GONCOURT SARIA DELA TA

        Aldizkari honen irakurleek ba dakite noski zer den Goncour saria: Edmond de Goncourt frantziar eleberrigilleak bere ordenuari halaerabakirik eta dirua hortarako utzirik, Goncourt-Akademia deritzaion idazle-batzarrak urtero ematen dio sari bat, auteskunde baten ondotik, irudimenezko lanegin bat delako urtean argitara erazi duen idazle berriren bati 1905-garren urteaz geroztik hala sariztatuak izan dira frantzesesko idazle gaillen zenbait eta hain gaillenak ez zirenak ere... Ezen urteko sariduna aukeratzean ez da kontuan artzen zein erritakoa den haren lana frantzesez idatzirik dagoen ber, eta horrengatik, jatorrizko Frantzitarrez gainera, atzerritar batzuek ere saria jaso dute bein baiño geiago, batez ere azkenengo urteotan, bai ta heien artean, frantzesa beren lehen izkuntza ez izaki, nolazpait zerabiltenak ere. Esaterako, joan den urtean Schwartz-Bart (on dizutela!) delako batek zuen jaso Le Dernier des Justes eleberria gatik, «Zuzenetako Azken» hori ez frantzes zuzenean baiñan mordollo batean idatzirik izan arren. Halaz ere Frantziako initelektual ispiritu zabalek gogo onez onartu zuten Goncourt-arren aukeratzea; alabaiñan Schwartz-Bart hori judua da, haren liburuak polonitar ghetto-etako siñeskeria bat du gaitzat eta, dakizuten bezala, Frantzian (eta Gaullian halaber) on ta edertzat dauzkate zuzenka edo zeiarka Israeldik datozen Jende, ta gauzak oro: Goizerritik argia...

        Aurten, Rumaniatik iges etorritako VINTILA HORIA eleberrigilleari eman zioten Goncourt-saria, Azillaren 21-ean, Dieu est né en exil («jainkoa erbestean jaio da») bere liburua gatik. Hau ez da noski frantzes txit jori ta akats-gabekoan idatzia, baiñan tira! azken urteotako saridun batzuekin parekatuz Horia ez da hain gaizki ateratzen... Liburuaren gaiaz den bezainbatean, ez-oitua ta gogamen-eragille dela esan diteke haren alde, besterik ez ba da ere: Ovidi latin poetaren egunkari ezkutua bailitzakean ematen du egilleak, poetak bere «Ars amatoria» lizuna zela kausa Kaisarren aginduz Geten lurraldera desterraturik zegoenean idatzitakoa; eta kontatzen da bertan nola, Geta basoi monoteista zintzoekin ibiliz eta Beth-Lehemen gertatutako sendagille grezitar metafisikazale batekin itz egiñik, emeki emeki Erromako siñeskeria ta lizunkeriak arbuiatuta jainko bakar berriaren billa asten den Ovidi.

        Aldi hontan ere Frantzitar intelektual ispiritu zabalek ontzat artuko zuten bear bada Goncourt-Akademiaren aurkeratzea, naiz haren liburutik ageri denez Vintila Horia ez den bañan kristaua. Dena dela, jakiña zen «zigor-zelai» batean egona zela Rumanian eta horrengatik aintzin-iritzi bat da zuketen haren alde, Judu Kristautu bat zela alegia... Beste puntu bat ba zen haren onetan: Daniel-Rops judu katoliko ospetsuak egin zion itzaurrea haren eleberriari... Baiñan, saria banatu eta bereala, André Wuirmser judu komunistak salatu zuen «L'Humanité» komunisten egunkarian Horia izugarrizko gaizkille bat zela: eskuindarra, eta, geiago dena, nazi-en adiskide izandakoa, eta, geiena dena —horresco referens, juduen etsaia. Gure intelektual ispiritu zabalok arritu ta txunditu: juduen zale ez izatea, nola al liteke? Bertan kontuak eskatu zizkioetan idazleari.

        Horiak erantzun zuen egiaz eskuindarra zela; ez zuen ukatzen Alemanen aldeko artikulu bat edo beste eman zuenik Rumaniako kazetetan; nazional-sozialistetakoa izan zelako salakuntza, ordea, ez zuen onartzen: altzitik, Codreanu-ren «Burnizko Zaindari»-en politikaren kontrako gertatu zen, eta Alemanek berek bein giltzapean sartu zuten. Bestalde, haren aukeratzeak sortu zituen nahaspil ta iskanbillak zirela eta, Goncourt-saria ukatzen zuela zioen. Eta Goncourt-Akademiako burges onek, Wurmer baten alderdikide ta odolkideak ez sumindu naian, onartu dute ukatze hori: aurten ez da Goncourt-saririk izango, beraz —beranduegi da alabaiñan idazle frantzes-hebreutar bat aukeratzeko— baiñan Frantziako intelektual iudu edo kristauak, komunista edo zernai-istak, jabalduak eta zoartuak ditu. Hori zen bearrezkoena.

        Denek dakitenez, Frantzia libertatearen jaioterria da Matxinada Aunditik hona beintzat (beren libertateak orduantxe galdu zaituzten erri ta jendakiak kontuan artzen ez ba ditugu, hala nola Zuberoa, Lapurdi ta Be-Nafarroako Euskaldunak...), eta horrengatik beren biotzeko erriari bezala begiratzen diote mundu guztiko liberalek, bai eta mugaz bestaldeko Euskalerritar zenbaltzuek ere: ez al du Frantziako oiñarri-legeak berak erabakitzen gizon guztiak berdin direla ta guztiek beren iritzak fedeari edo politikari dioazkionak ere zaintzeko ta zabaltzeko zuzen berdiña daukatela? Baiñan «auzo eltzea urrez, urbildu eta lurrez...». Hemen gaudenok ba dakigu itz aundi horiek ez direla Ebanjelioko egiak bailirakean artu bear. Besteei ere erakutsiko al die Vintila Horiari gertatuak (kasu bat baizik ez da eta dotzenaka aipa nitzazke horrelakoak) geu Frantzian libre gerala, beste erresumetan bezala, geronen iritzi beremak eukitzeko, erriko buruzagien iritziekin bat datozenean. Bestela ez. Eta Frantziako buruzagien iritzia hauxe da: baldin gizon guztiak berdin ba dira, juduak besteak baiño berdiñago dirade.