IJITOA TA MANDAKOA

I

        —Konke... oraiñ ere emen zera?

        —Ez al nau ezagutzen, juez jauna?

        —Uste det baietz; etzaitut gutxi-gutxitan ikusi ere ta...

        —Bai, jauna, bai; eztakit zorionez ala zorigaitzez, baña sarritxotan alkar ikusi izan degu. Ala ere nere izena aztu zaio.

        —Nundik dakizu ori?

        —Konke deitu dit, eta ni berriz ez naiz Konke, baizik Korke.

        —Esan zadazu bada oraiñ, Konke edo Korke: mandakoa ostu dezu?

        —Ostu ez, jauna.

        —Zer ba?

        —Artu ta etxera eraman.

        —Jabearen borondatearen kontra?

        —Ez, jauna; orixe ezin esan dezaket.

        —Zergatik ez?

        —Jabea ezagutzen ez nualako, eta beragatik aren borondatea ere ez.

        —Zer eskubide zenduan ba zuk mandakoa etxera eramateko?

        —Suziedadiak emana.

        —Manos-suziasek?

        —Ez, jauna; baizik guk egin degun alkartasun erderazkoak.

        —Zer izen du alkartasun orrek?

        —Suziedad putretora de alimanis.

        —Mandakoak biltzeko jarri dezute suziedade ori?

        —Mandakoak, eta beste lau ankakoak ere bai.

        —Guk ba daukagu ankabikoentzat.

        —Beraz ez dute artuko mandakorik; e?

        —Ez; mandakoak ostikada gogorrak eman oi dituzte ta...

        —Ostikadak ematen dituzten guziak mandakoak badira, mandako askotxo izan bear dute ankabikoen artean ere.

        —Eztet nik ori esaten; baizik ostikadarik gogorrenak mandakoak ematen dituztela.

        —Nik artu ditudan ostikadarik gogorrenak ba, ankabikoagandik artu ditut.

II

        —Nongoa zera?

        —Anduraingoa; angoxe kale txikiñ jaioa.

        —Emaztea badezu?

        —Ez, jauna.

        —Alarguna zera?

        —Ez, jauna.

        —Ezkongaia?

        —Ez, jauna.

        —Solteroa?

        —Ez, jauna.

        —Zer zera ba?

        —Ezkondua.

        —Eta emazterik eztezula?

        —Ez, jauna.

        —Ill zan ba?

        —Ez, jauna.

        —Gizona! Oso gogor zaude ezetzean. Zer egi zan ba zure emazteaz?

        —Bide-gurutze; batean alkar utsegiñ genduan beiñ, eta eztegu geiago alkar topatu.

        —Eta eztezu ezer egiñ billatzeko?

        —Sobre laster agertuko da bestela ere!

        —Bai ote?

        —Bai, jauna, bai; loteria baño len.

        —Alegratzen naiz.

        —Ni ez ba, jauna.

        —Zergatik ez?

        —Emaztea baño loteria naiago nukealako.

        —Utzi dezagun au, eta guazen bukatzera.

        —Bai, jauna; ordua da, onuzkero.

        —Esan dizut guk daukagula jarria «sociedad protectora de animales ankabikos».

        —Aditu det, jauna, bai.

        —Ba ementxe gelditu bear dezu.

        —Noiz arte?

        —Noiz arte iduki zenduan mandakoa?

        —Jabea agertu arte.

        —Ba zu ere egongo zera zure jabea agertu arte.

        —Ai, ai, Jainko maitea! Oraintxe sinisten det ankabiko mandakoak dirana.

        —Zergatik esaten dezu ori?

        —Ostikada au beziñ gogorrik iñork eman eztidalako; bedorrek dionez, ostikadarik gogorrenak mandakoenak dira; de modo ke...

        —Zer esan nai dezu orreki? Ni mandakoa naizela?

        —Ori bedorrek dio, eta nik bedorren iritzian errespeto andia diot.

        —Esan ezazu argiro: zure iritzian mandakoa naiz?

        —Laus tibi, Christe.

        —Zer esan nai dezu orrekiñ?

        —Bedorrek Ebanjelioa esan duala.

III

        —Emekumetxoa, zer dakatzu?

        —Nere senarra libratzera nator, juez jauna; jabea agertu arteko kartzela omen du ta... ni nola naizen aren jabea...

        —Zu aren jabea?

        —Bai, jauna; nerea da nere senarra, ni naiz aren jabea.

        —Eta nola etzerate alkarrekiñ bizitu?

        —Bide-gurutze batean alkar utseginta, galdu giñan, jauna.

        —Eta badakizu ori oso barregarria dana?

        —Bai negargarria ere.

        —Ba berriz beste ainbeste gerta eztakizuen, alkarrekiñ ementxe (kartzelan) biziko zerate.

        —Noiz arte, jauna?

        —Sei illabetean.

IV

        Andik irugarren egunaren goizean kartzela utsik zegoan eta atian letrero au:

                «Matrimonio onek

                juezari dio:

                Esker milla, jauna, ta

                baguaz, ario;

                ijitoaz ez bedi

                egundaño pio,

                bada eztu beluko

                damuak balio.

                Zor uzten badegu're

                emen jandakoa,

                orren piantzan uzten

                degu mandakoa».

        Orixe ba dala ostikada... !!

P. M.

1903'ko Orrillaren 18'an.

«Ibaizabal», 73, 1903'ko Maiatza'ren 24'an.