AMA ZAINDARIA

(Mirariak)

                «Ama zera-ta semien alde

                zuk zer egingo ez dezu?

                Gure samiñak gozatutzeko

                zaude bai or Arantzan-ZU!»

                        (Fr. Antonio de Arruti)

        Ama degunez, Zaindari azaltzen zaigu orain Andre-Mari, semeen alde mesedeak eta mirariak egiñaz.

        Emen bost aukeratu zaizkizu beste ainbat probintziri egiñak, aurretik, (lenengo puxketan) siñeskun edo asele bat dutela.

Gaixorik nun? Egalari

sendatzera Andra-Mari.

                «Iturriak badaki,

                kañabera nun den»;

                Andra-Marik ere bai

                gaixorik non duen.

                Aietxen etxez-etxe

                gauero da ibiltzen,

                Arantzazu utzita,

                eriak sendatzen.

                Gaixorik dan orduko,

                egan aidez-aide

                an dezu Andra-Mari

                aldatua araxe.

                Gaitzen bat nun ote da?

                premirik nun ote?

                Andra-Mari egatan

                ara sendagille.

                Anbat luzeko bidez

                zerutik jetxia,

                gaixo-gelan sartzen dan

                Artizar-izpia...

                Bai bidazti biguña,

                bai maitagarria,

                oian dagonarentzat

                Zu, Andra-Maria!

                Illargia ez bezin

                ixil eta goxo

                lo dagon gaixoari

                urreratzen zaio,

                bere eskuz izerdiak

                legortu... ta gero

                pa batez osasuna

                biurtutzen dio.

                ...Ta an doa berriz ere,

                berriz aidez-aide,

                beste eri-etxetara

                danen sendagille.

                Ez, baña, bakoitzari

                agur egin gabe

                esanaz: «Gabon, seme,

                ta beste bat arte».

                Euskalerri osoko

                elbarri ta eri,

                galde bearrik gabe,

                bat-dana dakizki.

                Alako probintzian

                lau, beste artan bi...

                Guzien gelatara

                dabil egalari.

                Oiñ-antzeko zulo bat

                arkaitzen batean

                oartzen duteneko

                auzo bakoitzean

                —«Amaren oñatza da!

                (diote batean)

                Emen takatzen da Ama

                errira jeixtean!».

                Gauero aidatzen dan

                Zeru-egaztia

                ez uka antziñakoai

                dala Andra-Maria.

                Sinismen gozo ortan

                lo dagin Erria

                izan da, lau gizaldiz,

                gure Euskalerria.

                Sinismen gozo ortan

                etzanda burua,

                Amaren egopean

                izan dizu loa...

                Bai lo zoragarria!

                Zerutar aur-loa!

                aurrak aman altzoan

                ez bezelakoa.

                Elbarri ta zauritu

                oñazedun oro,

                ez gauari bildurrik,

                bada, onezkero.

                Gauaren erregiña

                ez da Mari-gaizto.

                Yagole ezin-obeak

                gaitu bere zaingo!

                Izarño jolastiak:

                Birjiñari leku.

                Gaur ere bide luzez

                aldatu bear du.

                Terranoba, Laburdi,

                Bizkai ta Naparru...,

                gaurxe bertan ibilli

                bear omen ditu.

                Eta zuk, Euskalerri,

                egizu lo lasai,

                Andra-Mari bai-dabil

                zure loaren zain.

                Legorreko andreak:

                ez egondu ez-bai,

                itxasokoen kezkaz,

                itzuliko ote zai.

                Mariaren esku utzi

                dana; ta lo orain.

                Aingeruen kanta da

                Anjelus jotzean:

                —«Gloria zeruetan.

                Pakea lurrean.

                Zeruko Aurzaiaren

                ego-babesean

                lo dagin Erriari...,

                pakea lurrean!».

Gaixorik nun? Egalari

sendatzera Andra-Mari...

                Bizkaian dezu Zaldibar.

                Zaldibar,

                beti negar goiz ta iñular!

                Zaldibarren neskatoa,

                gajoa,

                zazpi urtez gaitzak joa;

                gaixoa

                deabruak erasoa.

                Birau ta lerdea aoan,

                amorru-sua kolkoan;

                beti deabruen mende...

                Ta ai ene!

                sendatzerikan ez uste...

                Ta alaxe

                zazpi urte luze-luze...

                Arantzazuko mendira

                begira,

                itxaropenak dizdira...

                —«Andra-Marik sendaturen!»

                Ta ain zuzen,

                aita-amak agindu zuten

                bi meza

                ta Arantzazura promesa.

Aita-amen otoitza:

                Ez geranak geralako,

                Zu zerana zeralako,

                ANDRA-MARI! senda zazu

                ta prestu

                irurok jungo gaituzu

                erromes

                Arantzazurako bidez!»

                ANDRA-MARI'ren izena

                ai ene!

                deabruentzat txarrena.

                Entzun duten ordukoxe

                ai ene!

                motrolloan danak aide...

                Ta bertan

                neskatoa sendatu zan

                ta iritxi zun poz betea:

                osasuna ta pakea!

                ...Zaldibar,

                orain parrez goiz ta iñular!

Premirik nun? Egalari

laguntzera Andra-Mari...

                Jaizkibel-barrenean dago Ondarrabi,

                itxasoarekin ametsetan beti.

                Prantzia ta Españia'ren erdiz-erdi,

                biak norberentzat nai lutekean kabi...

                        Zortzi aldiz, zortzi,

                        jauki dute, jauki!

                        ...Baña Ondarrabi,

                        biotz eta begi,

                itxasoarekin ametsetan beti!

                Zoritxarra omen da polita izatea.

                Egia ote danez mintza zaitea.

                Zuk bat maite dezula zeu askok maitea,

                miru askok dizute luzatzen erpea.

                        Bat izan, ordea,

                        zuretzat jabea:

                        Kantauri trebea,

                        itxas ongillea.

                Arrantzalea izan, arrantzalea!

                Milla seireun eta ogeita emezortzi.

                Orra Prantzia berriz zure-gain jausi.

                        Naiz il edo bizi,

                        giputzak! ez etsi.

                Beintzat iltzen dakigula erakutsi!

                Irun'dik zear sartuz, Lezo, Errenderi,

                Pasaia ta Oiartzun prantzesak kizkali;

                        ta atzetik zitalki

                        eraso ta esi

                anbat kosta bear zuan Ondarrabi.

                Ango izkillu-soñu ta ango jazarkera!

                Amabost milla bonba lertu kalera.

                        Naiz milla galera,

                        ez egin atzera.

                        «Aintza irabaztera

                eta ez galtzera etorri bai gera».

                Iñungo laguntzarik gabe ta txit estu,

                bi illabete luzean, esi-pean, izu...

                        Kañoiak, jo ta su,

                        arresia txautu...

                Ondarrabik askorik iraungo al du?

                Ia errenditzeko zegon garaiean,

                Butron alkate jaunak ordu onean!

                        bazekila, artean,

                        nondik letorkean

                garaipide ziurra —zuan itzeman:

                —«Ez aztu Arantzazun danon Zaindaria.

                Datorrela nai ba'du Prantzi guzia.

                        Gurea da auzia!

                        Eutsi, alegia!

                Laister azke dugu-ta Ondarrabia!»

Aloñako Amaren jai egun bezperan gertatua.

1638'ko agorrak 7.

                Batalloi lagun batek, ain zuzen, su ta gar

                ekin du Donostitik eriosuar

                        prantzes erbestear-

                        trintxeratan zear;

                ta ara, garaipenez Ondarrabian sar!

                Nun diraden prantzesak? Tximistak artuta

                igesi junak dira ori ikusita.

                        Ondarrabin festa...

                        Ondo merezita!

                Bidasoz-ona arrotz-aztarrenik ez da.

                Aintza Arantzazuko Ama onarentzat,

                aintza eta urrezko kollare eder bat,

                        beatzireun dukat

                        kostea baitipat,

                opa dio Ondarrabik esker-ordaintzat!

                Kantauri itxasoari Ondarrabik galde

                omen zion: «Maitena, pozik al zaude?

                Zurea naizelako jokatu naiz trebe

                sasi-maitatzalleen aurka bi illabete.

                        Goiandre orixe,

                        dedala Zaintzalle,

                        nere poza auxe:

                        ekaitz-bildur gabe,

                zure gañik-gain bogatzea, arrantzale!...»

Sorgiñik nun? Egalari

uxatzera Andra-Mari...

                Arre-arre zalko-zalko erratza-gañetan

                Akelarrera dijoaz sorgiñak aidetan

                        odei guzien azpitik,

                        sasi guzien gañetik.

                Txiruliruli, txiruliruli.

                Jentilletako denbora ote itzuli?

                «Bagerala, Ez gerala»: mutil eta neska

                edonundik batzen dira egitera festa.

                        Milla ta bosteun sorgin

                        dantzari Zugarramurdin,

                Txiruliruli, txiruliruli.

                Ango oju, ixkanbilla eta karraxi!

                Dantza-sokaren erdian aker ipurbeltza.

                Aker ipurbeltz itxuran deabru traketsa

                        da ango buruzagia,

                        «itxixo» nazkagarria.

                Txiruliruli, txiruliruli.

                Naparruan lengo fede garbia itzali!

                Arre-arre zalko-zalko erratza-gañetan

                astero ta kristau geio ostiral-gauetan

                        dijoaz Akelarrera,

                        akerra munegitera...

                Txiruliruli, txiruliruli.

                Nork aienduko ote du izurri ori?

                Naparrura Arantzazutik mixiolariak.

                Lau mixiolari trebe, santu ta argiak

                        bidali Andra-Mariak

                        kentzera sorginkeriak...

                Txiruliruli, txiruliruli.

                Andra-Mari bera ere mixiolari!

                Gauez argi Akelarren! Deabruak iges.

                Neska-mutil sorgin danak jarri dira auzpez.

                        Nork esango-ta Andra-Mari

                        Akelarrera agiri!

                Txiruliruli, txiruliruli.

                Bai mintza ere euskeraz ondo poliki!:

                        —«Ene Seme Alaba

                        txipi lantantxoak...

                        Utzi oitura zikin

                        lotsagarrizkoak.

                        Eliza Amarengana

                        biurtu pausoak.

                        Nik egingo zaituztet

                        zorionekoak».

        Aldapeko sagarraren adarraren puntan,

        —poxik baño poxikago— puntaren puntan

                txoria zegoan kantari:

                —«Sorgiñik ez duk, Euskalerri!

        Txiruliruli, txiruliruli.

        Eskerrak Arantzazuko Zaindariari!».

Ildakorik? Egalari

aiek pizten Andra-Mari...

        Iñularreko euzki il-zoriak

            azken-agurra Arabari.

        Samaniego'ko neskato batek

            iltzer eriotz-oetik:

                —«Agur eguzkia,

                bizitz-iturria!

        E'tzaitut berriz nik ikusiko;

        illotzik biar zuk bai ni...»

        Gaberdirako gorputz zegoan.

            Aideak biran negarrez

        Meltxora kottauaren illotza

            musuka berotu naiez:

                —«Ai gure txikia,

                gure poz guzia!

        Bañan nolatan etsi zu-gabe,

        ain goizo jun zatzaigunez!»

        Arantzazuko Birjiñarentzat

            zun amak jaiera aundia.

        Orman zintzilik gelan bazizun

            aretxen margo-irudia:

                —«Ama zerutarra,

                nere uste bakarra!

        Bestek eziña Zuk lor zaidazu,

        piztu zaidazu txikia!»

        Erregu ori egin bezela

            an doa illaren oera,

        ta amak gajoak oiu dagio

            makurtuz gorputz-gañera:

                —«Enetxo maitea,

                altxatu zaitea!»

        ...Ta bertan piztu nexka irriparrez,

        xaloki itzeztuz gañera!:

        —«Gutxi dakizu gerta zaidana.

            Zer zorialdi ai ena!

        Solas gozotan egon gaituzu

            ni ta Andrerik ederrena.

                Esango nik zein dan;

                dago zure gelan».

        Ta ara joanaz margoagatik:

        —«Auxe zan, ama, auxe zan!»

        Goiza orduko aita ta amakin

            «Andra-Mariak piztua»

        Gipuzkoako Elgean-bizkar

            zetorren Arantzazura:

                —«Agur, eguzkia;

                ongi etorria!

        Argi zaidazu bein-berriz ere

        Mariarentzat bizia...!»

Katigurik? Egalari

aien-billa Andra-Mari...

                        Urrikal zaite, othoi, ait'amen nigarrez,

                        itxasoz bertzaldean dituzketen haurrez.

                        Artha izan ezazu haukien beharrez...

Terranobara joan-etorrian

            «Itsasoan urak andi...»

            Terranobara abia adi:

        goian oztiña, beian urdiña,

                        ur eta ur beti...

            Sorterritikan urruti;

            baña biotza antxe geldi...

        Urrunago ta maiteagoa

                        zaitugu, Laburdi!

            Itxasoan urak gazi...

            Ez dakianak ikasi.

        Bakallutara Terranobara

                        urtero goazi.

            Gurekin batean nasi,

            bi illabeteko zatozi:

        jakingo duzu obea dela

                        legorrean bizi!

            Txango-aldi bakoitzean

            senarrok abiatzean,

        eundaka doaz Arantzazura

                        andreak taldean,

            bide luze ta latzean

            gure alde otoitzean...

        Zeru-laguntza ondo bearra

                        itxas aserrean!

            Udara eldu orduko

            bueltan gaituzu aguro,

        Terranobako urak utzita

                        beste urterako.

            Jan eta edan, bateko;

            kantu ta santzo, besteko.

        Etxerakoan pozik ez pa'da,

                        gure poza noizko?

Miraria

            Lutero'tarrak bein baten

            —zazpi ontxo baziraden—

        Ziburu'tarren ontzi xoil bati

                        atzeman ziguten.

            Ontzia kendu ondoren

            —gutxitxo gu bai-giñaden—

        iru presatu, besteak utzi

                        uretan itotzen...

            Igeri eta igeri;

            legorrik, baña, ez nabari...

        Ito baño len danok promesa

                        Aloñakoari.

            Bai eldu ere mirari,

            Zuri esker, Andra-Mari!

        Aitaren baten, bizirik danok

                        errian agiri!

            Beste irurak, artean,

            presondegi-illunpean.

        Rochela'z aruntz dezu Colona:

                        ango leotzean.

            Zirgullu latzak soñean,

            goseak il-bearrean...

        Zerutar Amak aietxek ere

                        salba azkenean!

            Kandelargi bat eskuan,

            zeru-dirdira inguruan,

        orra non ager egatan Ama

                            kartzela-barruan.

            A ze pozkida orduan!

            Bat-batez, itxu-itxuan,

        andik atera t'etxera bidez

                        ipiñi zituan...

            Aunitz esker!: ao-batez

            esatera Zuri auzpez

        pozik joango Zugana... Baña

                        Bidasoa tartez...

            Alare, Zu gurtu naiez,

            Arantzeko Ama-izenez

        kaperatxo bat Ainho-gañean

                        badizugu ordez.

Ainho'ko kapera, elizatxoa

            An dago, txuri-txuria,

            mendi-gañean jaikia,

        Laburdi dana mende duela

                        kapera argia.

            Bere oñetan barreia,

            errixka-artalde ugaria

        bazka gozotan, Artzain duela

                        Ama Zaindaria.

            Iru gurutze nabarmen

            mendixkaren gallen-gallen,

        Ama-Semeen Kalbarioa

                        miñez gogorazten.

            Arantzazu-antza emen

            argiro zaio nabaitzen.

        Amalau gurutz bidean ere,

                        antzago ditezen.

            Begi-biotz eta gogo,

            Laburdi osoa an dago

        Arantzazuko «bere» Amari,

                        auzpez belauniko,

            bear duna eskatzeko

            t'esker-onez kantatzeko

        antxe bakarrik asmatzen diran

                        zenbait bertso goxo:

                        «...Handi ba'da Jainkoa, haren Amak ere

                        Zeruan bai lurrean badauka bothere.

                        Gure ihes-lekua, Birjina, zu zare:

                        hobendun gare, bainan zureak alere...

                        Urrikal zaite, othoi, ait'amen nigarrez,

                        itxasoz-bertzaldean dituzketen haurrez.

                        Artha izan ezazu haukien bearrez,

                        bainan oroz gainetik gaixoen arimez.

                        Hor zaudenaz geroztik hoin gora jarria,

                        Ama, begira zazu Eskualdun Herria.

                        Ainhoaren gainean zaude atzarria,

                        dezaten froga denek zure sokorria.

                        Arantzeko Birjina, ez da zure haurrik

                        bere salbamenduaz etsi dezakenik.

                        Ikusi bear duen jujearen gatik,

                        Zu berme, deskantsuan dohala mundutik.

                        Bai, hurbiltzen denean hiltzeko orena,

                        Hel eginen dautzugu denek, Ama ona.

                        Mihian erabiliz maiz zure izena,

                        hillen gare bakean: Oi zer zoriona!».

            Euskal-anai aien pare,

            Ama berari guk ere:

        «Pekatariak gaituzu, baña

                        zureak alere».

            «Zureak, bai... zure... zure...

            esanaz bein-berriz ere,

        Ama-besotan loak artzea

                        baño oberik ze?...

                Aingeruen kanta da

                illuna eltzean:

                —«Gloria Zeruetan;

                pakea lurrean.

                Zeruko Aurzaiaren

                ego-babesean

                lo dagin Erriari...

                pakea lurrean.

                Pakea lurrean ta

                Zerua iltzean!»