IJITOEN AURRAPENAK

I

BATZARREAN

        —Jaunak —esan zuan Patxanton zarrak—, gu guziak gizon onraduak gerala.

        —Jakia bada, eztago esan bearrik —erantzun zuan Joxe Marik.

        —Onraduak bai —esan zuan berriz ere Patxantonek.

        —Zertan?

        —Edozer gauzatan; au da egi bat eguzkia bezi argia.

        —Beraz begietako lauso puxkaren bat eduki bear det nik.

        —Begietakoa ez, borondatekoa bai; begi argiak dituzuna, mundu guziak daki sobra ta geiegi.

        —Eta onraduak gerana ere bai?

        —Jakiñ bai, aitortu nai ezpadute ere; baña gizonak aitortu nai ezpadute, itz egin

lezakete etxeak.

        —Etxeak, diozu?

        —Bai, etxeak edo jauregiak.

        —Jauregi asko al dauzkatzu?

        —Badauzkagu bai; nik eta zuek.

        —Nun?

        —Donostiako Antiguan bat, ederrenetakoa, eta besteak Tolosan eta Bergaran.

        —Arrazoia daukazu.

        —Guazen ba orain beste gauza batera.

        —Guazen ba onetan.

        —Guazen diozu?

        —Bai, guazen.

        —Musean ari gerala uste al dezu?

        —Musean edo utsean, oker edo zuzen, goazen, goazen, goazen.

        Emen jaiki zan Tripalon andria, ta esan zuan:

        —Jaunak: Patxanton eta Joxe Mari, Madrillko Kandil eta Morete dirala esan diteke.

        —Ixillentzio! —esan zuen Patxantonek, makilla jasota—. Neroni nausi, edo ezurrak ausi!

        Guziak ixildu ziran, eta esan zuan Patxantonek:

        —Konbeni zaiguna da, izena mudatzia.

        —Zer izen? —galdetu zuan Joxe Marik.

        —Ijitoena.

        —Opiziyua ere bai?

        —Ez; bakarrik izena.

        —Zergatik?

        —Osasunagatik.

        —Esplikatu dedilla obeki.

        —Ezagun da gaztea zerana. Ez al dakizu gutaiko guziak umetatik ikasi izan deguna?

        —Gauza asko ikasi ditugu; geitxo guziak onak izateko.

        —Etzera oroitzen, zure amak, umea ziñanean, seaskan lo eragiteko, zer kantatzen zizun?

        —Ez amaz oroitzen naiz, ez seaskaz, ez kantuz.

        —Beraz zu etzera gutaikoa.

        —Enuke ezer galduko.

        —Jakiñ ezazu ba, gutaiko emakumeak

zer kantatu oi dioten umeai, seaskan lo eragiteko:

                Zabaldurikan daukagu fama

                ollo zaleak gerala,

                salda onaren zale besterik

                iñor ezpalitz bezela;

                ollorik iñun paltatzen bada

                ijitoentzat kartzela,

                edo makillaz zurratu

                eta erritik juan ditezela.

        —Ori badakigu jaio baño lenagotik ere, baña orrek zer dauka zer-ikusi osasunareki?

        —Zer-ikusi asko dauka. Kartzela... batez ere neguan... or nunbait... pase; baña makillaz zurratze ori... um! ... un poquito gogortxo iduritzen zait.

        —Eta izena mudatzearekiñ libratuko gera kartzela ta makillatatik?

        —Euritarako edo guardasol on batek libratzen gaituan bezala bustitik izen on batek ere libratuko gaitu makilladatatik.

        Asi zan saloian erlearen moduko burrundara bat, eta eziñ alkar aditu zuten. Patxantonek jo zuan zintzerri aundi bat, eta, ixildu onduan, esan zuan:

        —Gaur amabost, au da illaren ogei ta zazpian bilduko gera emen berriz, eta orduan bakoitzak emango du bere iritzia, aurrerakoan eraman bear degun izen berriaren gañean, eta esango du bakoitzak derizkiona. Izen au juango da botuetara, eta botorik geien duana autatuko da. Nai litzake erdera-puntua duan izen bat, erderaz eta euskeraz entenditzeko modukoa.

        —Izen zarrak ere badaude onak —esan zuan Joxe Marik.

        —Zarra bada ere, guretzat berria izango da, eta guretzat ona izan ezkero, naikoa degu.

        —Eta zer sari emango zaio izen ori dakarrenari?

        —Opizioak dakarrenetik euneko ainbeste edo tanto por cientoa.

Onetan bukatu zan pakian batzarrea.

II

        Illaren ogei ta zazpian bildu ziran berriro batzarrean jaun guziak, beren papertxoak ekarriaz; Ziruelo sekretario jaunak irakurri zituan papertxo guziak, baña iru bakarrik gelditu ziran mai gañian, beste guziak bazterturik; iru auek zeuzkaten izenak ziran:

Panamatarres

Begilistos

Desamortizadores.

        Sekretario jaunak adierazo zuan zer esan nai zuan izen oietako bakoitzak, eta guziak eman zuten izenik onentzat Jose Marik ekarri zuana, au da: Desamortizadores.

        —Eta zer egingo zaio gure lengo izen zarrari? —galdetu zuan batek.

        —Erregalo egingo diegu orain arte desamortizadore izan diranai —erantzun zioten.

        Batzarretik atera ziran guziak txalo joaz ta kantari:

                Oso ederki agertzen dira

                udaberriko loreak,

                batzuek zuri-gorriak eta

                besteak ori-moreak;

                lenago onak bagiñan ere

                aurrerakoan obeak,

                len ijitoak, baña gaurtikan

                desamortizadoreak.

P. M.

«Baserritarra», Apirilla-ren 13'an 1907'an.