ILLARGI BETIA

I

        —Zer ote dio Oliontzik?

        —Emakumea: ikasi ezazu beiñ edo beiñ jaun orren izena.

        —Eztakigu ba nola esan.

        —Don Leontzio.

        —Eta zergatik ba orrela?

        —Eta zergatik ala?

        —Lenbizitik ala zualako; nerekin eskolan ibillia da ta Oliontzi deitzen genion.

        —Eta zer izen da ori?

        —Guk deitzen geniona.

        —Baña nundik eta nola jarria?

        —Eztakit ori, baña uste det izenaren jabe zala

        —Nola ba?

        —Jarioa beñepeiñ beti bazuan.

        —Nundik?

        —Sudurretik.

        —Eta zer daukagu orrekiñ?

        —Gauz aundirik ez; bazion askotan gure amak lapikuari oliua botatzen zion baño ugariago ixurtzen zitzaion mutill ari...

        —Zer?

        —Zera...

        —Eta zeiñ pronostikutan egon liteke izen ori?

        —Egon liteke ipintzen duten guzietan.

        —Baña nun arkitzen da?

        —Eskolan motztxoa naiz ni, ta eztizut esango; baña begira: zuk esan dezun beste izen ori, zeiñ pronostikutan dago?

        —Zeiñ?

        —Leontziorena?

        —Bai.

        —Jeeee... sus! Guzietan.

        —Zeiñ egunetan?

        —Agorraren 12'an.

        —Bai San Leontzio.

        —Bai ba.

        —Bañon San Donleontzio?

        —Ez, Don ori emen ipintzen zaie.

        —Nori?

        —Merezi duanari.

        —Beraz, orrek merezi du?

        —Beñepeiñ deitzen zaio ta...

        —Ba, deitzen dan guzia merezia bada, ara guk nola deitzen genion:

                Oliontzi, Oliontzi,

                amari gorantzi,

                zurru-murru egin ta

                praka zarrak jantzi.

II

        —Praixka.

        —Zer nai dezu, Txomin?

        —Egia ote da Oliontzi dijoala alkatiaren aurra besoetan artzera?

        —Ala diote.

        —Atrebituko ote da?

        —Ori? Baita Erromako Aita Santuagana juatera're.

        —Baña alkatiak eta bere emazteak nola ori nai lezakete?

        —Nik eztakit ba, baña or ageriko da.

        —Polita da kontu ori; ogei urterekin ere, arterañoan mokuak kentzen etzekian mutilla orain... ba, ba!

III

        Egia esateko Txomin Zatarrek eta Praixka Muturrek bazeukakioten Don Leontziori beren ikusi eziñ puskatxoa eta zatitxoa ere. Kalian berriz bazebillen egun artan aparrik asko. Don Leontziok botako zuala dirutan onenbeste edo ainbeste, aurra bataiatu ta elizatik etxerakoan, au ta ori ta bestea. Atso guziak ere beren patrikarak konpontzen ari ziran, arratsaldean diruz betetzeko ustean.

        —Txomin: bai al dakizu zeren pena daukan Oliontzik?

        —Zerena?

        —Ez omen diote ondo plantxatu kapela (sombrero).

        —Ba, zu, Praixka, egon ixillik, eta nik palantxatuko diot egundoko ondoen.

        Txomiñek itz gutxi zekian egiten, bañan esaten zuana kunplitzen pijo zan. Deabrukeriren bat egingo ote zuan gogoratu zitzaion Praiskari, baña ixilldu zan.

IV

        Bazan deadarra ta ixkanbilla arratsalde artan kalian; bai dirua ugari ere botatzen zuala Don Leonztiok; an zan erri guzia, ta baita Txomi Zatar eta Praiska Mutur ere. Don Leontzio berriz, jende artetik irten eziñik zijoan. Poz andia zeukan, nekez bada're, alkatiaren etxera eldu zanean; baña sartuta laster jo zuan kapelaren goienarekin sarreran zegoan itxarki edo parola, eta erori zitzaion kapela lurrera, eta jendeak oñazpian zapaldu zuan.

        «Orra ederki plantxatu» esan omen zuan Txomin Zatarrak. Onek itxaski edo parola beeratu ote zuan errezeloa...

        Baña kapelarekin batean erori zitzaion illerantsi edo peluka ere, eta buru sollean edo gorririk juan bear izan zuan agudo gora jaun onek.

        Praiska Maturrek esan omen zuan:

        —Ez genduke luze-letrikaren bearrik, Oliontziren illargia beti gaur beziñ betian balego.

        Baña Don Leontziori miñik andiena eman ziona, izandu zan beste gauza bat.

        Zortzi mutill txikitxori Txomiñ Zatarrak erakutsi zien kanta bat. Eta auek kalian kantari zebilltzan:

        —Nola?

        —Onelaxe:

                Oso poztu gaitu gaur

                argi egitiak

                arratsaldeko lauretan

                illargi betiak.

P. M.

«Baserritarra», 86, Ilbeltza'ren 18'an, 1908'an.