GURUTZ-BIDEA

        Lenengo amar bertsoetan, erromeri osoaren azalpen bat laburkiro.

        Gero, euskal-Fedea ikusiko dezu erromes Arantzazu'ra, penitentzizko guruzpidean-gora..., Kalbariora!

        Tarteka erruz, bidean abestu oi ziran Pasio-kantak, danak erriarenak.

Guruzbidea dago

Arantzazurako.

Antxe bai-degu gure

euskal-Kalbario.

Gurutzez eta katez

ara bear da igo.

Ala zuten oitura

asabak lenago.

Arantzazura dagon

gurutzebideak

gaur baño re antziñan

zituan nekeak.

Neke-ezaugarri, baita,

nunai gurutzeak.

Nunai ermitatxoak:

«santutxo» maiteak.

Bi orduko aldapan

jendea erromes,

gurutza bizkarrean

ta kateak narres,

«kristau fidel moduan

oñutsez, dolorez...»

gaituzu oraingoan

oroitu bearrez.

Ordutik ona aldea

dago urteetan;

alde aundiagoa

are oituretan.

Zarrak egin zutena

beren gorputzetan,

sinistu ere ezin gaur

norañokoa zan.

Ermitatxo banatan

iñoiz egonaldi.

Ez, atsedete-arren

uste zala ori.

Erromesak, erantziz

gerriz-gora guzi,

zigorkatu oi ziran,

odol eta zauri...

«Umilladero» bana

bide danak azken...

Gaur ere erri-sarreran

badira an-emen.

«Gurtzipizio» gaña,

aldapan zetorren

neke-erromesarentzat

Arantzazu'k zuen.

Gurtzipizio-gaña!

Arantzazu bistan...

«Aita gurutzekoa»

an ezker-ermitan.

Lur santua munkatuz

belaunika bertan,

Ni pekatari damuz

esan eta esan...

Berreun bat metro andik

elizarakoa.

Berrogein bat jetxita

buka da ibilgoa.

Damuz bularra joaz,

begitan malkoa,

belaungorritan jeixten

zizuten osoa.

Beñola, Birjiñari

zabaldu biotza.

Jaulkitzen dionean

erromeri latza,

oi erromesak artan

nabaitzen dun poza!

Gau-bijilia arekin

gogoz asi leza...

Atozte begitara,

erromes kutunak,

ikus-ikas ditzagun

zuen pauso deunak!

Atozte, oroitz zarrak,

kantazar bakunak,

barrundatzeko aien

anima-barrunak!

Urrun-abotsak:

            Arantzazura erromes,

            guruzpideko arbidez,

        eldu gogatsu pekatariak,

            penitentziz ta oñazez,

        barkapen oro iritxi-arte

            aitortzaz eta jaunartzez.

            «Agindutako promesa

            kunplitu gabe ez pasa».

        Naiz ilda ere bete bear da

            besteren bitartez itza,

        argizaritan dirua aginduz

            edota bizpairu meza.

            Gizonak saille batean,

            Emakumeak bestean.

        Emakumeak «oñutsik eta

            abitu beltza soñean,

        San Prantziskoren kordoetxo bat

            gerriyan iru doblean,

        San Agustiñ'en liburutxo bat

            eskutxo biren erdian...»

                        «Arantzazura egin det promes

                        edo gau edo egunez,

                        edo gau edo egunez eta

                        oñutsetan ta dolorez».

                        «Arantzazura ninjoanian

                        e'nun besterik goguan:

                        nola juan ta nola etorri

                        kristau fidelen moduan».

                        «Arantzazura bidea luze,

                        gañera aldatz-goria;

                        baña aldatzaren altuan dago

                        Ama Birjiña Maria».

                        «Ama Birjiña Arantzazuko,

                        askoren debota maitia.

                        Aretxek asko estimatzen dau

                        erromeriyan joatia».

                        «Egune zala ta egune zala

                        bart idargie zanian,

                        egunerako allegau nitzan

                        zazpi legue bidian».

                        «Arantzazura bidea luze;

                        ara orduko nekatu.

                        Birjiña Ama ta bere Semea

                        bidean ditut topatu».

                        «Arantzazura bidea luze;

                        ara orduko illuna.

                        Santa Luzian begi ederrak

                        argi egiten digula...»

            Artu pekatuen damu,

            gurutze bana zamatu,

        Goi-errukia merezitzeko

            Arantzazura abiatu.

        Ama-Semeen Pauso santuak

            bear ditugu jarraitu.

                        «Pauso santuak kontatzen

                        mundu onetan lenena

                        Ama Birjiña ibilli izan zen,

                        il ezkeroz Seme ona.

                        Dudarik gabe, egia dela

                        nai duzu klaridadea?

                        Ama Maria Agreda'koak

                        emanen dizu fedea».

                        «Maria'ren oiñaze aundiaz

                        oroitu gaitean egiaz».

                        «Zorigaiztoan izan eztedin

                        gu jaio giñan eguna,

                        asi gaitean Pauso-kontatzen,

                        sobra da galdu deguna.

                        Nai ezpadegu burlarik egin

                        Jesus onaren pausuaz,

                        etsi dezagun alde batera

                        mundu ontako gustuaz».

                        Ama, tristeziaz bethea,

                        Semea iltzean,

                        begien bistan gurutzea,

                        zagoen nigarretan.

                        Nork ez du pairatu nahiko

                        Ama ikustean?

                        Nork ez du ere hil nahiko

                        Jesusekin batean?

            Lenengo egonaldia:

            Jesus ilgarri etsia.

        Gugatik da-ta, lagun deiogun

            eramaten Nekaldia.

        Penitentziak irabazten du

            Osasuna ta garazia.

                        «Gure Jesus, nora zoaz

                        ain tristea gugatik?

                        Gurutzean il nai duzu

                        pena latzez beterik?

                        Damuz nago, urriki dut

                        zaudelakoz nigatik».

                        «Pentsa dezagun gurutze ortan

                        ea zergatik jarri den...

                        ...ez ditut damu nik zuregana

                        egin ditudan pausoak».

            Kontu gorputz eozkorra;

            karga beragan zigorra.

        Gorputz-erruak eraman zuten

            iltzera Seme ezilkorra.

        Oroi Bildotsa, bigarrenekoz,

            laztantzen Gurutz gogorra.

            Atoz, bai, Gurutze santu!

            Besarkatu nai zaitugu!

        Zure aztunak pekatarion

            biotz-damua neurtzen du.

        Aldapa-goiko Ama-Semeai

            leiaz nai zaitut aurkeztu!

                        «Gurutze pixu izugarri bat

                        ipiñirikan soñean,

                        Jesus gurea paratu zuten

                        Galbariora bidean».

                        «O Jesus gurutzera

                        nigatik igo zerana,

                        ni jo ta zeatzera

                        maiz beartu zaitudana:

                        orain zure aldera

                        biurtzen naiz, Jaungoiko ona.

                        Ai! oroi zaite odola

                        neretzat eman dezula».

                        «Kalea-gora-bera dijoa Semea

                        soñean daramala gurutze berea.

                        —Gurutz ori ekartzu, ai nere Semea.

                        —Eztiot, bada, emanen, o Ama nerea.

                        Onekin pasa bear dut eriotzea,

                        eriotzearekin Pasio luzea...»

                        «Gurutzean tut orai

                        ene atsegiñak;

                        Jaunak artuz geroztik

                        enegatik miñak.

                        Nahi dut orai bertan

                        has diten nigarrak:

                        garbi ditzadan ongi

                        egin tudan hutsak»...

            Arantzazura erromes

            guruzpide dan arbidez,

        aldapan-gora promesadunak,

            —sokaz, gurutzez ta katez...—

        Ama-Semeen pauso berberak

            azkendu beste leirik ez...

            Pagaditako itzala,

            bai etzan-leku yaukala!

        Arnaska, izerdiz, aurrera, alare,

            gure bidazti leiala,

        Amagana-arte atseden-gabe,

            presaka, aurreratu-ala...

                        «Salbetarako elduko ote naiz

                        Gurtzipizio-gañean,

                        Gurtzipizio-gañean eta

                        Birjiña Amaren etxean?»

            Gurtzipizio-gañeko

            Aita-Seme Gurutzeko!:

        gure zai zaude, promesadunak

            noiz Zugana iritxiko...

        Nik dut gogoa zure oñetan

            belauniko erortzeko!

            Pagadian iturria:

            —«Bidazti, ase egarria...

        Ez dek edango atsegiñezko

            nere ur txoragarria?»

        —Naiago diat (dio erromesak)

            Andra-Mari'n iturria.

                        «...Birjiña Amaren magal santutik

                        iturri garden bat doa.

                        Egunean bein an ura edanda

                        uso zuria dijoa.

                        Jende guzia miran zegoan

                        nora zijoan usoa.

                        Ego txuriak an busti eta

                        Paradisura dijoa.

                        Ura an edaten duen anima

                        Paradisura dijoa.

                        Iturri artan bataiatu zen

                        Kristo Erredentorea,

                        Kristo Erredentorea eta

                        guzion Salbatzallea».

        Mundu-atsegiñetatik

            gorde nazazu edatetik.

        Bakar-bakarrik edan nai dizut

            zure arako Iturritik:

        betidañoko Bizitzaraño

            dijoan zure Ur bizitik.

Jesusek:

        —«Bai al dezakek, edango al dek

            nere oñaze-edontzia?»

Erromesak:

        —Bai, edango det tantarik-tanta.

            Indazu artan grazia!

        Atozte lagun Ama-Semeok

            buka zadan Nekaldia!!

                        «Izar eder bat ateratzen da

                        urtian egun batian,

                        urtian egun batian

                        eta ura San Juan-goizian.

                        Aren argitan ninjuanian

                        Arantzazura-bidian,

                        Birjiña Ama ta bere Semia

                        topa nituan partian.

                        Odola pranko ixuri zuen

                        oñutsetan ta lurrian.

                        —Ene Semia, eutsi zapatak,

                        jantzi eidazuz oñian.

                        —Ez, Amandrea. Largatu bedi

                        onela nuan artian.

                        Nik eriotza artu biar det

                        Kalbarioko mendian,

                        Kalbarioko mendian eta

                        Gurutze gogor batian.

                        Nik eriotza artu biar det

                        Gurutze gogor batian».

            Irudimenak ote sor?

            Erromesa auzpez pozkor...

        Erdi-Aroai agindutako

            Bidelagun Ama aor!

        Guruzpideko laugarrenean,

            bidera Ama errukior!

Arantzazuko Amak,

bidera irtenda:

            —Euskal-erromes gaixoa:

            anbat sufritutakoa...

        Gauza aunditako jaioa eta

            Jesusen anaitzakoa.

        Esku legunez ukendu nai det

            nik zure kalbarioa.

Erromesak:

            —Uste ez'eneko amesa,

            iñolaz merezi-eza!

        Betorkit, o bai, ordu onean

            zure gozo ta babesa,

        azkeneraño eraman zadan

            nere pasio nekeza!

Amak:

            —Bereala Arantzazu.

            Gaur gauerako ostatu

            nere etxean badezu.

        Gau-bijilia nere begirak

            pozez gañeztuko dizu.

        Luzaro-gabe, Salbetarako

            ara elduko gaituzu.

Erromesak:

            —Gurtzipizio lenago.

            Eta an Aita-Gurutzeko,

        odol-zauritan buru eta oin,

            esku-zabal ni artzeko...

        Odol-zauritan esan nai diot:

            «Ona ni zure antzeko!»

Gurtzipizio-gañean

Erromesak Sto. Kristori:

            —«Or Zu, esku-oñak iltzez,

            burua josita arantzez...

        Ni pekatari, ni pekatari,

            emen nadukazu auzpez.

        Anai zaitzadan, anai nazazun,

            miñez ni ere Zu legez...

            »Odol-zauritan nabari

            zure gorputz guzi ori

        ta urrena, aldiz, nabaritzean

            odol-zauritan neroni,

        oi nere poza, Jesus anaia!

            Ez det damu erromeri!

            »Nola, bada, ene Yesu,

            erromes joa ez poztu,

        neri begira zakustalarik

            ain gozo eta maitetsu,

        zure aotik entzungo bai'nu:

            anai zaitut, anai nazu!»

            Orra Arantzazu, orra nun!

            Erromesak lurrari mun...

        Santo Kristori auzpez baño len

            erromesak ikus zinun.

        Orduntxe bertan kanpai-ots leunak

            Salbetarako deitze zun.

            Yerusalen! Yerusalen!

            Zeru ta lurrak bat emen!

        Ama Mariak aukera zigun

            lurreko zerutar lurmen!

        Pelegriñoak, besoak zabal,

            or nola agurtzen zaituzten!

            Besoak zabal... badirudite

            Aitaganako opalkiak,

        Gurutzekoa'ri erantsita

            euskal-opalgai berriak,

        giza-obenen barkagarritzat

            Zeruari eskeñiak...

            Elizarako tartea,

            oraindik falta bidea.

        Lur santua auxe, santurik ba'da,

            emendik arakoxea!

        Belaungorritan egin bear da...

            Indarrik ote, ordea?

        Gorputzak ezetz, gogoak baietz;

            gogoak aginpidea.

        Belaungorritan, are geigotuz

            ordurarteko nekea,

        belaungorritan jetxiko zaizu

            erromeri-sail luzea...

Elizan

            Aldarean Andra-Mari,

            urrez ta argiz dizkizari.

        Uso-egalda doa korutik

            Salbea kanta-kantari:

        —«Gabon Jainkoak deizula eta

            ongietorria zuri».

Erromesak:

            —«Arrimallatan altuan dago

            Birjiña Begoña'koa.

        Ala ta bere altuagoan

            Birjiña Arrate'koa.

        Birjin danetan ederrena Zu,

            Ama Arantzazu'koa!»

            Ezagun dizut: zerori

            zerade, bai, Andra-Mari,

        Ama eginda irten ziñana

            bidera erromesari.

            Tori, Andra-Mari, tori

            nere miñezko Nekaldi!

        Eskein zaiozu zerorrek, Ama,

            nere miña Zeruari!

            Kandelargiak eundaka

            urtzen, aitzen, ñirñiraka...

        Ateak itxi... Eliza illuntze...

            Erromesa an gelditzen da

        bijilirako yoran-garretan,

            kandelargi, aitu-nai'ka...!