I
Ama semeak

        Ilhun-nabarrean, keetara joanik, zeruari, hedoieri beha eta beha eman zen Piarres. Mendealetik heldu, zirurikan iragaiten zitzaizkon lanho ilhunak, etxe-kaskoa herrestaka hunkitzen zutela. Kurlinka erlastu batzu inguruka sumatzen zituen, han, Olhasoko sorhoetan, dena marraka eta intzire. Eta hirri bat ethorri zitzaion Piarresi ezpainetarat, begiak argi argia egiten zitzaizkola. «Guarda gutti ikusiren diagu gaur, erreka horietan!...».

        Etxerat buruz itzuli zenean, ama, hain maite zuen bere ama, hanxet zuen, athearen ondoan, har¡ begira hura ere:

        —Zer bada, Piarres, hor gaindi behar othe zaitugu gau huntan oraino? Grinaz hilarazi nahi nauzu beraz, haurra?

        —Hilarazi? Grinaz? Ez balin ba!... Zertaz behar zira grinatu, ama? Behin orano ez naukate Senpereko guardaño horiek beren aztaparretara bildurik?

        —Ez bildurik? Hurren bildurik ez othe zaituzte izan, iragan egun batez?

        —Bai, hala da, ama, bainan ene gerriko higatuxe bat utzi diotet eskuetan, eta deus ez bertzerik. Aingira harrien artetik bezala, iragan nitzaiote bi othe mustuken artetik. Eta uste dut, gibelarakoan, othe adar horietatik batek zaflako eta sistako ona eman diozkan garaztar guardari.

        —Bethi bardin izanen zaizkit beraz, Piarres? Bethi bardin axola gabea? Bainan, kontu emazu zure gerrikoa azkarragoa ez dadien gertha bertze aldi batez, eta orduan, ahalkea diteke guretzat.

        —Ahalkea? Eta zertako, ama? Baditeke kontrabandan ari diren guziak ez diren aberasten. Bainan bat ez dakit kontrabanda hortan ohorea galdurik. Egia edo gezurra, aditua ere dut, Eskual-herriko auzapez edo herriko gizon bat baino gehiago hautatu dela, kontrabandan ari zirela orok jakina gatik. Ez, ez ama, kontrabandixta ez da ohoin bat, hurbilik ere. Zaude deskantsu. Beren puskak edo kabalak ongi pagaturik, nehori makurrik ekarri gabe, beren irabazia ongi beretzen dute egundainoko kontrabandixtek.

        —Zoazi eta errozute hori guarden aitzindarieri...

        —Guarden aintzindarieri? Guk hazten ditugu eta guardak eta heien aintzindariak! Zer egin lirote gu gabe? Bertze lan bati lotzea lukete, eta, segur, ama, lan hori ez lezaketela laborariena har edo kontrabandixtena! Deskantsu begozi bertz guardatto horiek. Gure beharra badute horiek, guk horiena baino gehiago, eta gobernio guziak horien beharretan izaiten ohi dire bethi, bozkatzeak heldu diren guzian. Muthil hoberik ez dute gobernioko gizonek...

        Horra zertako, ama, gobernioak ez daukun baitezpada kontrabanda debekatzen, bainan bai, aintzinetik erraiten ere daukun bezala, eskuetarik hartzen, ahal duen aldi oroz, ongi gaziturik uzten gaituela, guardek haren aztaparretarat bildu gaituztelarik. Horrela, gobernio, guarda eta kontrabandixtak, oro bizi ditezke, zoin bertzea baino hobeki,... kontrabandixtak gaizkienik.

        —Ori, haurra, ez dakit bada nik, horrenbertze ez dautazu erran egundaino. Bainan, nahi zinduzket bertzelakatua. Ah! —hain adixkide duzularik— jaun erretorak nola ez zaitu bada kontrabanda madarikatu hortarik oraino gibelatua? Etxeko oilasko parerik ederrena eremanen bainioke, mirakuilu hori egin baleza sekulan!

        —Oilaskoak begozi oilategian, ama, edo eremotzu erretorari, kontrabandarik aiphatu gabe, heldu diren Phesta-Berrietan jan ditzagun harekin, Jainkoaren lorian. Jaun erretorak barkatzen dauku kontrabandan ibili garenean, bainan ez dauku erranen, ez dezaguke erran kontrabandan ibil gaitezen. Hori sobrakina galda ginioke. Bertzalde, gure etxe-lanetan nahiago gintuzke harek ere, zuk bezala, ama, zeren, askotan etxeko segida galtzen duen kontrabandixt batek baino gehiagok. Aithor dut hori, ama, eta ahalketzen ere naizela nere lagun zonbaitez...

        Bainan, noiz holakorik ikusi diozu zure Piarresi? Othaskaz othaska ibili ondoan, noiz egundaino aztaparretarik, adaretari biharamunean berriz lotzeko?...

        Hori hola da engoitik, ama gaixoa. Zuhaurrek eta zure aita zaharrak odolean emanaz errenkuratzen zaizkit gaur! Eta gero, Eskual-Herrian ez zen lehenago kontrabandarik, zeren ez zen muga-harririk. Zertako eman dituzte muga horiek Dantxariako edo Irungo zubieri hurbil? Eskualduna ez othe da berez bere ibili behar Eskual-Herri guziko mendietan? Gure lehenagoko zuzenetarik, hori bederen ez othe ginuen begiratu behar, hori bederen ez othe zaukuten utzi behar hego-aldetik edo iphar-aldetik guri nausitu erresumek?

        Ez naiz batere Frantses-Herritik zeiartu beharrez ari, ama, zeren maitexko dutan Frantses-Herri handia. Bainan, behin ere ez baitiot aiphatu, ongi jakin nahia nindake, jaun erretorak zer othe dion hortaz? Kastillara batre gabe, eskualdun mendi guzietako zuzenen jabe eskualduna! Hoi hoi loria, ama!

        —Zure loria eta moria guziaz hirri egin lezake, ori, gure jaun erretorak. Ametsak ez du egundaino hazi gizonik, Piarres...

        —Hala hala da eta, ama. Ametsetako lukainkez bertzerik behar dut gaur, eta, othoi, xingar zafla bat ona erreko dautazu, xahakoa nik bethetzeko artean. Ira-lekutik aita ethorri ere gabe, han harat urrun joana niteke, nere lagunengana.

        —Bai, eta, zure amak, erran dituenak oro debaldetan erranik, lorik gabe, dena grinetan, othoitzean artzea duke gau luze itsusian!