo belgikanoak!

* * *

        Biharamunean, Gozée herria eta herriaren ingurune guziak ahal zuten bezala gerizaturik emanak zituzten. Goraxago, ezkerrean, Thuin hiriaren aldean hedatu zen Mont-de-Marsaneko erreximendua, hogoita hamalaugarrena. Han aintzinean, zonbeit kilometra goraxago, Charleroiko par hartan, kanoi-pezak orroaz ari ziren, orroaz itsuski. Oraikotik kalerna hurbildua zuten, eta ihurzuriak gainean zituzketen laster. Piarres, bere aingeruari othoitz bat eginik, Jainkoari zagon orai eta Ama-Birjinari. Engoitik etsaia heienganat ari zen. Haren lagunak, jada, zubi txar bati hurbil, olha handi baten ondoan, tiroka hasiak dira guti aski; eta, arratsalde erditan, kilometra batean bezala alemanak ikusirik, guduxka zerbeit izan dute berek, bainan beraz aski urrundik.

        Eta gero, gau ilhuna gainerat jin zaiote. Xixpak eskuan, han daude oro, zoin bere tokian. Uhartzean etxeak erretzen ari dire, meta-lasto handi batzuen pare. Berriz, non-nahi eraikiak, xakur-sainga saminik baizik ez da aditzen! Orhoitzeko gaua dute guziek.

        Hogoita hiruan, goizeko bederatzi orenetan, manu bat heldu zaiote orori: «Baionnettes au Canon! Baionetak xixpa muthurrean!... Ibar-kasko hetan egon behar da, guziengatik!». Eta altzeiru karraska bat entzuten da alhor hetan guzietan...

        Ithoka Piarresek kurutzearen seinalea egin orduko, gainean dituzte kanoi-peza alemanak, goraxkotik hastean, hurbil hurbila gero, lurrak oro uzkailtzen diozkatela aldean.

        Eta, huna gero etsaia, bere kaska xorrotxak buruan, suge handi batzu bezala, ur-handitik heldu zubian hunarat... Taka, taka, taka, gure mitralleuzak lotzen zaizkote, begien hesteko artean suntsitzen baitire sugeak. Bainan, gero, multzoa multzoaren gainean heldu dira, bethi heldu. Sobera dira, mitralleuzak hek guziak arthikitzeko! Eta orai, herriaren ezker-aldetik herrestan heldu ikus ditezke. Bertze batzu aldiz eskuinetik, bigarren zubi bat iraganik.

        Zekale meta batzuen gibelean belhaunikaturik, tiro eta tiro ari dira Piarres eta haren lagunak, eta ez gutienenik Piarres. Espanturik batere gabe, behar den bezenbat —ez gehiago— altxatzen da lastoaren gainean, eta bere xixpa husten, dabla, dabla. Eta huna axuant bat oihuka emaiten zaiola berehala:

        «Zer ari zira, gizona? Gerizan gehiago ez zagozkea?...»

        Gerizan?... Zekale-meta txar hura geriza bat behar balitz bezala nehorentzat?... Eta etsaiak gelditu behar balire bezala, gure soldadoek tirorik igorri gabe heien gainera?

        Eta tiro eta tiro aintzina ari zen Piarres; xixtuka, zoko guzietarik, liztafin alemanak heldu zitzaizkon, liztafin horietarik batek axuant zuhurregia hiltzen ere ziotela alde aldean.

        Sobera, eta zoko orotarik, heldu ziren bizkitartean etsaiak! Eta, errabian, gibelerat pitta bat egin behar izan ginuen. Gozéeko oihanxka batetaraino. Bainan, arratsaldeko hiru orenetan, berriz aintzinerat egin zuten gure soldadoek, eta, oren bat ere gabe, gurea zen berriz herria. Bainan, zer ez ginuen ikusi, harat-hunat horietan guzietan?

        Konpainia osoak xirxikatuak izan ziren, mitralleuzen azpian luzaz eta luzaz mogitu gabe egonik.

        Etsaiak orduan, urhats bat gehiago aintzinerat ezin eginez, bere kanoi-pezak hurbilarazirik, erhautsi zituen bazter hek oro, eta zekale-landa handiak gorritu ziren berriz frantses odol garbienaz. Ez zen handik mogitu behar! Ez ginen mogitzen, ez ginen mogituko, bertzelako manurik izan arte...

        Aleman pezak orroaz ari dire, mitralleuzak karraskan. Hainitz gizon nahiz galduak zituen jada, eta hortako bereko ere beharbada, etsaiak ez zuen bizkitartean etsitzen. Gure themak errabiatua, alderdi guzietarik betan, heldu zen, heldu, oro estali beharrez... Eta gureak han zauden bethi, beren erreka txarraren gibelean, izerdiz, lurrez eta odolez suntsituak. Guttituz, guttituz doatzi kapota urdinak, galtza gorriak, zekale ilhaunen gibelean. Bainan bethi han egoki, aztaparka lurrari lothuak! Dibar, luhosoar kapitaina, oihuka ari zaiote bere eskualdun soldadoeri:

«Emazue hor, putikoak! Jo bethi aintzina!...»

Bost orenak dire! Bostak eta erdiak! Bi oren gabe, ilhuna diteke!...

Bainan, berantegi ez gibelatzekotz, berehala behar da gibelatu...

Eta huna, azkenean, gibelatzeko manua... Ordu zen!...

* * *

        Gibelerat abiatu ziren beraz, gibelerat heldu ziren, errabian, beren xixpak bero-beroa guduan eginak, bainan

        xixpa heieri esku muthurrak azkarki lothuak.

        Piarresen konpainia azken manatua zen, laguneri geriza bat bezala emana, heien eta etsaien artean.

        Etsai hori, tenore batez, hurbil hurbila jin zitzaioten, eta lasterka, gero, heien inguratzerat abiatu. Orroaz orduan, eta baionet sistaka, bide eginarazi zioten aleman atrebitueri. Beren kapitaina hila hantxet erori zitzaioten, bala batek kopetaren erdian hura jorik. Bainan, erortzean harek manatu bezala, aintzina bazoazin Frantziarat buruz, erreximenduaren gibelean bethi, etsaiak errabian barreiaturik.

        Piarresek, kapitaina hiltzat kolpatua ikusirik, bizkarrean hartu eta, baitezpada nahi zuen berekin ereman. Bainan buruzagi bihotz handikoak berak manatu zion, zalukara joan zadin handik, etsaia berriz hurbildu gabe.

        «Hoa lasterrez! Nereak egin dik gaurgoiti... Urrikal bekit Jainkoa, eta gora bethi Frantzia!...»