ANTON ZURRUT

        Anton zurrut zan gizon bat, askok maite zuena, batez ere ardo saltzalleak; bada zan edale polit bat, eta gañerakoak ere egiten zuten farre asko aren lepotik.

        Goizean edan oi zuan pitxerretik, eguerdian zaagitik, eta arratsean upelatik, eta gero etxeratzen zan lau-oñian, askotan mokor gañetik gerrikua zintzillik zuela, eta zirudiela errotako okulluan egon oi diran aietako bat, anima apartatuta.

        Gauzarik atsegiñen bat, gure Antonentzat, zerbait ondotxo betetakoan, zan kantatzea Iru Damatxo, edo Txakoliñ; bada besterik etzekien, eta onen iritzian etzan mundu guzian bera baño kantari oberik, beñepeiñ solpan etzekienik, berak esan oi zuan bezela. Prantzes erdera eta solpa, onek ustez zuanez, biak berdiñ-berdiñak ziran, bixkiak ezpadira ere, gutxienaz anaiak, aita batenak, deabrutzarren batek asmatuak, kilimetroak eta makilitroak bezela.

        Kantari zegoela ardan-gela batian, iduritu zitzaion arratsalde baten, Mari-Andres zeritzan andre alargun bat, aurrez-aurre bizi zana, negarrez zegoela, eta esan zuan bere baitan:

        —Etziok eguzkiaren azpian biotzik, arrizkua izanta ere, nere kantuak biguñduko ez lukenik.

        Ala uste zuan gizajoak, bada ardoaren argitasunarekiñ ekusten zituan etziran gauzak ere. Andik laster Mari-Andres zegoan etxeko atarian; deitzen dio Antonek, eta esaten dio:

        —Badakit, Mari-Andres gaxoa, atsekaberen bat badezula: bada ekusten ditut zure begiak negar-malkoz bustiak. Jakiñ nezake zerk ixur-erazoten dizkitzun negar-malko oiek? Pozik egingo nuke alegiña guzia zure biotz orri samintasun guziak kendu eta atsegiñ emateagatik.

        —Asko estimatzen det zure borondatia —erantzun zion Mari-Andresek— eta esango dizut itz gutxitan. Jakiñ ezazu bada zure kantuak eta ez beste gauzak ixur-erazten dizkidala nere malkoak, biotz guziz gogorrekoa banaiz ere.

        —A! —esan zuen Antonek—; ordea, oiek dira negar-malko gozoak.

        —Ez —dio Mari-Andresek—; dira guziz samiñak.

        —Emakumea! Ez dakit nola izan diteken kontu ori.

        —Adi ezazu bada. Banuen asta-kume polit bat, oso maite nuena, eta oraiñ bi urte galdu zitzaidan nola ez nekiela; geroztik artzaz oroitzian, sarritan negar egin det; baña ala ere aspaldian azturik bizi nintzan. Gaurko arratsaldian, aditzian zure kantua, iduritu zait nere asta-kume aren arrantza... eta...

        Emen sentitu zuen Antonek otzikara bat ezurretaraño sartu zitzaiona, karranpak, gora eta berakoa; eta kolera berakiñ zuelakoan, eraman zuten bere etxera.

        Bi egun egiñ zituan oian, ura, te eta laudanoa besterik artu gabe; baña nola eman zizkioten erremedioak, presaka eta arrapatakan, jaiki zan gizajoa aizea zeriola, ots ederrak ezker-eskuietara banatuaz. Era onetan zijoan tabernara, eta ara eltzian, tabernariak eta biyak egiñ zioten elkarri ongi-etorri aiñ andia, non zirudien, Amerikatik zetorrela, eta urte askoan elkar ekusi etzutela. Bereala asi ziran zurrutian; baita ere, ardoa tripara erortzian, asi ziran aizeak tripatik kanpora burrundara andian.

        —Sopla!!... Sopla!! —esan zuen erdaldun batek otsa aditzian.

        —Solpa... Solpa esaten dek? —diyo Antonek—; naiago nikek baneki ire sudur motza baño.

        Eta bertsolaria baizan edan ezkero, bota zion erdaldunari bertso au:

                Erderaz bazekiat

                ardoa da pan

                ogia berriz biño

                ver edan, beber jan.

                Ikasi izan banu

                apurtxo bat solpan,

                Gaiarrentzako lanik

                ez uan Europan.

        Agertzen da leioan Mari-andres, eta lenbizian ikaratu zan zerbait Anton-Zurrut, baño pitxer bat bota, eta aize batzuek atera zituanian soñu-joaz, bota zion ere Mari-Andresi bertso bat era onetan:

                Mari-Andres zuk eman

                zenidan kolera,

                eta laster eraman

                ninduten oera;

                baña oraiñ etorri

                naiz leku obera,

                laudano danak baño

                ardoa obe da.

        Ango txalo jotzia, ango Biba Anton! deadarra; ixkamilla andia zan, eta Antonek ausi zituan ere pitxerra, baso bat eta bi kristal. Ixildu samartu ziranian, nola Antonek zeukan atentzio guzia Mari-Andresegan, somatu zuen emakume au etxeko atarian iruten eta kantari zegoala, ete ona emen zer aditu zion:

                Arraiak ezurra du

                larrosak arantza,

                ardoaz ez geiegi

                artu konpiantza:

                izan ez dezazuten

                astoaren antza,

                kantatu bearrian

                egiñaz arrantza.

        Au aditzian asi ziran karranpak, baña ala ere esan zuan Antonek:

        —Perran Dotoriak sartzen duela koleraren kontrako txertua? Mari-Andresek, bai, sartzen du mozkorraren kontrako kolera. Eniatok geiago trabenara.

        Esan ta egiñ, kunplitu zuen esan zuena.

        Balekite mozkorrak, zeiñ gauza itxusi dan mozkortzia, egingo luteke Anton-Zurrutek egiñ zuena.

Ur-zale batek

Euskal-Erria, XII, 1985