ZERTARAKO DIRA MILLOIAK?

        —Aizazu, Simon: Don Kaskar ori, zer moduzko gizona degu?

        —Itxura-samarra badu begiratu batean; baiño izenaren jabe izan bear du, au da, kaskartxoa.

        —Zergatik ba?

        —Joan dan urtean bere suburu edo tximinitik, kea saldu nai izan zion auzokoari.

        —Zertarako ordea?

        —Lukainka eta gaztaiak legortzeko ona zala ta... ara... bear bazuten...

        —Eta zer erantzun zioten?

        —Kerik asko etxean ere bazutela.

        —Eta gero?

        —Gizonari barre egitea zala ori, ta aserraturik auzokoakin, eztu geiago surik egi nai izan bere etxean. Ez omen dio, ez, iñork morraletik ogirik jango emendik aurrera.

        —Lenago jan ote diote?

        —Kea, jan badiote ere, eze, beste gauzarik ez.

        —Bakarrik bizi da?

        —Bai, txakur eiztari batekiñ.

        —Miñ emango dio ba tiroa egiteak, kea alperrik galtzean.

        —Eztu ordea tirorik egiten. Txakurra ta eskopeta baditu, eta mendira joaten da eiztari-papera egiñaz, baiña nai duena da, adieraztea, aren etxean gabaz eziñ iñor sartuko dala, alako txakurra ta eskopeta iduki ezkero. Katanarroa ostu ezteioten beti beldurrez...

        —Ain diruduna da?

        —Otsik asko badu; intxaurrak eztakit zenbateraiño izango diran.

        —Aiñ eutsia bada...

        —Gauza bat du bakarrik azal eta ugari: erdera.

        —Ezta izango gai-gaiñekoa aiñ ugari darabillenean.

        —Berak baietz uste du; eztagoala errian itz egiteko moduko beste gizonik, Lopez mandazaia baiño, ta beti arekin dago; ara oraiñ ere nai badezu ikusi.

        —Aditu bear diogu ba.

II

        —...Y a todo esto ¿de donde viene V. don Gaspar?

        —De casar, señor López.

        —Hombre, sea enhorabuena! Qué callandico! Bien hombre, bien!...

        —Si; pues e... trempano mea ido un eskupeta para probar, y...

        —A! Ya ya; con que viene de caza ¿eh?

        —De casa no; de monte.

        —¿Hasta donde se ha ido?

        —Pues hasta la luna.

        —Pues aquella laguna.

        —¡Qué lagun y ocho cuartos! Yo solo con aingeru guardaco.

        —¿Y la perra?

        —Eperra ni ver.

        —Y la chacurra?

        —Con chacurritos.

        —Hola, hola, ¿Con que tenemos cachorrillos?

        —Cachorrillos no, señor, sino chacurcumes.

        ... ... ...

        —Ai Simon, Simon! Banekien nik orren erdera gaiñ-gaiñekoa izango etzana, aiñ merke zerabillenean.

        —Beiñepein, Ministroarekin itz egiña omen da ta, esan nairik asko oi du berak; azkenean Ministroak errebuznar esan, eskua eroan, eta agur egiñ omen zion.

        —Eta zuk badakizu errebuznar zer dan? Ba, da astoak orrillean ugari egiñ oi dutena.

        —Arrantza?

        —Orixe berbera; eta ortik atera kontua Ministroaren iritzian zer izango dan.

        —Ba, ba: eztago arre esan bearrik: soooo...

III

        —Aaaaaaup! Dran... dran... dran...

        —Nor da atean garai onetan?... Bedori ate joka, Don Kaskar? Bedori Ispillan ate jotzen?

        —Bai, Martolo, bai, nerau naiz. Atera naiz eizera, laiñoak artu nau mendian, nastu naiz, illuna gaiñean, eta oraiñ ementxe ostatu billa, Ispillako baserrian, Martolo, ementxe.

        —Betor aurrera, eta gure ezerezetik pozik emango diogu deguna, bada oraintxe goaz apaltzera.

        Martolok esan zituan maiko otoitzak ala; apalaurretik nola apalondoan, eta gero arrendu edo errezatu zuten ere errosario donea. Apari guzia izan zan gaztaiak eta esnea. Artu zuen apalondoan Martolok eskuan liburu zartxo bat, eta irakurri zuen: Biotz garbi eta sinismen biziaz eska zaiozu Jaungoikoari eguneroko ogia, eta lo egizu ardura gabe.

        —Zer dezu liburu ori Martolo?

        —Au da, Don Kaskar, gure bizitzaren erdia, beiñ baiño geiagotan oeratu gera, urrengo goizeko gosaria non izango degun jaki gabe, baiño ez eskatu gabe eguneroko ogia; eta ala, gosea zer dan oraindik eztakigu, bada nunbaitik ere beti, zor edo lor, inguratu degu.

        Ondoren irakurri zuen: Zure emazteak ezpadu egiñ nai zure borondatea, zuk egizazu arena eta izango dezute pakea.

        —Egi au ondo ezagutu degu, Don Kaskar —esan zuen Martolok—. Oraindik eztakigu zer dan senar-emazteen arteko aserrea.

        Urrena irakurri zuen: «Bizi bazera pobre, bizi zaite alegre, eta izango zaitzu aberastasuna baio ere obe».

        —Au ere egi aundia da —esan zuen Martolok—, eta bedorrek ikusi duen ezkero gure pobreza maian, ikusi beza ere gure alegria.

        —Ia, Patxi —esan zion semeari—, artu dultzaiña, ta atera izkotzu ots batzuek.

        Obeitu zion semeak, baiño nola gaztaiña askotxo jan zuen, aizea geitxo zuen, eta soiñu garraztxoa ateratzen zen. Don Kaskarrek, buruari eragiaz esan zuen: Palta embocadura.

        Patxi ere etzan mutill makala eta erantzu zion: «Palta? Ez, jauna, ez; sobra». Eta ustu zuen puxka bat auspoa atzetik iru ots bildurgarrizko atereaz. Don Kaskarrek uste izan zuen, etxe guzia beera zetorrela; baiña ez; sartu zan doiñuan soñu jotzaillea eta jo zituan Ai, ai, ai, mutillak, eta Kontxesi. Martolo eta bere emaztea txoro egiñik zeuden beren semeari begira.

        —Zer derizkio, Don Kaskar?- galdetu zion Martolok jaun oni.

        —Majo, majo —erantzun zuen—; baiño soiñu ori alperrik galtzea... lastima!...

        —Ezta asko galduko —erantzun zuen Maertolok, eta deitu zion bere emazteari—: Ea, Martzela nerea: atoz laste-laste pandangotxo bat botatzera!

        Etorri zan Martzela eta senar-emazteak erreberentzia aundi bana egi Don Kaskarri, auspoari ustu-aldi bat eman, eta asi ziran dantzan, jarraituaz aspertu-aldi bat artu arte, noizikpeiñetan plit-plot egiaz, aizeak irtenaz zijoazela. Au zan gutxi gora-bera gabero egiñ oi zutena.

        Oeratu ziran, baiño etzuen egiñ lo andirik Don Kaskarrek. Zer izango ote zan katanarroaz, etxean iñor ezta? Gaiñera Martolo eta bere etxadi edo familia, ardit bat, esate baterko, izan ez, eta ala ere Errege baiño obeki bizi; kerten samar bai, baiño gabero dantzatu eta lo bat gau guzian egiñaz. Ori etzan diruz ordaintzekoa! Zertako dira milloiak? Eta zertako erderaz ainbeste nekatu, euskeraz aiñ errez eta ondo bizi ditekela? Euskerazko liburu zar batean jakinduri; guztia! Ezta itzik ere geiago erderaz; gaur uzkenekoak:

        —Agur don López Kastilla, Biba Martolo Ispilla!

        Auek ziran gau artako Don Kaskarren gogorazioak. Bigaramonean, etxerakoan bide guzian bere buruarekin izketan zijoan, esanaz: Zertako dira milloiak? Milloiak zertako?

P. M.

«Euskalzale», 1899, Jorrailla,13.