IJITO BATEN SUERTIA

—I—

        Aritxulegiko mendi gañian barruan dijoaz bi ijito izketan:

        —Aizazu, Patxiku.

        —Zer nai dezu, Mikolex?

        —Or dabiltzan bi zaldi koxkor oiek elitzaizkigu ba gaizki etorriko.

        —Ez; illea puxkatxo bat moztu, jaten ondotxo eman, apurtxo bat biribildu, eta Santa Luzietan Millaerreal Zumarragako perietarako moldatu litezke.

        —Bai, ezagutuko ezpaginduzkete gutaikoak gerala.

        —Eztago orrelako beldurrik; geron buruak erdaldun egiñ eta... adelante.

        —Ordia erderaz oso motx nago ni beñepein.

        —Izango dira an euskeraz motx daudenak ere, baña eztira ixillik egongo euskaldun erderaz eztakitenekin ere; eta ala, batzuek euskaldun erdalzale, eta besteak erdaldun euskalzale, guziok egingo degu mordollo bat, eta entendituko gera.

        —Korriente; zuria da arrazoia, Mikolex.

—II—

        Edo ta kontuak etzituzten ondo atera, edota kukuak oker jo zien; beñepeiñ Mikolex, amabost eguñ barru kartzelan zegoan.

        —Baña, Mikolex: oraiñ ere kartzelan?

        —Bai, kuñao maitia; bai.

        —Baña zergatik?

        —Mesede bat egiteagatik.

        —Nik sinistu ori.

        —Pues, siñor: Aritxulegi gañian arkitu nuan malamuerteko zaldi bat, errukitu nintzan, amar egunian jaten eman diot, loditu det, oraiñ agertu da aren jabetzakoa, eta kendu dit.

        —Emango zizun ordia propiña.

        —Bai, lau makillakada eta gañera juezak emango didana.

        —Bai, bai. Ondo egiñaren pagua, ate ostian palua.

        —Ai zer egia esan zuan ori esan zuanak!

        —Ba iduki ezazu gogoan, eta baita beste au ere: kaballo de mal murte, dueño makilla puerte, a Mikolex mal suerte.

        —Bai, kuñao maitia, bai; eta etorri zaite, bigar juezaren aurrean, nik zer esaten dedan aditzera.

        —Ondo da, eta agur.

        —Agur, bigar arte.

—III—

        —Nola dezu izena?

        —Urrepiño

        —Izen ederra.

        —Bai, jauna; beraren jabe banintz, ez nikie idukiko juezai, gaur daukakiedan ainbat beldur.

        —Ez ote?

        —Ez, jauna; zazpi arrua banaiz; eta guzia urre piña banintz, begi argia... bamos... entendido.

        —Izen asko al dituzu?

        —Bai, jauna; alkandorak baño geiago.

        —Zenbat alkandora dituzu ba?

        —Bat bakarra.

        —Gutxi da. Dozen erditxo bat bear ditu gizonak.

        —Eta aldian zenbat jantzi?

        —Aldian... bat.

        —Orretarako bat naikua da.

        —Eta aldatu bear danian?

        —Bat jantzi, urratu arte ibilli, eta gero berri bat erosi, berriz ere urratu arte, eta onelaxe... akabo...

        —Zuk lenago Nikolas zenduan izena.

        —Bai, jauna; eta lenago Mitxel, eta lenago Pilipe.

        —Zergatik mudatzen dituzu ba?

        —Kartzelatik ateratzen geran bakoitzian mudatzen degu izena.

        —Baña zergatik?

        —Kondutagatik.

        —Nola da ori?

        —Ara, jauna: neretzat izango litzake desonra iñork esatea: «Urrepiño kartzelan egon da». Baña kartzelatik ateratzean eta Eugen izen artu, ez naiz ni orduan Urrepiño, eta Eugenegatik eziñ iñork esango du egiaz kartzelan egon danik.

        —Ez ote da Eugenik kartzelan egon?

        —Beste Eugenen bat baliteke, baña ni ez.

        —Utzi degiogun oni. Nola dezu izengoiti edo apellidua?

        —Etxeberria.

        —Ola, ola! Etxeberriatarra zera?

        —Bai, jauna, bai. Etxeberririk eztegu bana...

        —Zarrik?

        —Aiñ gutxi.

        —Beraz izenak bakarrik.

        —Bai, jauna; guk izenak, eta berok gizenak.

        —Guazen oraiñ beste gauza batera.

        —Baita bitara ere nai badu.

        —Konke, egia da?

        —Eztakit, jauna, konke-ren berririk.

        —Egia da, zaldi bat ostu dezuna?

        —Ez, jauna; nik egin dedana da obra miserikordiazko bat.

        —Zein da?

        —Goseaz dagoanari jaten ematea; ala, mantendu det amar egunian iñoren zaldia.

        —Bada nik oraiñ zurekiñ egingo det beste obra miserikordiazko bat.

        —Zein da?

        —Peregrinoari ostatu ematea.

        —Ez naiz ni, ordea, pelegriñoa.

        —Zergatik ez?

        —Eztaukadalako nik txirla andirik eta ez txikirik lepuan.

        —Baña bai barruan kontxa andiak eta asko.

—IV—

        Urrepiñok kartzela etzirudian ar andirik zeukanik, bada, jan ta ondo egiteri züan; kantatu, berriz, ara nola:

                Geron etxerik ezpadegu're

                ezin gindezke estutu,

                jauregi andi ta ederretan

                ematen zaigu ostatu,

                jan ta edana nai bezelaxe,

                arditikan ez kastatu,

                bizi-modu au erregeri're

                nai ta ez' bear gustatu.

        Lau illabeten buruan atera zan kartzelatik.

        Zer egiñ ote zuan bere lagun Patxikuk beste zaldiarekiñ? Aditu zuan, ostu zuan bigaramonian, jabeak kendu ziola. Ara nun, ustez ustegabe, alkar topatzen duten biak.

        —Ola, Patxiku.

        —Kaixio, Mikolex.

        —Zaldia ondotxo saldu zenduan?

        —Ala ala ba; kostaprezioa eragiñ nion bakarrik.

        —Geiago ez?

        —Ez; peria kaskartxoa izan zan ta.

        —Anbat gaiztoago.

        —Zuk zerea —edo jabearena... bamos...— ondo saldu zenduan?

        —Bai, eragiñ nion kostaprezioa eta gañera lau illabeteko jan-edana ta etxia libre.

        —Milla arraia!!!

        —Orixe da gizonaren suertia!!!

1903 Otsaillaren 22an

Ibaizabal, 61, 1903ko Epaillaren 1n