III
Piarresen igandea,

biharamunean

        Piarres, arrats hartan berean, Donianen gaindi itzuli zen etxera. Haren lagunak, zoin bere alde, joanak ziren hek ere, bertze balentria bat arte zuhurki ohilduak.

        Urhe pullitak sakelan zeramazkan, gorri gorria, krin krin ontsa egin nahiak oro. Bainan, ez; mokanes gorrian tinko korropilaturik, ixil eta prestu heldu ziren Piarresekin, eta Piarres bere buruarekin gogoetetan ari zen. Aldapan hunat, Mingotenean hunat iragaitearekin. Zer boliada bezperakoa, han, Ortzango errekan! Ez zen haratik ez hunatik, Handiaren eskuetan doi doiak egin zuen ez baitzen aldi huntan gelditu! Guarda zaintsua hora, bat izaitekotz! Eta gizon ona, prestua, zuzena, deusik haren kontra athera ez ziteken gizona, bere eginbidea baizik ez zakiena sekulan!...

        —Zer ahamenean ahal dagon guretzat, den tenorean!... Mirakuiluz bezala begiratuak ez othe ditiagu gure hogoi pottokak? Bai, Jan-Batitek barda erran bezala, gaizkiago athera gaituk eta atherako ere oraino, hogoita bost aldiz... Bainan, goazin jakituz jakituz; egunean egunekoa, Piarres! Gure Aitan ere hola duk errana, eta ez haiz Jainkoa baino zuhurrago behar. Bego beraz. Handia bere aho-kiretsarekin. Bere eginbidea egin dezala bethi, orai arte bezala, eta gurea, gure biharko egitekoa, bego hura gure gain...

        Gau beltza arras gabe, ilhun-zeinuetako, etxean zen gure Piarres, Olhaso kasko kaskoan, izar-arte ederrean izar bat iduri, urrundik ikus ziteken etxe xurian.

        Piarres urrunduz geroz handik mogitu ez balitz bezala, ama han zen orai ere, hegazpean xut xuta, beltz beltza athearen ondoan... Bainan, bere hura entzun orduko, eta bere harek ikus beldurrez ahalketua bezala, brixtakoan sartu zen sukaldean, eta kanit handi bat eskuan, begiak dir dir loriarekin, eman zen xingar azpiari zafla gorri eder bat khendu beharrez.

        Zonbat nahi zalu eta ixil itzalia izanagatik, ez zuen amak bere semerik enganatu, eta, hirri maite bat ezpain-xokhoetan, sartu zen beraz Piarres:

        —Jainkoak dauzula gau on, ama!... Arrosario hoik higatuxeak ahal ditutzu gaur gehiago, bardako othoitz luzeak eginik. Bainan hala hala, uste dut baliatu ere zaizkitan aldi huntan. Zer nahi den, huna ni etxean, berriz ere...

        Eta, begiak goseturik ezarriko zituen usain goxo batekin xingar azpia erretzen ari zen artean, hitz laburrez eta parabolarik gabe, erran ziozkan amari bezpertko berririk larrienak. l;z oro, bainan bai, ama soberi grinarazi gabe erran zitezkenak; gainetakoak, gero noizpeit kondatuko zituen beharbada... bere haurreri, neguko arrats zonbeitez, bainan ez bethi gaur bere amari.

        Aita eta bertze haurrideak ez ziren oinon etxerat itzuliak, Piarres, bere otruntza eginik, xutitu zenean, zerbeit lani lothu beharrez hura ere. Bainan, amak, ezti eztia, erran zion, oherat zohakela arrats hartakoarengatik, eta lanari gero begitarte hobea eginen ziola, ondoko egunetan.

        Eta oren laurden bat gabe, othoitz on eta labur bat eginik zurrungan gozoki, bi gau hetako loen hartzen ari zen Piarres.

* * *

        Bihartmunean, —igandea— iguzkia gora zen jada, Piarres atzarri zenean.

        Beherean, Marie, arreba zaharrena, sukaldeko lanetan ari zen, haurride gazteenak meza nausirat gero berekin eramaiteko. Aita-amak, goiz mezan ixil ixila izanik, sorhoaren buruan agertzera zoazin. Ahalkea... Piarresek zuen orai, igandetako bere atorra xuria emanik, arrebari agur bat erranik, keeta ondoan aita-amak kurutzatu zituenean. Ildako hirri bat —gure eskualdun halako hirri hura— ezpainetan, baztertu zitzaizkon biak, eta, aitak, bere pipa erhien artean harturik, burla maite batean erran zion:

        —Zaude zu, Piarres! Gure zurrungak ere ez zaitu naski atzarrarazi eta ez bide nauzu, egun, behien uztartzen aditu!...

        —Ezagun da, aita, zuhaur ere, kontrabandan, harramantza gutirekin harat hunat ibiltzen ikasia zirela lehen. Bainan, zu, ama... Ez nakien... Xuriko bera ere ez othe zinduten gaur atxemana? Sainga bat ez baitu oraino goiz huntan! Orai, ba, xanpaka, eta bazter guzietan zalapartaka...

        —Ongi egin ere du, haurra. Asko jendeek baino gehiago ezagutza irakusten daukute frangotan gure alimaleek. Lo egitearen beharra bazinduen, Piarres. Amak erran daizkit oro. Zoaz beraz deskantsu, zure mezaren entzutera. Sarri arte, eta gero, gaur, tenorez etxera. Goizean goizik, bihar, behar dugu behereko landa hori itzuli, eta barnatik oraino, eta ontsa ongarriztaturik; ezen, akituxea dugu zonbeit urthe hautan. Sarri arte, Piarres.

        —Sarri arte, aita; sarri arte, ama...

        Eta, zalu zalua, jauzika ezpartin xuritan heldu zen orai Piarres, sorho handiari behera. Miñauta multzo bat, inguruka, biraka bazabilan, han, behereko landa hetan, beren kukurustak fantesiaka bezala gibelerat, hegal-azpiak iguzkira xuri xuria, berho guzietarik urrun, sorhoaren erdian, haur batzu bezala salto eta jauzi ari ziren, intzireka, xixtuka, hegal-zaflaka, hemen har beltz bat athera, hantxet zizari luze luze bat...

        Urrundik airatu zitzaizkon Piarresi, behako bat doi doia eman baitzioten muthiko gazte erneak. Gauza bitxia! Oihan eta errekak oro hain ongi zazkien kontrabandixt harek eskerrik ez zuen ihiziarentzat, eta herrian, gutiz gehienek, ez harek baino gehiago. Herbi bakar zonbeit doi doia, eliza phestari buruz, artean atxemaiten zituenak, edo beharrez tirokatzen. Pekada zonbeit gero, Jaun merarentzat edo grefierarentzat,... eta hortan akabo. Mixel zaharrari uzten ziozkan bertzeak; eta martxoan, urrian, usoak hedoika Olhaso kaskoan iragaiten zirelarik, doi doia gelditzen zen lanetik, behako baten heieri emaiteko eta Goix-bideko gain hetan herriko aizinatuek edo ihiztari errabiatu bakhar zonbeitek igortzen ziozkaten tiro-banperi ohartzeko...

        Herrirat heldu eta, bere asteko belharra karrika buruan erosirik, hura elizan sartzean berean, hasi zen meza-nausia. Kapelua, paretako itze handi bati dilindan emanik, selauruetan, bethiko bere tokian belhaunikatu zen, agur bat egin Jainkoari, gero bere ezkerreko eta eskuineko laguneri, eta arrosarioak eskuan, etxean laburxko egin goizeko othoitza berriz hantxet hasi zuen eta aldi huntan bururatu.

        Orai kanta zezaken, eta deskantsuz, bere gazte lagunekin. Eta kantatzen ere zuen, kantatzen ere zuen orok, burrustaka gainetik beheiti, aldareko argiak harat hunat ibilarazteko heinean.

        Jaun erretorak bere phedeikua bururatu zuenean, bet-betan, Piarres, begitarteko zain bat mogitu gabe halere, gauza bati ohartu zitzaion, halako laztan batekin. Denbora hartan oraino, guarda eskualdun gehienak eta bertze zonbeit ere elizan ibiltzen baitziren, ohartu zen beraz Piarres, Handia, guarda Handia, parrez-par zuela bertze aldetik, eta Handia hari begira eta begira zagola, bere begi beltz onekin. Dardara bat bozean, azkarkiago oraino kantaz ari zen orai muthil gaztea:

                «Othoi, ama maitea, urrikal zaizkigu,

                Jainko zure semea hasarre baitugu!».

        Eta, Jainkoa, zuk barkha, gogora jin zitzaion, Handia ere hasarre zela gaur harentzat, eta Handiak ontsa gaizki entzuten zuela meza, igande hartan, eta Piarresek ere behar bada...

        Gogorrarena behar zen beraz egin baitezpada, eta arima xuri xuri garbiarena. Ortzango errekan kaprestutik behorrak atxikirik, min egiten zioten oraino eskumuthurrek, puxka bat umatuak ere zituen bere hezurrak oro... Bainan, zerbeit egin behar zen, futxo!

        Meza-nausitik lekora, hain xuxen, Pierre, Ibarroneko plekari pullita hantxet zuen aintzinean. Badoako berehala, eta gizon andana bat, arbola azpietan, beren zigarroak erre eta erre ari diren artean, erraiten dio:

        —Bi duro bahuzke galtzeko, Pierre?

        —Galtzeko? Ez! Bertze bien irabazteko, ba!

        —To, Ortzango errekan bipher eginik, guarda horiek, begiak harmaturik eni baitaude, nahiz oraino xehakatua naizen, Frantzoari eta Aguxtini behar diagu biek ari, bezperak ondoan. Bahaiza?

        —Ba, muthikoa, ba. Ez diagu bada holako bat eginen elgarrentzat, behar orduan? Gero arte, beraz, Piarres; banioak berehala, Frantzoa eta Aguxtin non kausituren ditudan...

* * *

        Eta erran bezala, bezperak ondoan, lauak han ziren, errabotan, lauak pilotari lerdenak, ezpartin eta galtza xurietan, gerriko gorri eta urdinetan.

        Gibelean, bi bazterretan, mulkoka eman zen jendea, gizonak xutik edo jarririk; haur txar andana bat —geroko pilotariak— jauzteka plazaren bi alderdietan, han, aintzin hartan, nehon ezin —errexituak. Pilotari zahar guziak han ziren jada, lehen lerroan: Xantiago, Théophile eta Xabatene, nehon guti ikusi baita holako hiru pilotari herri beretik betan atheratzen. Hiruak, doi doia... ez zahartuak, baina zohituak, Xantiago, bere bethiko Clovis zenaren mustatxa alimalearekin; Théophile, Jon Doni Petriri elizan erori kapelu eder bat buruan; Xabatene, zigarro bat —ez lehenagoko hura, hatik— bere ezpain mehe eta hortz xurien artean. Heien aldean, Dominixe zaharra, tente xutik egoki, lerden eta gazte, bere lau hogoi urtheekin; Ganix, Ganixon, Audet, Sanson eta bertze batzu oraina, eriak iguzkiari bezala, hek pilotari berotzerat ethorriak.

        Aspaldiko jaun bikario ona, bere gazteen erdian, bati oihu, bertzeari hirri, gozoki ari zen. Jaun erretora ere han zen, bota-harriaren gainean xutik, bere Eskualdun gizonen erdian. Eta jaun erretora, jaun mirikua, jaun mera eta laborari hek guziak, bi eskuak bizkar gibelean kurutzaturik, han zauden, beren lanak eta grinak ahantzirik, orentto bat deskantsuan iragan beharrez. Gehientsuek aste guzia izanen zuten gero, lurrarekin borrokan artzeko, eta beren begitarte arraien zimurtzeko.

        Eta kuxean hasi zen gudua. Pierre-ezkerrak bere saka bihurriak alderdi guzitarat zirurikatu zituen berehala. Eta berehala ere hasi trebesak, eta alderdi orotarik hetan:

        —Hamar libera sakearen alde!

        —Eginak dituk.

        —Nahi duk berriz?

        —Eginak dituk!...

        Eta Jan Pierre, Mixel, bertze Jan Pierre oraino eta Battitta eta Gakien, oro betan oihuka:

        —Hamar libera erreferaren!

        —Hogoi libera sakearen!

        Frantzoa, bi ukaldien artetik trebes guzieri ohartua hura ere:

        —Hamar libera? Eginak dituk. Bertze hainbertze? Eginak dituk. Hogoi hamarri!...

        Piarres, ixil ixila, bere hari dago, non xoko bat atxeman, non toki hil eta torta bat, harat pilotaren igortzeko.

        —Hamar eta zazpi, sakeak hamar, erreferak zazpi, hogoita hamabortzetara! Xaxiarari edatera, a, a, a, a!

        Eta Axkona gaizoa, luze luzea, Jainkoak gorapenean sorrarazi zuelakotz, kantaz ari da edo hobeki musikan, bere boz xarrmelarekin. Axkonaren aldean, bere zango luzeak bi plegu eginik, pilotari zonbeiten jauntziak sorbaldatik dilindan, kokoriko kurturik, xotx bat eskuan, Martzel ari da pilotarien pontuen kirrimarratzen, han, lurrean, errabot bazterrean. Leon, Artziringo merak bi botoila arno errebota eskuineko gordagirat ekharririk, pilotariek xorta bat edan dute orai, eta, hatsaren hartzeko, ixil ixila eman dira paretari kontra, batzu xutik, bertzeak kokoriko. Piarres xutitzen da lehenik; eta bere lagunari hitz bat erranik, ezker badoa gibel hartarat, eskuetara guti aski thu eginik.

        —Hogoita lau, eta hogoita bat, sakeak hogoita lau, hogoita bat erreferak!

        Frantzoa eta Aguxtin aintzinean dire beraz, Frantzoak bere sake dindila atheraturik, eta ezker, jendeetarat, asko pilota sarturik.

        Bainan, Piarres orai pulliki airerat edo aintzinaire plantaturik, hor, begiak hesteko artean, bardintzen dire.

        —Ados, jaunak, ados. Hogoita launa bardin!. —Ez da gehiago trebesik, bardinean baizik; eta berehala, trebesik ez da batere, gainetik jokatzaileak iziturik eta ixildurik. Bainan gero, huna berriz oihuak. Piarresen alde orai guziak:

        —Hogoita hamar eta hogoita sei!!!

        —Hogoi hamarri, hiru hogoi hamabortzi!

        Eta ostixoan Frantzoarentzat bezala, orai haren kontra ari dire, urratu moltsa saretu beharrez. Berantegi gaur goiti!!

        —Hogoita hamalau eta hogoita bederatzi! A la noblia, a, a, !...

        Piarresek joan du partida, eta haurrak jada errebotera xinhaurriak bezala jalirik, jauzika plekan ari diren denboran, pilotariek eta jendeak, oro badoazi orai, plazari behera, murmurmur erasian. Sakelan ximiko badute han zonbeitek. Bainan, bertze aldi batez irabaziko dute hek ere; eta, hirri hormatu batean, diote: kito egin dutela gaur ere, aintzinetik gogoz irabazia zuten partida ondotik gero galdurik!...

        Piarres bere jauntzia bizkarretik, adixkide multzo baten erdian hirriz heldu zen, Elizabiderat buruz. Eta huna non Ortzango errekako itsasuarra hurbiltzen zaion, maltzur maltzurra:

        —Biba hi, Piarres! Atseginekin ikusten diat hire esku-muthurrak ez ditukala oraino oro Ortzango errekan utziak.

        —Ortzango errekan? Esku-muthurrak?

        —Ba, esku-muthurrak, eta zango-aztalak... Ez entzunarena egizak orai!

        —To, emadak bakea... Hola balitz ere, zer da gero? Ortzango erreka zuentzat behar baduzue, utzezatzue Atheka legunak edo oraino Atheka-gaitzak. Hauta emaiten dautzuet; bainan utz niri orratz-xiloaren ttikiko xilo bat. Hura askiko diat... Ni hola bilhatzeko eta musikatzeko orde, haugi to gurekin afaltzera eta musean gero partida baten egitera. Hogoi libera, lehen seietarik, biga bier. Bahaiza?

        —Bagaituk. Goazen berehala, eta ez hadiela samur!

* * *

        Oren laurden baten buruan, aldaturik, Piarres gaineko barne handian sartu zelarik, baziren jada han edale zonbeit. Bi bordari zahar, botoila baten aintzinean, buruaz elgar hunkitzeko heinean bat bertzearenganat kurtuak, persuka ari ziren, bertzerik sekulan egin ezpalute bezen deskantsuz:

                        BATIXTAK

                Erranet derautzut, Mattin, iduri zautala

                Arno onak parerikan munduan ez duela;

                Urean bizi baita errekan igela,

                Igel geldituren duzu, bethi hala hala...

                        MATTINEK

                Igelak egundainotik ura du maitatzen,

                Etxe arno on huntarik ez baitu jastatzen;

                Mama gorritik behin balu hurrupatzen,

                Balakike ostatura bi jauziz ethortzen...

* * *

        Xoko batean, bere laguna kanporat orduan atheraturik, bertze gizon zahar bat, kokotsa ahur barnean emanik, mundu huntan egin ahala errepikan ari zen:

                «Gaztetasunak bainerabila

                Nola airean iñhara!!!...».

        Goraxko harturik airea, ezin bururatu zuen, eta kolpe bat edan, laguna berriz itzuli artean...

        Haratago, hemezortzi urtheko lau edo bost muthiko gazte, zintzurrak urraturik ari ziren, bi bozetan eman behar kantu bat, lau bozetan emanez, hilak ere phiztuko baitzituen heien krizkolak...

        Bainan, ez zen, ostatu hartan, behar ez bezalako ahapaldi bat aditzen, ez eta ere solas lohi bat. Ez zen hau, Eskual-Herrian berean sobera tokitan ikusten diren sehi zantzail eta mari-muthiko hetarik. Ixil ixila harat hunat bazabiltzan, beren buruari zu erraiten eta erranarazten zioten bi zerbitzari gazte.

        Erdiko mahainean eman ziren Piarres eta haren lagunak, eta berehala lothu haxoari. Hoberik egiten ohi da bethidanik auzo-herrian, Ezpeletan. Bainan, ona bide zen Senperekoa ere, ezen ogia busti eta busti ari ziren oro, mahain-inguruan, eta hirri onik adi ziteken kanpotik beretik.

        Haxoaren ondotik, bide bera hartu zuten gero sahets-hexur guri guri hatzuek, eta Hettoko arno on eta berotik ari baitziren hain xuxen, alegrantzia osoan ziren orai guziak.

        Motxoko gasna legun batetarik zerra bat hartu zuteneko, eta zangoez tronadurari batere zanpaka arizan gabe, han zuten orai, aintzinean, kafe bat hauta, laatza bezen beltza eta ifernuko sua bezen beroa:

                «Kafe on batek oro ahanzten...!».

        Deus ez zen han kafe on batek ahantzarazi edo antolatu beharrik. Pattanttun bera ere frango pixkorra zuten eta idorra.

        Ximiniatik bezala, pafadaka aho guzietarik heldu zen orai khea, khe xuri kurumilkatua, gure ametsez leherra barnean daukan khea, eta, Jan-Batit hasi zen bere boz ederrarekin, barne guzia dardaretan emanez:

                «Iruñeko ferietan,

                Iragan San Fermiñetan,

                Ehun zaldi arribatu Andaluziatik, tropan;

                Merkatu eder bat zauntan,

                Zagolarik bi lerrotan.

                Bat zen pikar'ta zuria,

                Bota bainion begia:

                Andaluz batek egin daut bi untz urhreren galdia;

                Eskain orduko erdia,

                "Harzak, hiria duk zaldia..."».

        Axkona eta Martzel, Antton eta Jan Piarre, Piarres eta Mixel, oro lothuak ziren orail Jan Batitekin, eta pattanttunek tartean zintzurra leguntzen ziotela, aho-mihi guzietan hain luzaz izan den Irungo Partidaren persuak eman zituzten bururen burru:

                Pilota partida bat, Irungo herrian,

                Probintziarren eta Frantsesen artian;

                Jaun aphez Baztangoa zen Frantsesekilan,

                Gidari gobernador, kuraiarekilan

                Ethorria urrunetik, molts onarekilan,

                Bitoriaren bila, "Kaskoinarekilan"».

        Bertzerik ere eman zuten oraino, hala nola Xoriberrikeraria, Nork erranen du, egun, Frantzia, edo Saratarra naizela orok badakite, bainan Piarres xutitu zen erranez:

        —Biba zuek, muthikoak. Loria zaitak hola zuen entzutea. Haurkuntza batzu bezala, solasik gabeko aire mutu batzuetan, tilili eta tra la la artzeko orde, eman ditiagu kanturik ederrenak, egiazko eskualdun kantuak; bainan denbora bazioak, eta guk, gure mus-partida oinon egitekoa! Hots! Benita, kartak hunara, eta zalu zalua!

        —Itsasuarra eta Mixel, Pette eta ni...

        Eta mahain estalki bat berehala hantxet hedaturik, huna lau muslariak kartak eskuan.

        —Pikatzak...

        —Mus exku.

        —Mus, lagunerat.

        —Zer mus eta mus? Izituak? Hogoi libera joanen direlakotz lehen seietarik! Ez da musik: Biak inbido eta pareak ba!

        —Hoa pulliki, Pette! Orai galduak, neke izanen dituk gero hiltzeko...

        —Ago deskantsu, Piarres. Toki guti askiko ditek gaur sakelan, guri irabazi begi gorriaren eremaiteko...

        Espantu horiengatik, hordago guti zen lau jokolarien ezpainetan; inbido eta paso gehiago. Beren lagunak, xutiturik emanak ziren heien gibelean. Kantari zaharrek utzi zituzten berehala beren koplak eta iñharak. Aldean zagozin, hek ere, gibelean eskuak, begiak muslarian jokoari josiak. Lau urhe keinuka ari ziren aldiz mahain gainean, eta lehen seietarik pirripitatu heharrak, kito-doblerik gabe, aintzinetik hitzartu bezala!

        Ilhun-zeinuek jo zuten hainbertzenarekin, eta, bere xokotik, gazte kantarietarik batek oihu egin zuen berehala: «Anjelus!». Eta han zirenek orok, kapelua khendu eta, kurutzearen seinalea eginik, ahapetik erran zuten egiazko eskualdun batek, non nahi eta hethi, erraiten ohi duen otboitz maitea.

        Eta orai, jostetak utzirik, kopetak zimurrik, ilhar bat noiz elgarri irabaz, keinu bat ezin sartuz, tantoz tanto bazoazin lauak, lakasta batzuen pare aztaparka elgarri lothuak Pettek hiru tanto gadu ditu: lau andre, lau erregen kontra...

        —Ez baitut hogoi liberakoa hortxet igorri, Piarres!

        —Ez, ez oraino. Goazen pulliki.

        Pulliki edo itsuski, oraikotik debruak joan du gure manddoa, ezen, bost hamarreko eta launa tanto dira bi alderdietatik... Beraz, orotan tantoa behar!... Piarres exku da.

        —Goazen pulliki, Pette, eta orhoit pasoak eta musak ere badirela oinon azken tantoan...

        Itsasuarrak eman ditu kartak, eta... heldu zaizkote: Errege, zaldun, batteko, batteko Piarresi, Errege, xango, batteko, batteko kartemaileari... Ah! elgarren berri ez hor jakinen!...

        Bultatto bat gogoetetan egonik, ilhun ilhuna hasten da Piarres:

        —Paso handira!...

        Itsasuarrak aski luke tanto bat, handiko tanto hura... Eta hain xuxen Errege, xango eskuetan ditu. Ba, bainan gero, bi batteko baizik ez, ondotik jarraikitzeko!... Hobe du beraz xikirat joanik. Han, han, jostetak! Paso joanen da beraz handirat: «Paso!». Pette eta Mixel paso joan dira hek ere, beren lagunen jokorik ez ondatzeko.

        Hainbertze gizon bazirelarik barne hartan, nehoren hatsik ere ez zen han gehiago ezagun; oro ixil ixila egoki, hats-bahituak, sukar bat begietan. Ostixoko kantari zaharrak halako daldara hoi bat bazuen ezpainetan; aldiz, daldara hoi eskuetan zuen gaur-gero Itsasuarrak:

        —Ah! paso joan zaiztea guziak! Gurea duk partida!...

        Eta urhe begi-gorrien gainetik Mixel bere lagunari eskua hedaturik, bere bi battekoak agertzen ditu —bainan jo gabe— mahainaren gainera. «Orai, orai xitximariak!».

        Galdua da Piarres! Bi batteko baditu harek ere; bainan, gero, zaldun eta Errege, ttikira!!... Harenak egin du, itsasuarra uzten balin badu jotzerat, azken hordagoaren egiterat!...

        Eta, hor, sudur ondoak zimurtuz, xixtuka jada Pette hasia duelarik, jokolari zahar zaharrenaren matrikula bat jiten zaio Piarres gazteari gogorat. Itsasuarrak Mixelen eskua bere ahurrean daukalarik oraino, arthikitzen ditu Piarresek ere bi battekoak, oihuka erraiten duela:

        —Zuena partida?... Ez oraino! Huna nik ere bi batteko! Mintza gaiten ttikira, eta exku naizen bezala, niri duk lehenik mintzatzea... Paso! Bi batteko biek izaki eta ikusiko diagu nork bere faltaz igorriko duen partida!

        Nor izi eta nor harri? Besoak ilhortu zaizkote Mixeli eta haren lagunari. Ah! Itsasuarrak badaki, Piarresek, bere bi battekoen ondotik, zaldun bat duela kartarik ttikiena! Bainan, ez du horrek kanorerik, eta —gauza segura— orai izitua izanagatik, ttikirat atheratua zen Piarres! Eta berak, xango bat baizik ez izaki battekoen ondotik!... Zer dezake beraz, paso joaiteaz bertzerik? Eta, burua galdurik, orhoitu gabe hobeagorik ez dezakela igurika paretarat, Piarresek hedatu arterat erortzen da itsasuar gaizoa:

        —Paso!...

        Paso hala hala eta zalukara joan da Pette maltzurra; paso azkenik Mixel fede onekoa.

        Oihuka orduan, erdi xutitu da Piarres:

        —Eup! Orai, kutx ala pil! Mixelek ez badu parerik, gurea duk partida! Puskak izaitera, ez zian itsasuarrak holako burrunbarik erabiliren ttikira... Pareak ba, eta hordago!...

        Mixelek ez zuen, zorigaitzez, parerik!... Hordago iragaiterat utziz, eza bereganatzen zuen Piarresek, partida aldiz exkutik irabazten, hordagoa atxikitzen balin bazion itsasuarrak...

        Orai, Pettek eta Piarresek zituzten eskuak elgarri, tinko tinko, lorietan emanak:

        —Biba, hi, Piarres! Hoi duk hoi jokatzea!... —Eta urhe begi-gorriak bildu zituzten biek ahur barnerat.

        Bazterretikan, xoratuak, aho-xilora heieri begira zauden hango muthiko gazteak; eta bi zaharrak, burua daldaratuz, beren gogoarekin ari ziren. Piarresen matrikula lehenbiziko partidan hala hala berek baliatu beharrez.

        Mattin persularia, Piarresen aintzinean plantaturik, persuka jada hasia zitzaion:

                «Mendian ikusi tiat herbiak kalitzen,

                Usoak, oihan beltzean, tanpez arthikitzen;

                Ikusi, kontrabandan, çuardak enganahen,

                Ez ordean muslari bat hoin ongi çarbitzen!...».

        Itsasuarra, Mixeli beha eta beha, bere buruarekin erasian ari zen orai:

        —Eta, partida nerea zelarik! Ez ikusi behar, paretarat ni joanarazi beharrez ari zela Piarres demonio hau! Nik ez joko ttikira! Gaineratekoak oro nere galtzeko baizik ez izaki eta!...

        —Hots, gaizoa, engoitik hola duk. Bertzela jokatuko hintzen... jakitera. Bainan, jakitera, handia joko nikan nik ere haste hastetik, eta partida nerea zuan, hoinbertze tira-mia gabe. Handian ni enganatu beraz, eta hi gero ttikian. Horra kito. Exkutik eraman diat hastetik nerea zen partida. Pattan-ttun-untzi zonbeit bilduko dauzkuk egun horietarik batez, eta laster hola gibelerat bilduko duk gaur suntsitu begi-gorria. Haugi, to, hunat; arno-berotuak emaiten ditiagu, Pettek eta nik, hemen aurkitzen direneri, eta gero, guziak etxe alde!...

        Eta, erran bezala, Xantiago, herriko-muthila, plan ran plan, plan ran, plan, karrikan bere atabalarekin erretiraren emaiten ari zelarik oraino, Piarres, zalu zalua eta xuxen, bazoan Motxoan harat, Dolabaratzean harat, ilhargi xuriari kantuz:

                «Argi-zari ederra, argi egidazu,

                Bide luze batean joan beharra nuzu».

        Eta Olhaso kaskoan, Oihanburuko, Laparraeneko eta Etxegaraiko xakurrak, sainga eta sainga, dena erasia ari ziren. Etxean, Piarresen amak, gopor-esnea suaren aldetik harturik, hozten eman zuen leihoaren gainean, eta xuriko, buztana harat hunat zerabilkala, lausenguka gainerat ethorri zitzaion...