ELKAR-BIDEAN

        Bizkor-askia dator Etxegarai jauna «Euskera aundiki-soñekoz» nere bi idazkietarik leenbizikoari erantzunaz.

        Badirudi egiazki gu bietarik bat, ala agian biok, aserre samar ote giñan nork-gere idaz-lanak egiterakoan. Eta ori, egia esan, ezta ongi gizon egiñentzat. Baretu gaitean, bada. Edo neri burua pitin bat naasi zitzaidan, nai ez nuna esateko, edo-ta nere erantzule yaioari begiak lausotu zaizka zertxobait, etzegoana ikusteko.

        Etxegarai jauna, otoi. Berriro nere idazkia ikusazu, eskura badezu beintzat, eta igerriko aal diozu nik eztedala iñon, ez «Aitzol» jaunak esana egiazki itzuli etzendunik esan, ezta ere zure zindotasunik, zure on-usterik, auzitara ekarri.

        Begira nik zer esan dedan, mamiz: «Zure jarduna egiaren ingurukako izketa dirudit, ala oi baitegu, aurrez aurre ari begiratzeko ausarta ez geranean. Ta, neretzako, AUXE da arazo orrekiko EGIA: erderaz mintzatzea errezago degula, erderaren bidez geren buruok, batzarretan-eta, ederragotu egiten ditugula; erderaz ari bearra bidezkotzeko asmatzen ditugun guziak, maratil uts dirala ta ez arrazoi».

        Argi samar agiri ote dan ta nago, zein EGIREN ingurukako izketa iruditu zitzaidan zurea, ta «Aitzol» adiskidearen eskaria zuk zuzen ala oker adirazirik eztala or ezertarakoxe aitatzen.

        Baña, besterik zerbaitxo ere badarie itz oiei, ta Etxegarai jaunari etzaio oartu. Etzaio oartu, naiz gordegailluaren oso inguru ibilli: «bero-bero», arako aur-jolasean esan oi genduna.

        Alegia, ARAKO EGI aren ingurukako izketak, ez Etxegarai jaunak bakarrik, baizik eta euskeltzale guztiok egin oi ditugula, «Lizardi» berbera «barne» dalarik. Alegia, batzarre baten erdera utsez aritzeko, tarteko erdeldunei, gere oi-ezari, gaiaren zallari ta abarreri errua egotzi izan diegunean, ez oiek baña gure epelkeria, gure eroso-bera soil-soilki ziran errudun.

        Argatik, bada, zuk diozun batzarre artan Lizardik erderaz itz egin zun, bai; baña ez zure esanak indar aundirik eginda, baizikan... epelkeriz, errezago-zalez, koldarkeriz. Orra egi bat, ingurukako izketa uts politarik gabea. Antz-emate'aal diozu onenbestez, zenbateraño artzen ditudan edertzat eta ontzat, zure erantzupenaren azken itzak: on dala, alegia, egia uts-utsik esatea.

        Batzarre artan berean, oker ezpanago, Intza jaun agurgarriak ere itz-egin zun, ta —«gizarteko lege» diralakoak zapalduz, agian— euskeraz aritu zan, ta puskaka-puskaka, euskeraren ondoan, erderaz ziarduan leena berriz esaten. Ta Lizardik kolkorako ziona: «Ik duk bizar, adiskide, ta ik egiari aurrez aurre begiratzeko bekoki». Bada, arena gaur agirian txalokatzen dedan bezin egiazki ta minki, gaitzetsi ere egiten det Lizardiren eginbidea.

* * *

        Goazen aurrera.

        Erdi-asarrean ari gera —ez al da parregarri?— ta guziok iritzi berbereko izan.

        Zer dio Aitzolek? Zer dio Etxegarai jaunak? Zer diote biok, mamiz, nik neronek diodana ezpada?...

        Bizkor-samarki zukutzen nau, ori bai, ta auts xee biurtzen Etxegarai jaun zoliak, ene kolkoko Aitzol gabitzat darabilkielarik. Baña, txautzeak txautze ta zukutzeak zukutze dirala, Aitzolek eta nik berbera diotsagu. Ark bigunki ta esku atsegiñez; nik zakarki, erri xeeak bere arteko oi duan izkeraz; zeatzago esateko: «Eusko-Ikaskuntza»-ko zenbait eta zenbait bazkideek elkarrekin noiznai oi duten mintzairaz.

        Ori da, agi danez, nere okerra. Baña, gauzak gordinki esateak ere baditu alderdi onak: Etxegarai berak dionez. Adiskide artean ez berunezko baizik illaunezko tiroa bear dala uste izaten dute askoek; nik bestera; baña adiskidetasuna ezertarako galdu, ezta ere otzitu gaberik.

        Aitzolen iritziz, are elkarte ta gizarterik garaienetan ere zerbait euskera erabiltzen asi bearrak gera.

        Ta zuk zerorrek, Etxegarai jator orrek, zer diozu?... Bear zenduna. Zuk ere «Eusko-Ikaskuntza»-ren euskel lana eztezula askitzat jotzen. Ortan beti aurrera ekin bear diogula, eten-gaberik eta azkarki. Aundiki euskeltzaleok aal oroetan euskeraz ari bear degula.

        Zer beaztopa gogoratzen zaizkizu?... Baiezko eder aien aldean ezer gutxi balio duten batzuk. Ona bat: aurrera jo, bai, eten-gabe ta azkarki orratik; baña, POLIKI, ez jauzika. Ona bestea: aundiki euskeltzaleok mintza gaitean, bai, euskeraz; baña... gauza geranok bakarrik, ez erdeldunek; eta auek, ainbeste balio-ta, baztertu egin bear al ditugu?

        Ez, gizona, ez. Oso muin urrikotzat jotzen nazu, gero! Euskeraz dakigunok ari bear degula euskeraz, ez erdeldunek... Bai, enetxoa, bai! Ez genduke besterik bear. Esan bear nuanik ere ez neri eman buruak.

        Ortan, beraz, batera etorriak gaude. Ea urrena. Aurrera jo bear degu, ta POLIKI jo; au da, ez beti leengo tokian egon, ez al da ala? Arako Peru Kurrillo arraio ark ez jaio bear berriro! POLIKI aurrera, ta euskeldunok EUSKERAZ?... Oraintxe zearo elkarri eskua eman bearrak gera.

        Begira. Egin zagun kontu sei illabete barruko izparringi bat eskuetan degula. «Eusko-Ikaskuntza»-ko Bazkintza-batzarren agiria dakar. Ta ona bertatik zer irakurtzen ari nazun:

        «Batzarre-azkeneruntz Lendakari jaunak, eguneko jardungaiak agortuak zirala esan ondorean, auxe otsegin zun: «Orain, jaun euskeldunek euskeraz». Ta gañeratu zun bereala: «Gaurkoa leenbizikoa dala-ta, Euskeltzale-Batza dalakoaren Buru jaun Etxegaraiek beza aldi». Ordun, Etxegarai jaunak, berebiziko euskera samurrez, leen erderaz jardundako guztia labur-bildu zun. Gañerako batzarkide euskeldunak, bat orain gero bestea, guziek sartu ziran tartean, elkar galdeka ta zirika. Batzarkide erdeldunetarik batek bederik etzun aldegin: guziek antxe aoa zabalik, euskeldunei begira txoraturik. Jardun ortan ordu-laurdentxo bat egin ondoren, Lendakariak batzarre-itxitzea jo zun. Altxatzerakoan, guziek zioten elkarri batzarretik batzarrera errezago garaituko ditutela gai zallak, eta ontara irixteko eztagoala gaur asitakoa beste biderik. Batzarkide erdeldunek ziotenez, berriz, bekaitz egiñik omen dira, ta egin bear omen ditute alegiñak euskera ikasten, ta berak gauza ezpalira, beren aurrak euskeldunduko omen ditute beintzat, bai alegia! Orrela, euskera berberaren suak guzien euskeltzaletasuna gori-gori egiñik zirala, elkarri agur egin zioten urrengorarte».

        AU POLIKI joatea al da, aurreruntz eta azkarki ibilli-bear bide ortan?... Bada, ordun, Etxegarai jauna, eztago geiago eztabai-biderik gu bion artean.

* * *

        Gañontzekoak oso axaletik ikutu bearra naiz, tokirik ezaz.

        Euskaltzaindikoa. Oso bide zuzenetik nekiala uste nun, ango berri. Ez ni sartu, noski, batzarre tartera, baña orren urrengo. Argatik, egia zalakoan nengoan. Ezpada, ni pozen. Barka bekidate irainduak, iñor bada.

        Azkenik. «Eusko-Ikaskuntza»-ko batzarkide egin nautela-ta, «gizarte onari dagozkion legeak» aitatzen dituzu. Leenengo begiraldian, nik aiek ongi beteko ez ditudanen beldur ote zeran iruditu zait. Ala balitz, ez geiegi estutu. Mutiko beldurtiek, illun-une baten barrena ibilli bear dutenean, badakizu zer egin oi duten. Zarata aundia. Alatsu atera dizut nik ere onako au. Nere bizarragan geiegi ez sinisten ta, zarata orren bidez, nere burua iñorena baño leenago eginbearrera lotu nai izan det.

        Bestalde, nere gogaraz, laisterrik asko, ta laister ere baño pozikago utziko diot nik, nai duanari, irabaziz gañeko dedan jarleku ura. Beste eginkizunik badet, alegia, ta euskerari nondik laguntza eskeñi ere bai, nere burua bear baño aundiago ikusi gabe.

        Alaz guztiaz ere, alkar artuko aal degu adiskide onak bezela. Osotoro batera etorriak gerala badirudi beiñipein...

El Día, 1930-09-25