SANTIREN JAKINDURIA

—I—

        Tan... tan... tan... taparra tan tan...

        —Nor da ate ondoan?

        —Ni, Santi; egiñ beza mesede atea idikitzeaz, On Juan.

        —Ator, Santi, eta eseri adi, mutill; baña zer gertatzen zaik, gabeko amar t'erdietan etxe onetara etortzeko?

        —Arriturik nator, gizona, bedorri esatera oraindaño sinistu eztedan gauza bat, baña gaur sinistu dedana.

        —Esan zak bada zerbait.

        —Eziñ ordea oroitu izenaz, antziñako Gariabe edo Galale edo Gallegio edo... eziñ oroitu naiz. Eztaki bedorrek nola esateu zuan gizon jakintsua zala, lurra zebillela erakusten zualako, eta nola guk barre egiten genduan?

        —Ai arrayia! Ik esan nai diana Galileo dek.

        —Juxtu, On Juan, orixe eta bera. Nik baño buru obea du bedorrek eta bear ere bai.

        —Eta zer dakarrek ba gaur Galileo-rekin?

        —Ark arrazoia zuala uste det, bada lurra dabillela, nola dabillen ezpadakit ere, sinisten det gaur, eta ara zergatik. Goizean perira Tolosara juan ta...

        —Eta zer? Tolosa etzegoan betiko lekuan?

        —Bai, jauna, bai; eta gelditu ere bertan egin da, baña beste gauza batek oso arriturik utzi nau.

        —Zerk arritu au ba orrela?

        —Ara, jauna; aruntzakoan eskuitik zeuden etxe guziak, onuntzakoan ezkerretik zeuden, eta nunbait, ni Tolosan naizen bitartian, egiñ da aldaera ori. Esan det bada gaur: Oraintxe sinisten diat lurra dabillela, eta antziñako Galaliok arrazoia zubela.

        —Ai astaputza! Oker bidetik, ibilliko intzan.

        —Ez, jauna, ez; goiko bidetik juan ta goiko bidetik etorri, aurrera begira beti ibilli, eta beti zuzen ni, baña lurra ez.

        —Beraz paperetan ipintzeko kontua dek ori.

        —Bai, jauna, eta ipiñi beza gazetan.

        —Ipiñiko diat gazetan, gizonik eztagoala ire galtzetan.

        —On Juan, ez beza barrerik egiñ, bestela kontu, bada gizon baten lekuan bi ere bagaude ta. Baña ezagutzen det Galaliok buru ona zuala.

        —Bai, Santik baño obia.

        —Ai beza: Galalio eguzkia bazan, ni naiz illargia.

        —Buru utsean agoanian.

        —Ori da gauzak ondo entenditzea; bekar bosteku ori!

—II—

        —Goiz dabill, On Juan. Ondo lo egiñ du?

        —Zer lo egingo nuan! Zuen Santi etorri zitzaidan bart amar t'erdietan, eta goiz arte an egondu da itz-ontzi bat bezela, ixildu gabe, gaberdi aldean loak artu zuan arte, sukaldeko aulkian eserita.

        —Ainbeste esakizun zeukan?

        —Bai, emakumea; pillosopo egiñik dago.

        —Pillosopo? Milla sopa esan beza. Gaur goizean sartu da etxean, dana bustia, zapata gabe eta buru utsean, «gabon» esanaz.

        —Bart amar aldiz atera zuan bere erlojua, eta beti iya zazpirak ziran. Goizean esnatzean bost-bostetan atera du berriz, eta nola geldi zeukan, orduan ere iya zazpirak ziran eta esan digu: «Apal-ordua degu eta banua atsua zai egon eztediñ».

        —Ai, jauna. Gure etxean gizonaren antzik geiena duana, badaki zer dan? Galtzak, bada galtzetan dabillenak antzik ere ez du gizonarenik. Gosaria aparitzat janta, eguna zabaltzean, illuntzia dalakoan, juan zaigu oera Santi gurea.

—III—

        Igande eguerdi-ostean esnatzen da Santi gurea, eta sumatzean eguzkiaren argia leioaren zirrikitutik, «illargi ederra ziok» esanik, berriz ere lotaratu zan. Astelen goizean, igandea zalakoan, jaikitzen da lo gutxi egiñ eta gaba luze joan zaiola esanaz.

        —Jesusa, zapatak ekarritzatzu, mezatara juan nadiñ.

        —Gizona! Mezatara gaur? Zer Jaungoikoaren bendizio degu?

        —Emakumea! Meza osoa jaian entzutea kristauaren egitekoa ez da?

        —Bai, gizona, eta jai osoa oian igarotzea meza osoa elizan utzita, izan bear du ordiyarena, eta zapatak lokatz artean eta txapela sagar-adarrean galdurik etxeratzea, mozkorrarena. Entenditzen?

        Konturatu zan Santi bere utsegiteaz, baña disimulatuaz, esan zuan:

        —Bai, emakumea! Aurten bisestu urtia da, eta nik esaten dedana ez da besterik, baizik zertarako bear duan une orrek besteak baño egun bat geiago. Beragatik, nik urte au besteakiñ berdintzeko, egun bat kendu diot lotan.

        —Bai, pillosopo egiñ ziñan eta Galaliokiñ berdindu zera noski.

        Emen beldurtu zan Santi, emazteak trapuren batzuek aterako ote zizkan eta ixileraz zuan esanaz:

        —Nere pekatuak konpesatzen ba ituzu, aien penitentzia ere egiñ bearko dezu. Ikusten au? Ezagutzen? (Korosti-makilla bat erakutsiaz).

—IV—

        Zortzi egunez itzik egiñ gabe egon ziran senar-emazteak, eta pozik zegoan Santi iñork bere pekaturik arpegira ematen etzionean, baña sartzen da illuntzi batean trabenan eta, zerrepeldurik, asi zan arrokeriak botatzen eta Korkoxarekin bertsoetan era onetan:

                        Santik:

                Batzuek ikasleak,

                besteak maisuak,

                munduban bagaude bai

                gizon jakintsuak,

                sinistu-ezagatik

                egiak auzuak,

                argituko dizkiek

                .....................

                        Korkoxak:

                Guk ere nai genduke

                zerbait ikastia,

                baña ez iñola're

                zuk erakustia,

                zure jakinduria

                ezta garestia,

                pitxar bat ardorekiñ

                egiña guztia.

                        Santik:

                Beti bizi aiz iñor

                ikusi eziñaz

                eta nintzaz mintzatzen

                izkuntza samiñaz;

                jakindurizko gauzak

                nik oraiñ egiñaz

                mundua juango dek,

                nor naizen jakiñaz.

                        Korkoxak:

                Zapatak ta txapela

                bideetan galdu,

                gaba dalako ustez

                goizean apaldu,

                orlako jakintsuak

                nunbait bear al du

                bere jakinduria

                munduan azaldu.

                        Santik:

                Korkoxa beti korkox,

                sekula gizon ez,

                mintzatutzen eztakik

                beñere itz onez,

                iñun eztek arkitzen,

                jentiak dionez,

                i berdintzekorikan

                gizatxartasunez.

                        Korkoxak:

                Zugan bi gizon zaizkit

                iñoiz iduritzen,

                zure jakinduriak

                oso nau arritzen,

                orain mundua dala

                diozu ibiltzen,

                ez da galtza danetan

                gizona arkitzen.

        —Aizak, Korkoxa, kontu egiok bizkarreko malet orri, galdu gabe.

        —Aizazu, Santi, txapela galduagatik biziko zera, bada bururik eztunak eztu bear txapelik; baña kontu galtzai, bada oiek galtzen badituzu, ezta geldituko gizonaren antzik ere zure etxean, eta Jesusa gaixoak, alargundurik, zer egingo du?

        —Bai, bai, gizatxarrak beti gizatxarkeriak. Agur, Koxkor.

        —Ankak bai ta bururik ez, galtzak bai ta gizonik ez. Agur, Santi. Noiz arte?

P.M.

Baserritarra, n.º 38

Martxuaren 17an 1906an