KANDELERIO

I

        1873'garren urteko Otsailla'ren lenengo egunak gogoangarriak dira; errepublikano ta karlisten guda edo gerra asi berritxoa zan. Esan lezake norbaitek, izan zirala: iru egun garbileku edo purgatorioan.

LENENGO EGUNA

        Goizeko ordubiak inguruan ekarri zuten gaixotegi edo ospitale batera gudari oietako bat, agintari andi bat, ixill-ixillik. Pulmoniaz gaizki zegoena zan. Eguna igaro zan ainbestetxoan, baña illundu ta laister, zazpi orduetako inguruan, tiro-tiroka zebiltzan alde bietakoak gaixotegiko atarian, eta barruan zeudenak, au da, gaixotegiaren kontua zutenak, estutu ziran; ez ainbeste gaixoa bera, bada esaten zuan: «Ni arrapatzeko eztute tirorik egin bearrik, baizik atea jotzea naikua dute». Zauritu bat utzi ta joan ziran guziak elkarren igesi.

        Ala ta guziz ere etzan lo andirik egin gau artan gaixotegian, eta etzan izan askoz obea

BIGARREN EGUNA (KANDELERIO)

        Goizian goiz eman zitzaizkan gaixoari elizakoak, gaizki arkitzen zalako, baña etzan askoz obeki arkitu artsaldean. Ordu bi t'erdietako garaian, etsaiak inguratu zuten gaixotegia, sartu ziran batzuek barrura eta etxe guztiko bazter guziak —bi gelaz osteangoak— oarkarristu edo errekistatu zituzten, esan gabe zeren billa zetozen, eta illuntzian joan ziran esanaz barkateko, bada sospetxa txiki bat iduki zutela.

        Gau artan artu zan gaixotegian gastigu edo abisu bat ernai egoteko, bada berrogei ta zortzi ordu barru, berriz biurtuko zala jende ura errira gaixoaren billa, ziur zekitelako errian zala.

IRUGARREN EGUNA

        Beste tropa bat, ez lengoetakoa, baña etsaia ura ere, bazetorren errira eta gelditu zan gaixotegiko ateetan. Sartu zan barrura teniente bat, eta eskatu zituan mesedez litx edo illatxa batzuek balaren urratu bat sendatzeko; eman zitzaizkan eta juan zan eskerrak emanaz, troparekin batean. Atera ziran erritik, baña berriz ere atzera biurtu ziran. Ala-ta guztiz ere berriro joan ziran.

        Artsaldea igaro zan estu samar, baño pakean. Gaberdian etorri ziran agintari gaixoaren mendeko soldadu batzuek, artu zuten beren agintaria oitxo edo kamilla baten, alik ondoen estalita, eta eraman zuten. Onenbesterekin amaitu zan iru egunetako purgatorioa, esker Ama Birjiña Kandeleriokoari. Erriko seme batek.

II

        —Aizazu, seme: Argia'k nai luke ba zerbait geiago jakin.

        —Zer da ba jakin nai zendukena?

        —Zein erritan gertatua dan esan dezun kondaira ori.

        —Elgoibar'en.

        —Nor izandu zan agintari gaixo ori?

        —Lizarraga jenerala, karlista.

        —Bakarrik al zan?

        —Ez, bazituan beste bi lagun ere: bata don Migel Nájera, erriojanoa, sekretarioa, eta bestea don Pepe Ponce de León, Jerez'koa, Marqués del Castillo'ren semea, aiudantea.

        —Zein ziran tiro-tiroka ibilli ziranak?

        —Bikuña karlistaren partida ta Eibar'ko nazionalak.

        —Eta zauriturik gelditu zan?

        —Karlista bat, Erreziltarra, Batista Urdapilleta, Galsoro-erdiko semea.

        —Nortzuk izan ziran gaixotegia oarrizkatu edo errekistatzera etorri ziranak?

        —Eibar'ko nazionalak.

        —Eta nola etzuten arkitu gaixoa?

        —Ama Birjiña Kandeleriokoak nai izan etzualako.

        —Zein tropa izandu zan irugarren egunean gaixotegiko atean gelditu zana?

        —Blanco koronelarena. (Gaur uste det jeneral dala). Aia'ko erritik karlistak bota zituana.

        —Eta nork eraman zuan jeneral gaixoa irugarren gaubean oietxo edo kamillan arturik?

        —Bikuña'ren partidak.

        —Nora?

        —Nik eztatik, eta orra, Argia, nik dakidan guzia esan; eta oraiñ ixilik egon.

        —Bai; izenaren jabe naiz eta ixillik nagoala ikusiko dute nigan irakurleak; baña nik esan? Ezta iñori ere.

        —Agur ba ta Ama Birjiña Kandeleriokoaren alabantzan guzia izan dedilla.

        —Ala izan dedilla ba.

«Argia», 1923, 11, 4.