IRU ATXUR ETA IRU KIRTEN

—I—

        —Aizazu, Pello: zergatik orrenbeste ardo edaten dezu?

        —Gizona; nik este bakar bat det tripan, eta bera zuzen-zuzena, eta ala, aotik sartu-ala, bete-ala dijoa bere bidez kanpora, eta apurtxo bat bada're barruan geldituko bada, egarria iltzeko, askotxo sartu bear izaten det.

        —Barru orretan askotxo gelditzen ere da; bada ikusten zaitut iñoiz arrolaka, eta oraindik geiago: zure lagunei aditu izan diet, zure aoko ardo-lurrunarekiñ orditu izan dirala.

        —Eta zer? Nere lagunak ondorik probatu gabe, nere aoko lurrunarekiñ orditzen badira, nere barruan pasatzen dan ardoaren urrunak, ni arrolaka erabiltzerari asko deritzazu?

        —Baña, gizona, Pello; orrenbeste edatea ez da ondo.

        —Ez gaizki ere; eta badakizu zuk, zenbaterañoko egarria nik izan oi dedan?

        —Edan ura.

        —Uste det ardo asko edaten duenak ur asko edaten duela, bada gure trabenariak erretoreak baño obeki dakite ezkontzak egiten.

        —Gizona; zer ari zera esaten?

        —Egi-egia. Oraiñ bost illabete ezkondu zituan erretoreak Motrollo eta Gonazar, eta zortzigarren eguneko apartatu ziran; baña gure trabenariak ezkontzen dituzten ardo eta ura, dira bi, gorputz batean elkartuak ill-ta-bizi-ko.

        —Gizona; edan ezazu iturriko ura ezeren naste gabe, eta orra gauzarik onena osasunarako.

        —Noiz ezkero zaitugu zu mediku? Aiñ ona bada osasunarako, ni beziñ osasun-zalea zera zu zerorri ere, eta edan ezazu nere kontura nai dezun ur guztia, eta nik edango det ardoa zure kontura.

        —Zuk dezu aterik ainbat maratilla, eta buruko miña ere egin dirazu.

        —Asieran eman bazenit pezeta bat, pitxar bat edateko itz gutxiagorekin, ez nizun egingo buruko miñik; etzitzaidan ere egingo neri eztarriko legorrik, baña egin zatan ezkero, banua eztarriya puskatxo bat bustitzera, orretarako lenengo botatzen dizudala bertso bat edo beste:

                Ez naiz ni medikuen

                konsejuen gura,

                zuk esateko edan

                dezadala ura;

                ona da projimoaz

                zuk dezun ardura,

                pasa ziñan ezkero

                uretik ardora.

                Mingañez dirudizu

                gizon guziz ona,

                baña galtza danetan

                ez dago gizona;

                ez da asko izango

                opa dirazuna,

                estimatzekoa da

                zure naitasuna.

                Pitxar bat ardo oraiñ

                bear det atera,

                atoz zu ere bada

                nerekin batera;

                zure osasunara

                noa edatera,

                konbidatutzen zaitut

                begira egotera.

—II—

        —Aizazu, Pello: gauza arrigarriya da, zuek, iru anaiak, izatea elkarren antz aiñ andikoak.

        —Eta zer? Anaiak ezpadute elkarren antzik, nork izango du?

        —Ez det ori esan nai; baizik aiñ ardo-edale andiak izatea irurak.

        —A, bai! Orretan asko gera elkarren antzekoak lurrean; senitarte guziz andiya gera: anai osoak, anai-erdiak, eta uaz-anaiak.

        —Nola?... Nola da kontu ori?

        —Onela: nai-ala ardo edaten dutenak, dira gure anai osoak; erdipoerdi edaten dutenak, anai-erdiyak; eta nai eta edan eziñ dutenak, uaz-anaiak, zu bezela.

        —Eta ardo-zale ez diranak?

        —Ez det oraindik bat bera ezagutzen oietakorik, baña orrelakorik munduan balego ere, badakit beiñ ardoa edango balu, gure senitartean laster sartuko litzakela.

        —Bai, bai; zuk atzo ere «atxur» ederra bazenduen zedorrekiñ.

        —Eta noiz ez? Zuk ori damu. Bada jakiñ ezazu, nere bi anaiak nik baño andiagoak zituztela. Ni etxeratu nintzan arrolaka; Martolo lau-oñean, eta Patxi, etxera baño len erori eta kanpoan lo egiña da. Eta gaur ere, ondo bagera, balitzake atzoko markak berdintzea.

        —Bai, bai, zuei Atxur anaiak izena ipiñi eizuenak, zerbait bazekien.

        —Gure urrekua izango zan ura bera ere; gutxiena jota're, kirtena beñepeiñ bai.

        —Eta begira: bertsorik-eta bota oi dezu?

                —Aspaldi adiskide

                zaitut nik zu, Txomiñ,

                baña nonbaiten ere

                dezu ondotxo miñ;

                nere edanak jartzen

                bazaitu zu samiñ,

                besteren ona ez da

                sufritzen atsegiñ.

                Begiak lausotu ta

                belarriak gortu,

                illia zuritu ta

                ankak berriz sortu,

                mamiak aitu eta

                ezurrak gogortu,

                nere edanak kontu

                etzaitzan mozkortu.

                Oraiñ banua, Txomiñ,

                «ariyo» esanaz,

                aurrera biziko naiz

                obea izanaz;

                Serbitzeko naukazu

                prest nik al dedanaz,

                batez ere ardoa

                ondotxo edanaz.

—III—

        Atxur anaiak artu zuten asmoa, iruretatik bat nagusi jartzeko. Baña zeiñ? Ardorik geien edan eta gutxien mozkortzen zana. An ari ziran edaten, bat zagitik, bestea kupelatik eta bestea bietatik.

        Illuntzian, batak besteari oraturik, an zijoazen euskera garbia, igelen itzkuntzarekiñ, nasten zutela.

        Aietako bat erori zan lurrera, eta baita beste biak ere. Gaberdian oraindik kalearen erdian an zeuden luze-luze, ao-lurrun gozoa bazter danetara banatzen zutela.

        Errukiturik Txomiñ, badijoa gurdi batekin, artzen ditu irurak gurdian, eta badaramaz ixill-ixillik bere sapaira.

        Baziran ordea mutill ernaiak errian; «Txomiñek sartu ditu ardo-zagi batzuek kontrabanduan bere sapaira» zioten alkatiari erriko ardo-guardak.

        An dijoaz bada iru ardo-guarda ixillik illunbetan Txomiñen sapaira; artzen dituzte beren bizkarretan, zagiak diralako ustean, Atxur anaietako bana, eta egunaren sentiyan jeisten dituzte alondeian beren zagiak, alkate jaunaren aurrean. Ikustian onek zagien lekuan gizonak zirala, galdetzen diye:

        —Zer dira oiek?

        Ardo-guardak ezagutu zuten beren utsegitea, eta etzioten ezer erantzun. Baña berriz ere galdetzen du alkateak:

        —Zein dira oiek?

        Orduan erantzun zuten ardo-guardak:

        —Oiek dira iru atxur, eta gu iru kirten.

        Txomiñ atzetikan dator irri-parrez, kantatuaz:

                Ardo-guardak dauzkagu

                gizon txit argiak,

                nai nituzke iduki

                jaun oien begiak;

                kontrabanduan artu

                dituzte zagiak,

                esaten dituztenak

                badira egiak.

                Orra zagi egiñak

                mami ta ezurrez,

                eziñ paga ditezke

                ez zillar ez urrez;

                norbaitek engañatu

                ez banau gezurrez,

                oraingoan ornitu

                zerate atxurrez.

                Begira nago emen

                farrez ler egiten,

                galdetuaz berai

                ia zer darabilten;

                erantzuten dirate:

                Gaizki gera irten,

                ona iru atxur ta

                ona iru kirten.

Ur-zale batek

Euskal-Erria, XXIX, 1893