X
Dabit ihiztaria

        Goiz batez, Oihanaldetik athera zen Piarres, etxeko zonbeit pottoka larrean ikusi beharrez.

        Haize hegoak hazkarki emaiten zuen, gain hek guziak harrotzen zituela eta arintzen. Gibelerat ari, uso multzo batzu firurikan heldu ziren, haizeak alderdi guzietarat erainak.

        Ixtilkan barna, haitz eder batzuen aldetik bazoan beraz Piarres, ezker eskuin ongi behatuz non bere pottokak ikusiko zituen, noiz eta ere, lizardi-kaskorat heltzean, berak batere uste gabe, aurkitzen baita uso-xola bat buru buruan zakarken arbola luze baten aintzinean. Haitzari gora, zurubi mehar mehar luzatuz bazoazin, eta han, arrano ohantze handi bat iduri, uso-xola gorri bat, Dabit ihiztariaren uso xola. Ohantzetik kanpo bide zen xoria; xixturik ez zen bethi jautsi gain hartarik.

        Haitzari hurbil, bixkar-paretari hiru aldetarik josia, errekatik besoz garreiatu barri handi batzuz aintzinetik hetsia, han zuen Piarresek Dabiten jauregia. Oihan-etxe hartan, bi hilabethe luzez, Jainkoak egiten zituen urthe guziez, eta handik kasik mogitu ere gabe, bizi zen ihiztari zaharra, bakar bakarrik. Hiru lau egunetarik doi doia, gau-bethean, jausten zen herrirat, ogi zerbeit erosi beharrez; eta gero, ilhunbean, berriz oihanerat.

        Horrela egunak oso osoa zituen ihiziarentzat; aski oraino errenkura baitzen, ilhargitara, gau argietan, ihizi hura, ixil ixila gain hartan, aintzina bazoala! Zer tiroen bazkak ez zitzaizkon suntsitzen, han, izar-arte ederrean!

        Erregeak ez ahal ziren hala dohatsu beren jauregietan, nola Dabit bere oihan-etxean! Besotara bat hosto gozo ohetzat, bere philda zerbeit estalkitzat... Zer loria! Eta zer ametsak estalki heien azpian! Munduko uso guziak garbitzen zituen lotarik; eta gero goxoki lo eginik, zankez atzarriko zen, lehenbiziko paparo-gorria ttiutaka berroan hasi zitzaioneko.

        Othoitz labur bat, eta, lasterrez, bere egun guziko jatekoa hantxet moldatzen zuen: baratxuri salda mehetto bat, lur-sagar zonbeit, ogi eta gasna puska on bat. Urrian, ahutaraka eta non nahi bildurik, bazuen onjoez tira, bekatu izanen zitzaion holakorik egitea sekula: «Usoak... moko-xuriendako; heien dirua Dabitendako...».

        Ur-onttoari arras hurbil bizi zelarik, min guti egiten zion Dabitek, eta, haur haurretik, arras uste guttia zuen urean, hainitz gehiago arnoan. Hirririk batere gabe, eta burua daldaratuz erraiten zuen hau, bere aitari bertzorduz ikasia:

                «Ur guti... indar guti!

                Ur hainitz... indarrik batere ez!».

        Argi hasteko igana zen bere lastoz eginikako dorrera, zeruaren eta lurraren artean egun guzia han egoiteko gero, iguzki-aldetik edo —udaberrian— hego-aldetik jinen ziren usoen beha. Trappeurs deithu Ameriketako ihiztari hetarik bat, hots, hori, ferde, dena hosta kolore egina...

        —To, Piarres, hemengo aldi duk beraz? Sar hadi, sar; kolpe bat edanen duk, eta ez gero Ur-onttoko arnotik. Haugi barnera!... —Barnera! Hirri egiteko ere bazen...

        Eta muthil gazteak han zuen beraz, aintzinean, herrian orok maite zuten ihiztari xaharra, oihanez oihan, errekaz erreka, bere buruaren jabe bethi bizi nahi zen Dabit ihiztaria. Gizon pullita, bere begi erneekin. Hilabetheko bizarrarekin bethi, balentria ere baitzitzaion bere bizar luzea.

        Barnera sartu zen beraz Piarres, eta han zagon orai, orori beha etxola garbian, hostozko kamantzari, bi harri handiekin egin su-phizkiari, arbola ondo dilindan argi argia emanak ziren jateko herrementa guzieri.

        —To, edan zak xahakotik, eta zalukara. Zerbeit beherean ahantzirik jautsia ninduan, doi doia, eta orai, gain hartarat berriz hupatu beharra nauk. Ihizia bazabilak egun, eta bertzalde, xeflatxa nere apeoen koskatzera jin beldurrez, ernatu behar diat. Heldu haiza? Xaakoa nerekin eremanen diat...».

        Eta, zurubi luzeeri gora bazoan Dabit, gatua bezen zalu, haitzondoa inharrosten ere ez zuela. Haren ondotik igan zen gero Piarres, bainan puskaz pisuago, gain hartara jadanik heldua, hirriz eman zitzaion Dabit:

        —Errak to, Piarres, arinago ez othe haiz ibiltzen, Ortzango erreka horietan, edo bardin errabotean? Zer dituk ala senpertar belhaunburu handiak hik ere?...

* * *

        Eta, biak han ziren orai, haitzaren kaskoan, xolaren barrean. Dabit jada hupatua zen bere ikustokira. Zugaramurdi aidera begira, Etxalar eta Sara alderat hala hala, uso urdinak nondik atherako zitzaizkon.

        Piarres, hura, ostixoan behereko jauregiari bezala, xolari beha eta beha zagon orai, eta xola hartan gauza guzieri: iratze gorriari, iratzean xixparentzat eginikako ziloeri, ihiztari xaharra hupatua zagon ikustokira joaiteko mail handieri, bi plegu eginik baizen sar ez ziteken xola hartako atheari. Xola bera, gehienean, arbola azalez estalia zuen Dabitek, usoaren hobeki oraino enganatzeko. Alabainan, xoriekin oihanean egonaren egonaz, ihiztari zaharrak ikasi ez zuen matrikularik ez zen.

        Athea xutik zaukaten bi pazoteak, beheretik eta gaineraino oxke zuri batzuz oxkatuak ziren, bolanjerietako obi xotx batzu bezala. Dabitek zonbat uso garbitu baitzituen Lizardi-kaskoko xolan eta hainbertza oxke bazen han, bat ez gehiago edo gutiago.

        Xola baino puskaz gorago, haitzaren kaskoan, beren paleteri estekatuak, lau apeo, begiak josirik han zauden, Dabitek bere erhiekin noiz dantzan hasaraziko zituen beha egoki. Inguru hetako arbola gehienek adar bat edo bertze bazuten eskas, noiz nahi tirokatuak zirelakotz, gorri gorria ere eginak tokika.

        Eta Espainiara buruz itzulia, kapelua begien gainera sartua, begi hek, berak aiphatu xeflatxarenak baino erneagoak, ezker, eskuin, aintzin biratzen dituela, han zagon gure ihiztaria, orori beha eta beha. Ulitxa bat ez zen han iraganen, harek berehala ikusi gabe.

        «Eskuin aire, itsaso hegaletik badioatzik egun usoak, Piarres. Hala ere duk aspalditto huntan. Banaka batzu dituk guregana hunat hurbiltzen. Helbarrongo edo Fausuko oihanean hobeki nindukek, udaberriko ihiziari buruz. Bainan, to, uso gutiagorekin, bakarrik nahiago nik hemen!...

        Bainan, bertze xixturik duk ba, udazkenean, Lizardi-kasko huntan, usoa usoaren gainean trumilka heldu delarik, eta zoko guzietarik. Beha zak, to, Piarres, badenez non josta! Baiona, Bokale, Bidarte, Getaria, itsasoa; bixtak ereman ahala ikusten dela ihizia! Goixbiden hor izaiten dituk ba Gantxume, Ganix, Koxe, Battitta eta bertzeak; bainan baduk orduan ororentzat, aintzin hortarat jiten diren uztariztar onentzat ere ba.

        —Zein atxikia ziren zure oihanari, Dabit! Ez ahal zaituzte hemen atxemanen, egun batez, Teilari zaharra lehen bezala?

        —Ez balin ba, Piarres!... Eta ez zuan Lizardi-kaskoan erori Teilari gaizoa; hor, gibeleko oihanetan zuan. Eta, nere zurubiak bertzelako zurubiak dituk, gero!

        Gizagaixo Teilari! Hilabethe bat lehenago, Koxe Tuturruk galdegina zioan, hean haren zurubiak ez zirenez zahartuxkoak? Eta Teilarik ihardetsi zioian: bere eskalapoinekin iragana zela gainetik, atxiki ere zutela, eta urthe hartakoa bederen eginen ahal zutela engoitik!

        Hilabethe baten buruko, fin-gaixto egina zian...

        Haren andreak, arrats guziez, hartzen ziazkoian egun hartako usoak, eta joaiten zain, ahaide baten etxean, Maignon aldean, lo egitera, Baionan gero biharamunean usoen saltzeko.

        Arrats batez beraz, xolara bethi bezala joan ondoan, haitzaren azpian hila, eta jadanik hoztua atxeman zian bere andreak. Goizaz geroz han zuan, eroria, zurubiko azken bi makilak zangoen azpian kraskaturik. Hamabi metra goratik eroria zuan beraz, berehala han berean hil bide baitzen...

        Karrasiaka andrea hasirik, auzoko ihiztariak lasterka ethorri zituan, Koxe eta bertzeak oro. Makila handi batzuen gainean ereman ziteian, eta ihiztariek egin ziteian, arrats hartan, beren ihiztari-laguneren gau-beila.

        Eta, zer den, hatik, Piarres! Bere lau haurrak zenbeit denbora lehenago kanporat ezkontarazirik, bera berriz ezkondua zuan, adin batean jada zelarik. Errege baino dohatsuago zuan; bainan —zinezko aingeruen mezua— maiz erraiten omen zian halere: «Holakoa ere hola deskantsuan eman ondoan, zalu hil izan zuan. Zerbeit holako gerthatuko zaitak niri ere».

        Eta ez zuan faltatu... Kurutze bat egin zioteian haitz bati kontra kontra; eta, haitza geroztik handiturik, haragi bizian bezala haitz hartan sartua duk Teilari zaharraren kurutzea. Jainkoak bere lorian duela gizon gaixoa!...

        Bainan, zertako aiphatu dautak holakorik, Piarres? Ilhundura bat eman daitak eta! Aithortuko ere daiat, zahartzeari buruz, oihanak pitta bat izitzen nauela orai. Eta Donianeko ihiztari debru batzu ari zaiztak, berekin ni harat eraman beharrez, hau eta hura, baizik eta biziki hobeko dutala heiekin. Ez zakiat, to, zer egin... Eta han harat joaiten balin banauk ere, ez zakiat Senpereko minak Senpererat berriz ekarriko ez othe nauenez? Jende onak baitiat, karrika, hortan...

        Horiek guziak hola, usorik bat ere ez ziaukuk hurbiltzen, Piarres. Ez ahal dazkidatak konjuratu?

        —Bai, zera! Zure bizar alimaleak izitzen ditu eta!

        —Bizarrak izitzen, usoak? Emak bakea, to!... Jaun bikarioa ba izitu diat, jaz, ene bizartto hunekin.

        —Jaun bikarioa?

        —Ba, jaun bikarioa. Bazko biharamunean, joana ninduan beraz nere bazkoen egitera, eta ez batere bezperako athorra-xuriaren baliatzeko. Berant arte, bezperan, ihizi ederra eginik, ene hilabetheko bizarra nerekin nian beraz, eta han nindioian, bi aingeru bezen prestu eta xitun.

        Hor, jaun bikarioa ethortzen zaitak, kexu kexua, gaizoa, eta goratik erraiten dautala:

        —Orai duzia zuk ere tenorea? Eta holako bizarrarekin oraino?...

        Tik eta tak orduan, eta ahal bezen pulliki ihardesten dioiat:

        —Jaun bikarioa, ez diozu behin ere, aldarearen gaineko Jon Doni Petriri behatu? Eian ez duenez harek ere bere bizar guzia?.

        Hirria jali zitzakoian berehala jaun bikarioari. Kur kur kur sartu zuan bere xiloan, eta badiat uste halako kofesio goxorik ez dutan egin nere bizi guzian...»

        Hirriz, Piarres zen ari orai, haitz kasko guzia inharrosirik zaukala; bainan, bet betan, apeoeri tira eta tira arizanik, bere bi eskuak hedatuz, pitta bat gibelatzen ere dela bera, ahapetik hasten zaio ihiztari zaharra:

        —Xo! Xo!... Heldu, heldu! ez hadila mogi, Piarres! hegalak eman ditie...

        Eta, apeoetarik bieri, ezker eta eskuin, hegal-xafla bat doi doia emanarazirik, bere ezpain meheak asikian harturik, ikustokitik xolara, pulliki pulliki bi plegutan jausten ari zen Dabit. Goiti behatzen zuen orai, den mendren harrabotsik egin gabe, esku bat bere xixpari buruz jada hedatua. Piarres ere ziloetarik beha emana zen, eta bi gizonen bihotzak tapa tapa entzunen ziren barne hartan.

        Eta, jadanik, inguru eta inguru, firurikan jinak, hogoi bat uso eder ari ziren, arbola handietan finkatu beharrez.

        Eta bet betan, hegal xafla pullit batean, huna non ziren geldituak, xolaren gaineko aldean, eta ondo hartako haitz handien gainean hala hala.

        Burua xut xuta, mogitu gabe, han zauden xolari beha, beha ere heien enganatzeko baizik ez ziren apeo itsutueri, zerbeitez bekaiztuak balire bezala. Piarres pitta bat bere xokoan higiturik, airatzerat egin zuten. Berantegi! Gehiagoko gogoetarik egiteko astirik uso gaixoeri eman gabe, Dabitek, xixpa muturra zilo batean doi doia finkaturik, igorria zioten jada bere tiroa: Pan!... Eta hiru uso, hegalak bildurik, hiru harri bezen pisu erori ziren arbola azpira: pun, pun, pun.

        Gaineratekoak, sekulako hegal-burrunban bazoazin. Ihurzuri harrabots batean; inguruka lehenik eta ohilduak bezala, eta gero, demuntreak hausteko, iguzki-alderat buruz ezin aski zalu joanez...

        Hirriz ari zen orai Dabit. Bainan Piarres bere buruari aiherrez zagon; eta xutiturik, gehiagokorik gabe, abiatu zen kanporat:

        «Banoa, Dabit. Zure makurtzeko baizik ez naiz hemen. Ez baitauzkitzut hortxet guziak airez aire igorri! —Ez duk fitsik, Piarres. Sankako bat lehenik xahakoari. Usoak arthiki ditiat; hola duk ihiztari-legea. Hire ondotik, Piarres!... Eta hoa othoi bakean. Ikusten diat orai ez huela usorik konjuratu. Behererat bahoanaz geroz, nere jauregian ematzik hiru hoik, zakurrek edo xinhaurriek hunki ez ditzaten. Ikus arte, Piarres»...

        Piarres zurubieri beheiti bazoan, eta hiru usoak beherean gerizan emaiten ari zelarik, bere iratze-dorretik oihu egin zion oraino Dabitek:

        Errak, to, Piarres! Ihizi sasoinean ezkontzen balin bahaiz sekulan, dotzena bat use badizkeiat hiretako. Eta gero, bizarra ere karrakatuko diat, goiz hartan berean, Oihanalderat gomit nahi balin banauk segurik... Jainkoak nahi duen arte, Piarres... Hire pottokak, hantxet ikusten ditiat, nere ustez, Haitz-Handiko bixkarrean...».

        Bere kexua iraganik, gizon debruaren atheraldiari hirri egin zuen Piarresek; eta, hirriz bethi, Haitz-Handirat buruz joan zen beraz, bere pottoken ondotik.