FRANTZIAKO HIRURGARREN
ERREPUBLIKAREN IXTORIOA,

ERDIA IRRI EGINGARRIA ETA
ERDIA SERIOSA

1en KAPITULUA

        Léon Gambetta izan da anhitz Errepublikanoentzat idola bitxi bat, aski luzaz. —Zer zen, nola bizi zen, azkenean nola hil zuen ematzar batek. —Gambetta lodiaren kozinerrak bazuen urthean hamar mila libera. —Holako gizona izan da glorifikatua hil ondoan. —Bayonan, Miarritzen eta Donibane Lohizunen emaiten dute karrika batzueri Gambettaren izena, karrika hetan bada urrin bat: Gambetta urrina da hura. —Boulanger, bertze asko Frantsesen idola. —Boulanger yenerala, deusez yeneral, etc.

        Orai duela hogoi urthe, eta geroztik, Frantzian, errepublikaren pharteko direnak mintzo ziren, egun oroz, ahoa bethez, heyen arabera gizon handi batez. Hura zen Léon Gambetta, abokata bere profesiones, eta, errana izan den bezala, Yudu arrazatik bere ethorkiaz.

        Nihork ez dezake ukha thalendu handiak zituela; bainan usaiarik tristena egiten zuenaz geroz thalendu hetaz, gure erlisione sainduari errabiarekin yatzarriz, bizi infame bat eremanez, Frantsesek ez balute zentzuttoa gáldu, ez zuten gizon hits hartarik eginen, bitxiki, anhitz urthez, beren idola handia.

        Ihautirian zeri gizenduak hiltzen ditugu nabala marraza emanez lephora. Ez zuen hala hil behar Gambetta lodiak; bainan harekin gaizki bizi zen emakume tzarrak tiro bat tiratu omen zakon triparat, pistolet batez, eta hola ukhan zuen Gambettak heriotzeko kolpea. Tripa hura ongi bethetzen ahal zuen eta mainatzen, Gambettak; bere kozinera, Trompette deitzen zena, pagatzen zuenaz geroz urthean hamar mila libera!!!

        Holako gizona izan da glorifikatua errepublikanoez, bizi zelarik eta hil ondoan.

        Gambetta, erran dugun moldean yuan zenean mundu huntarik bertzerat, eta bere Yuyearen aitzinerat, hedatu zen berri hori Frantziako lau kantoinetarat. Eskual-Herri aldean berean, nahiz gizon ez handi, bainan triste haren izena mende eta mendetan kontserbatu, Bayonan, Miarritzen, eta Donibane Lohizunen, khendurik karrika batzueri beren aspaldiko izenak, berriz bathaiatu zituzten deithuz karrika Gambetta, Rue Gambetta.

        Ala fede! zer zoriona eta zer ohorea ez da hirur hiri horientzat, ukhaitea bakhotxak karrika bat izen glorios horrekin!!! Maiz yohan naiz Bayonarat; zenbait aldiz Miarritzerat, bakhan Donibanerat. Bada karrika hetarik igaitean, iduritzen zaut ene soineko arropa guzietarik atheratzen dela ez dakit zer bafada, nola duda baitut uste gabe sarthu othe ditudan ene oinetakoak zenbait salsetan!!

        Ostalertsari galdetzen diot eskubila bat eta fite naiz ohartzen karrika hetako erhautsak berak baduela Gambetta urrin bat. Urrin hura da preseski nik hemen izendatuko ez dudan gauza baten berarena. Karrika hetarik igaitean, bakhotxak bere sudurra tapa dezala!!

        Huna gure errepublika hunen bertze haurkeria bat: Mila zortzi ehun eta lau hogoi eta bederatzian, anhitz Frantses ibili dira bertze idola baten ondotik. Hura zen Boulanger yenerala. Bakharrik ditut erranen hartaz bi gauza. Lehena, yenerala hedoietan gora aixatu dutenek, hura iduri dutela. Bigarrena, deusez giristino dena, dela ere izanen deusez gizon eta aiseago deusez yeneral.

        Karta yoko batean badire erregeak. Ez dut uste hatik baden, ez karta españoletan, ez karta frantsesetan yeneralik. Balitz ere, nork nahi luke izan kartetako yeneral baten pare? Gizagaixo Boulanger yenerala! ezar bezate karta yoko batean, han ongi izanen da!!! Banuke oraino mila gauza irri egingarri khondatzeko gure errepublika pullitaren gainean; bainan lehen kapitulu hau aski luzea da.

2en KAPITULUA

        Hirurgarren errepublika hunen imixilkeria agertu da guziz 1889ko elekizionetan. —Bozkatzeko aitzinean, gerla zibila ikhusi da herrietan eta etxetan beretan. —Botzen emaiteko egunean, zer egin duten ostalerrek eta ostalersek. —Gure herrian Peyo, bi litrako botoila eskuan. —Mariño, haren emazteak, kafea agiten du bertz handian. —Elektorrak asetzen dire arnoz, aguardintez, kafez. —Badohatzi gero botzen emaiterat, balantzan, gorri gorria, su phindarrak aurthikitzeko phonduan. —Hori othe da errepublikano izatea?

        Gure hirurgarren errepublika hunen imizilkeria agertu da oraino 1889an izan diren elekzionetan. Nahi naiz mintzatu gure herrian ikhusi diren gauzez.

        Beraz, bozkatzeko aitzinean, anhitz egunez, zoinetan izan baita kasik gerla gorria herririk ttipienetan, bai eta etxetan beretan, aitak semen kontra, semeak aiten kontra, xuriak beltzen edo gorrien, eta azken hauk xurien kontra ikhusi dire.

        Beraz orduan ostalerrak eta ostalerrak arnoa nahi zutener turrustan zuten emaiten, baldin hitzemaiten bazuten halakoarentzat bozkatuko zutela.

        Iduri zaut oraino ikhusten dudala gure herriko Peyo, bere xano beltxa buruan, bi pintako botoila bat eskuan, erraiten:

        «To, edan zak, Piarres... Har zak arno kolpe bat, Manex; ase hadi, Bettirl... On dakikala, Istebe...».

        Eta Mariño, Peyoren emaztea, bere besoetako mahongak altxaturik ukondoetaraino, turxon urdin bat aitzinean, halakoa aferatua zen kafearen egiten, ez bertz hori ttipian, bainan bai bi giderretako bertz gorri handian.

        Gero ikhusiko zinituzten, bakhotxak bere gostu, zonbait gizon arnoa edan eta edan; bertze batzu aguardintez baso, ez ttipiak, bainan handiak ongi bethe eta gero heyen iresten, berrogoyen tripak! hek zintzurretik behera igortzen; bai eta bertze anhitz, arnoa eta aguardinta bano kafea lakhetago zakotela, lau, bost, zazpi, bederatzi kafe prisetaraino hartzen, naski hertzeak beltz-beltza egin arteraino!!!

        Ostatutik yohan ziren, gure herriko gizonak, bere arno hatsa hedatzen zutela bidean. Zenbait zohazin arrailak balantzan; bertze batzu khaldan kasik su phindarrak atheratzen zeztela sudur puntatik eta begitarte guzitik.

        Orai erran zadazu, irakhurtzale maitea, hori dea bada bozkatzea? hori dea errepublikano izatea? hori dea Frantses izatea? hori dea guziz Eskualdun izatea?

        Phu!... phu!... phu!... Orhoitzen nizanean gauza horietaz guzietaz, oraino iduri zaut zango puntetarik goitikak aurthiki behar ditudala.

        Funtsean dela manera, ikhusi dugu egungo yuduen eta framazonen debru errepublika hunek iduri duela baratzeko xenila batzu, zoinek zikhintzen eta gastatzen baitituzte hunkitzen dituzten aza hosto eta bertze gauza guziak.

        Eta Errepublikaz denaz bezenbatean, nik diot ez direla segurki, ontsa urrun da, errepublikano guziak ohoinak, faltsuzakhurrak; bainan diot gizon ohoin, traidore, bandil eta edale guziek erraiten dutela errepublikanoak direla.

        Gauza segurra da errepublikanorik hoberenak direla fruitu itxuraz eder, bainan harrak yoak direnen pare.

        Egiaz errepublikano bat da, askotan, kanpoz gizon konplia; bainan ongi etsaminatzen bada, bere hitzetan da guti sinhetsgarria, bere agintzetan guti leyala; bertzerenaren hartzeko maiz prest dena, bai eta bertze holako frango estakuru handi eta ttipi dituena.

3en KAPITULUA

        Hirurgarren errepublika hau ergela baino da gaixtoagoa. —Fedearekin nahi dauku khendu zentzua. —Konparazione, mila gazetek erran dute, elekzionetako denboran, aphezek egon behar dutela beren elizetan edo sakristian. —Ez da gauza hori bezala errana izan errienteri, egon ditela, hek ere, bere eskoletan... —Egungo egunean yuduek eta Framazonek dabilate Frantzia. —Hek dituzte egin eta phasarazi legerik itsusienak, ezkontzako sakramenduaren kontra, eskola giristinoen kontra, seminaristen kontra, etc. —Yuduak eta Framazonak dire egun gobernamenduko plaza guzietan, khendurik handik Eliza gizonak. —Bizkitartean, azken hauyek ere yakin dute Frantziaren gobernatzen. —Aski da izendatzea Suger, Richelieu, Mazarin, Fleury, etc.

        Oraiko errepublika ez da xoilki ergela; ergela baino da gaixtoagoa.

        Erran daiteke fedea khentzean, daukula ere khentzen zentzua, bai eta emaiten gaixtakeria.

        Irakhurtzale maitea, ikhus zazu zeronek, ez othe dudan mila aldiz arrazoin. Zenbait gazeta handi eta ttipiek ez dute erran, mila aldiz seriosik handienarekln, elekzioneko denboran, Aphezak dagotzila beren elizan edo sakristian?

        Bainan hau da gauzaren bitxia!!!

        Erran batzu badira, ahoetan erabiliaren bortxaz, gezurrak izanik ere, egiatzat hartzen baitituzte

        Aphezak ez direla behar okupatu elekzionez; zertako ez? Aphezak ez direa Frantsesak, eta Frantsesetan argituenetarik? Zer itsuskeria ez da beraz izan anhitz yaun erretoreri, elekzionez bertzeak bezala okupatu direlako estakurian , pagaren khentzea, ebastea?

        Zertako ere ez da errana izan, gisa berian, Errienteri, heyek ere egon zitela eskoletan, ibili gabe, herriz herri, etxez etxe, borthaz bortha, beren buruak mendratuz, aphalduz, zenbaitek desohoratuz, nahi izan dituztelakotz beren herrietako Erretorak belztu, kalomniatu?

        Heyek zuten, heyek, merezi bere pagaren galtzea, eta ez yaun Erretorek.

        Egungo egunean yuduek eta framazonek asmatu legerik tzarrenak phasatuko dira ura zubiaren azpitik bezala. Hori ikhusi izan dugu, Yainkoak berak establitu ezkontzako sakramenduaren kontra egina den lege afrusa publikatu dutenean.

        Gero berriz zoin tristagarri ez da izan ikhustea egiten bertze lege bat Semenarloetan diren aphez-gayen kontra? Yaun gazte heyek beharko dute utzi Teolosiaren ixtudioa, harmekin etsersisaren egiteko, eta yuanen dira othoitzeko lekhu batetarik soldado kaserna batetarat.

        Bertze orduz, Frantzia guzia, eta partikulazki Eskual-Herria, altxatuko ziren bat batean, gizon bat bezala, holako munstrokerien kontra, eta ez zuten gaixtoek pharrik phasatuko. Egungo gizon onak direlakoek ez dakite egiten zonbait hats-beherapen baizik.

        Bai, hauyek aurthikiko dituzte zonbait suspira, eta framazonek eta yuduek eginen dute irri!!!

        Hemen zenbaitek erranen dautate lege bat egiten dela guzientzat. Nehork ez dezake sustenga gauza hori serioski, non ez den arras mentsa, edo non ez duen izpiritua osoki makhurra, osoki gaixtoa.

        Yainkoaren legea egina izan da guzientzat, eta guziek behar dute hura begiratu; bainan gizonen legek ez dute egundaino izan, ez behinere izanen hedadura, ez indar hori.

        Alegia Frantses guzientzat, bainan bakharrik fraiden eta semenaristen kontra egina den legeaz bezenbatean! Nork ez du ikhusten anhitzak direla lege hartaz kanpo?; hala nola sorthu direnak menbro bat edo bertze gabe, edo diretakotz sobera flako, sobera eritsu, hitz batez, gorphutzez ez aski sano.

        Bertze alde, Yainko Yaunak berak, zoinak gobernatzen baititu mundu huntan yende eta gauza guziak, bethi emaiten du gizoneri, zertarat deitzen baititu eta hartako yaidura, gostua, izpiritua eta indarrak. Beraz eginen dituzte batzuek ixtudioak, eta dira izanen aphez, mediku, notari, etc., eta bertze batzu, sorthuak gorphutz lanetako, ikhusiko dire laborari, edozoin ofizlale, ala hargin, ala arotz, ala marasturu etc., bakhotxa bere hautuaren arabera.

        Berdin, harma, sabrea, baioneta ibili nahi dituenak, soldado nahiko du izan. Bainan nork ez du konprendituko aise, aphez-gai batetarik komuzki soldado txarra eginen dela; nola soldado beharra, aphez egiten bada, aphez hitsa baiditake?

        Orok konprendi dezagun ongi egungo yudu eta framazon gaixto batzuek nahi badute phasatu beren nibela gizon guzien gainean, gauzen gainean bezala, hori dela aments bat ezin gehiago zoroa, ezin gehiago kaltekorra laitekena ororentzat, baldin egin ahal balitake.

        Bertze gauza bat, erreboluzioneko gizonek, gure mendean egiten dutena da kargu guzietarik khentzea Eliza gizonak, berak heyen orde edo plazan emaiteko.

        Bizkitartean Eliza gizonak deitzen ditugunen artean izan da frango eta frango ongi Frantzia gobernatu, eta Frantziaren ohorea eta zoriona egin dutenak.

        Aski izanen zaut aiphatzea Suger, zoina baitzen fraide benediktanoa; Georges d'Amboise, kardinalea; Duprat, arxaphezpikua; Richelieu, aphezpikua, kardinalea; Mazarin, berdin kardinalea; Fleury, oraino aphezpiku kardinalea. Arrazoinekin laudatzen ditu ixtorioak gizon handi eta famatu horiek; eta ez ahal dire heyen herronkan emanak izanen egungo ministro framazonak, zoinen artean asko abokat txar edo negoziant afera zikhin edo frodazko batzuen egile izanik, agertzen baitire tirano gaixto, beren azpikoen alderat, heyek gobernatuz nola nahi, ala ongi ala inyustoki.

        Frantziak behar du laster xahutu holako gizonen eskuetan; bainan diote heyek, Frantzia peri bedi nahi badu, hori berdin zauku, baldin Errepublika bizi bada.

        Nik aldiz diot: «Yainkoak kontserba beza Frantzia, bainan framazonen eta yuduen errepublikak lehen bai lehen, lehert eta zapart egin dezala!!! Amen».

        Burho hori ez omen da bekhatu. Gure yaun Erretorari segurik ez zako hala.

        Ez ala fede eta eni ere!!

4en KAPITULUA

        Norbaitek, bere Aita-amen edo aitzinekoen gaitzez kanpo, badituzke nondik nahi eta noren-ganik ukhan eritasunak. —Gure hirurgarren errepublika hunek iduri du emazte eder bati, zoina baidaukate, bertze bi tzarrek lephotik herstua eta ithoa bezala. —Hek dira Yudukeria eta Framazonkeria: lehenak khentzen dako Frantziari bere izaitea, edo fortuna; bigarrenak, bere fedea, Erlisionea.

        Yadanik aditzerat eman dut haur batek badituzkela bere amaren eritasunak edo estakuruak, bai eta bere amaxorenak.

        Hartakotz, diot berriz, gure hirurgarren errepublika hunek iduri duela lehenik haren 1848ko ama, bere imizilkeriez, eta gero beraren amaxo 1793koa, egin dituen gaixtakeriez.

        Ez da guzia, norbaitek, bere aitzinekoen eritasunez kanpo badituzke, nor nahik edo zer nahik emanikako bertze gaitzak. Egun konparatuko dut, eta naski arrazoinekin, gure errepublika hau, edo orobat dena, Frantzia maitea, hirurgarren errepublika huntan, emazte eder bati, zoina bertze bi emazte, osoki tzarrek eta gaixtagintsek, baidaukate lephotik herstua, eta ithoa bezala; zangoen azpian ostikatzen ere dute, ustez, eta ongi nahiz hari bizia ereman.

        Bi emakume zalamandrin kokintsa heyek dira bat Yudukeria eta bertzea Framazonkeria.

        Lehenak dio Frantziari behar dakola khendu odola, erran nahi baita, bere izaite guzia, urhe, zilhar eta iguzkiko funts eta onthasun guziak. Lan hortan ari bide da Yudukeria aspaldiskoan, guziz hogoi bat urthe huntan.

        Guziek badakigu ez dela izan bethidanik yuduak bezalakorik yende baten, herri baten, populu baten, nazione baten sangratzeko, azken xortaraino.

        Orai duela berrogoi urthe, Frantziak zuen Europan eta mundu guzian zen monerarik ederrena, kasik dena bost liberako zilharretan. Non da orai moneda eder hura? Yuduek erran dezakete non den. Guk paper gehiago ikhusten dugu diru baino. Egia da hatik oraino segurik, paperrak diru metalea balio duela.

        Yuduen eskuetan dire lehenagoko monasterio edo komentu handi, eder eta famatu zenbait, bai eta anhitz aspaldiko aitoren-semeen yauregiak, bere inguruetako landa, phentze, mahasti, oihan eta bertze bazter ederrekin. Yauregi hetan ikhusten omen dira orai, egundaino lehen han ikhusten ez ziren doradurak, pinturak, tapizadurak, hitz batez, zer nahi aberastasun eta edergailukeria.

        Gure hirietan ere, konparazione Bayonan berean, yuduenak dire hango hotel eta etxerik ederrenak eta handienak; Miarritzeren pharterik hoberena yuduena da.

        Yuduek mundu huntan berean nahi dute egin bere parabisua, beldur baitira ez dela izanen bertzean heyentzat, baizik ifernua. Bai, Frantzian eta bertze erresuma guzietan, yuduak dire gozatzen onthasunik superrenez, gaztelurik aiphatuenez.

        Yuduak dire, berriz diot, beren fagoretan, non nahi izan diten, sangratzailerik abilenak, uxaran, itxain, edo odol edale goseenak. Hetarik zenbaitek erran ahal dute eros lezaketela Frantzia guzia, nahi balute, han yokharazi ondoan lehenik, ez bolbora, bainan bolborak baino indar gehiago duen dinamita. Erraiten ere ahal dute yadanik Frantziaren erdia berea dutela.

        Esperantza izan behar da, bertze erdia heyek beretu orduko,Yinen zeyela Frantseser odol xorta bat zainetarat, kuraye izpi bat bihotzerat, dremenden zentzua izpiriturat. Yudukeriak baino kalte gehiago egiten du oraino Frantziari frama zonkeriak.

        Erran dut eta frogatu nola dakon lehenak odola edaten, xukhatzen edo bertze hitzez dakola emeki emeki bere fortuna guzia hartzen. Framazonkeriak, aldiz, ez dako gutiago hatsa ttipitzen, duenean egun guziez haren fedea gutitzen.

        Funtsera yuanez, yuduak eta framazonak, obra gaixto beraren egiten ari dira, erran nahi dut, Frantziaren aphaltzen, mendratzen, azkenean, ahal badute, erhausteko, ezeztatzeko.

        Hemen erran behar dut batzuek eta bertzek malezia eta aiherkunde berak dituztela yende on eta Yainkotiarren kontra: Yuduek, zeren duten bethi bihotzaren zolan herrarik handiena Salbatzaile Dibinoaren eta haren dizipuluen eretzerat eta framazonak berdin direlakotz debruzko gizonak, edo egiazki eta errealki debruarenak, debruen xede eta sendimendu berekin Yainkozko gizonen alderat.

        Bertze alde, ordu da erran dezadan yudu guziak, edo gehienak, direla framazonak, eta framazon ezagutuak. Kriminel handi heyek, zenbat molde ez dute gaizkiaren egiteko...

        Kasik gazeta tzar guziak, edo oro, yuduen eta framazonenak dire eta heyen medioz dituzte hel arazten Frantziako herririk xumenetaraino, bai eta ere Eskualdunetaraino, beren doktrina galgarrak, izpirituen phozoinarazteko, bihotzen uste arazteko.

        Framazonek sinhets arazi dute bazterretan erlisione guziak berdin direla egiak, edo berdin dudazkoak; beraz gure erlisione saindua dela opinionezko egiteko bat.

        Makhurkiago ez ditake arrazoina. Egundaino nehork ez du serioski erran plomuzko edo ezteinuzko bost liberakoak balio duela zilharrezkoa. Bertzela dugu arrazoinatzen diogunean monera faltsoak balin badira, monera egiazkoa ere badela, ez laitekela bertzenaz monera faltsorik. Erraiten dugu oraino, arras ongi, monera egiazkoa dela bakharrik bailo duena.

        Framazonek diote oraino, ezkontzaz bada kestione, esposak elgarrez badire desgustatzen, elgarretarik aparta daitezkela sekulako. Hori deitzen da frantsesez divorce, eta nik diot diborza lege bat balin bada, ez dela ona giristinoentzat, bainan izaitekotz dela basa urde eta urdesentzat, nola bortuko bertze bestientzat.

        Erraiten daukute oraino framazonek behin batez otso batek bildots gazte bat yan zuela, gose baitzen eta bildotsa baino azkarragoa zelakotz. Berdin egin daitekela gizonen artean. Hetarik azkarrenaren legea dela hoberena.

        Heyek berek erakhusten daukute bozkatzerat yohan garenean, hogoi eta hemeretzi gizon onhesten botzek baino gehiago dutela balio berrogoi kanailenek.

        Huna azkenean heyen matsima ederrenetarik bat: «Errege edo enperadore batez ez denean kontent populua, aski du heyek hiltzea, tiro edo puñal ukhaldi batez». Gero heyen plazan ezarriko dituzte urkhatzea merezi luketen, bainan urkha bilhurrak balio ez dituzten gizon batzu.

        Ez da estonatzeko yuduek eta framazonek, ikhusiz Frantzia bere izpirituko eta gorphutzeko indarrez kasik gabetua, egin arazten badazkote, azken urthe hautan, mila imizilkeria eta beharrezdenkeria.

5en KAPITULUA

(laugarrenaren segida)

        Gerlako untzietarik eta armadetarik khenduak izan dira aumonierrak. —Kalonjeri eta bertze zenbait aphezeri ez zakote gehiago emaiten pagarik. —Itsuskiago izan dire oraino gabetuak beren tratamenduaz erretor batzu, estakururik arinenez, eta, heyen yustifikatzeko arrazoinak aditu ere gabe. —Fraideak beren komentuetarik kasatuak izan dire. —Bizkitartean yuduak, non nahi utziko dituzte aberasterat giristinoen gostuz. —Prosesioneak debekatuak dira, eta ihautiriko idi gizena, bai eta maskak, libro kurritzerat. —Ehorzte zibilak, mera framazona ahokiaren puntan libro... —Katixima ez daiteke erakuts eskola publikoetan. —Khurutzeak khenduak izan dire eskola hetarik. —Ez da estonatzeko hainbertze haur kriminel ikhusten badira. —Bost muthikok hil dute beren adineko lagun bat. —Bertze etsenplu batzu. —Neskatxen ixtorioak ez dira ederragoak.

        Nork ez daki gerlako untzietarik, bai eta armadetarik khenduak izan direla aumonierak, gure soldado, Frantziaren haurrak, hil diten, itsasoan edo leihorrean, aphezik gabe, erran nahi baita erlisioneko laguntza eta kontsolazionerik gabe, heyen amek naski nigar eta heiagora gehiago egin dezaten, phentsatuz gizonen gatik heyen seme maiteak hil direla, nahiz giristinoak ziren, pagano batzuen pare; zer diot, bestiak bezala, non ez diren lagunduak beren aingeru begiralez, edo bertze zeruko aingeruez?

        Kalonje eta asko bertze aphezeri khendua izan zaiote paga, hura merezi ez balute bezala, elizaren eta zozietatearen zerbitzuan bere bizia iragan duten gizon errespetagarriek; bainan oraiko errepublika pullitari berdin zako heyek miseria gorrian hil diten bai ala ez!!

        Itsuskiago oraino asko yaun erretor beren tratamenduaz gabetuak izan dire, baizik ere mintzatu direla errepublikaren kontra, guziz elekzionetako denboretan.

        Hori hala balitz ere, lehenik behar laiteke frogatu egina izan den hutsa eta gero eman gaztigua.

        Yainkoari esker, oraino Frantzian, bertze tokitan bezala, norbait akusatua dena, kondenatu baino lehen presondegirat yuaiterat edo amanda baten pagatzerat, aditzen dute, eta yustifikatzen da, ahal badu segurik.

        Gu egun gobernatzen gaituzten gizonek ez dituzte beiratzen yustiziako legeak berak, gure yaun erretoren eretzerat.

        Fraideak kasatuak izan dire beren komenduetarik eta aurdikiak, nahi bazuten eta ez, karrikaren erdirat. Heyen krima guzia zen fraide izaitea. Mundu guziko yuduak, aldiz, geldi daitezke Frantziako edozoin hiri edo herritan, eta han utziko dituzte trankilki aberasterat, giristinoen gostuz, heyer dirua prestatuz ehuneko galdeginez hamar, hogoi, hogoi eta hamar libera, bai eta berrogoi eta bamar ere.

        Besta-Berriko prosesione eder eta anhitz maiteak debekatu dituzte asko hiritan mera framazon batzuek, karrikak piayanter hutsik uzteko estakuruan. Bizkitartean mera heyek berek utziko dituzte bertze prosesione suerte batzu egiterat trankilki, hala nola, urthe guziez, ortzegun gizenez, idi gizena paseatzen da xingola flokaz aphaindua, eta haren ondotik yende oste handi bat badabila.

        Ihautiriko maskak ere ibil daitezke nahi duten bezala, ala zaldiz, ala oinez, bethez karrikak eta plazak. Aise ukhaiten dute meraren baimena.

        Azkenik erranen dut zenbait urthe huntan ikhusten direla bertze prosesione batzu itsusiagoak: hek dire gizon triste, inpio, framazon, elizako sakramendurik gabe hil eta, ez aphezik, ez khurutzerik, erhosterakoan, nahi ez dutenak.

        Lehen halakoak bazeramatzaten gabaz, ixilik, oihan zokho batean egina zen zilhorat, oraino xakhur, ahari, mando, idi edo bertze kabala hil bat eremaiten duten bezala.

        Aiphatu mera framazoneri ederrago zayote berak pharatzea ahokiaren puntan, bere exarpa edo zintura hirur koloretakoarekin. Horra egungo errepublikaren gaixtakerietarik bat, zoina baita, denbora berean, nik ongi erran ez dezaketan eskarnioa grimasa, ziminokeria.

        Izenik ez duen munstrokeria hau da: katiximaren erakusterat ez haizu izaitea haur gazteri, Franziako eskoletan.

        Eskola hetan beretan ez da ikhusten Salbatzaile Dibinoaren imayarik, ez sainduenik: Marianaren, edo andere Errepublikaren potreta da bakharrik ikhus daitekena han. Yuduek eta framazonek, bethi gure erlisione sainduaren etsai handi direnek, hola nahi izan dute; bai eta Frantzia guzia da sumetitu heyek egin arazi lege horri!!!

        Zer diot? Lege infame eta madarikatua phasatu zenean,aurthiki zituzten khurutzefikak orga tonberoetarat, eramaitekonork daki norat!!!

        Zenbait gizon izan ziren errabian hautsi zituztenak kurutzefika hek, eta bertze batzuek, egiazki eta errealki ifernuko debruez poseituak zirenek, botatu zituzten ez dut erranen norat... Bakhotxak aise pentsaturen du!!!

        Gisa hortan khurutzefikez gabetuak izan diren eskoletan ez daiteke gehiago Yainkoaz beraz mintza. Haurrak altxatuak dire beraz Yainkorik ez balitz bezala, eta harren lege saindua utziz bazterrerat.

        Ez da beraz estonatzeko egungo egunean ikhusten bada hainbertze haur kriminel Frantzian, eta gizon argituak khexahasi badira heyen eskoletan altxatzeko moldeaz.

        Edo molde hori laster khanbiatua izanen da edo dire ikhusiren gure artean salbayek berek egiten ez dituzten itsuskeriak eta izigarrikeriak. Huna itsuskeria eta izigarrlkeria hetarik zonbait.

        Frantziako hiri batean (Boulogne-sur-mer) bost muthiko, yadanik arras tzar eta ustelduek, hil arazi dute beren adineko lagun bat (Albert Dumège).

        Hetarik hamabi urthe zituena, izan da kondenatua bost urthez zerratua izaiterat haurrak korreitzen diren etxe batean; bigarren batek, hamar zituenak, izan du gaztigu bera bi urtherendako.

        Bortze hirurak, bederatzi, zortzi eta sei urthetakoak, eman ditu yustiziak beren Aita-Amen eskuetan.

        Hamabi urtheko bertze muthiko bat, preso eman duteneko, urkhatzen da, bere gerrikoaz; hamar urtheko batek bere burua aurthikitzen du zubi batetarik ur handirat eta han da ithotzen.

        Muthikoez mintzatu eta, nahi banu neskatxez ere mintzatu, azken hauyen ixtorioak laitezke berdin tristeak edo tristeagoak.

        Horra Yuduek eta Framazonek Frantzian ezar arazi dituzten eskoietako edukazionearen zenbait fruitu.

6en KAPITULUA

        Egin ditazke yende baten bi potret suerte: bat haren kanpoarena edo itxurarena, bertzea haren barnearena edo karaterarena. —Zer itxura dute Yuduek, ala Portugalekoek, ala Prusiakoek, Poloniakoek, Autrixiakoek, Frantziakoek, eta guziz Afrikan Aljeriakoek eta Tunisiakoek? —Zer dira mundu guziko Yuduak barnez? —Yuduek badituzte hirur estakuru eta seinale bat. —Bakhan dire Yuduak konbertitzen.

        Erretorika egin nuenean, helas aspaldi du! ikhasi nuen pintre batek ez badezake egin norbaiten potret suerte bat baizik, haren kanpo edo itxurarena, autor eskribanoak eginen dituela biga bere lumarekin.

        Egiaz, iskribatuko du norbait hura dela ontsa egina, lerdena, ederra, edo dela istupa amoka bezala moldatua, tapaloa gabazko huntza iduria, etc. Hori deitzen da frantsesez Prosopographie. Autor hura nahi bada mintzatu norbait haren izpiritu handiaz edo eskasaz, hark duen memorio on edo ingrataz, yuyamendu xuxen edo makhurraz, ezagutzen dakoten bihotz onaz edo gaixtoaz, haren karatera eztiaz edo borthitzaz, hori bertze potret suerte bat da, Erretorikan deitzen ginuena Ethopée.

        Egun nik egin behar ditut bi potret horiek, Yuduez mintzatzean. Ontsala behar nintuzke aiphatu mundu guziko Yuduak. Bisaya, bisaya, zer lana nukeena!! Aiphatuko ditut bakharrik zenbait, hasten naizelarik Portugalekoez.

        Portugaleko yuduak omen dira gizon aski propi batzu, nahiz ongi belxaranak diren. Mathela lodi eta molde on batetakoak ahal dituzte eta sudur punta biribil biribila.

        Yudu hauyen aitzinekoak ethorri ziren Portugalerat, berek diotenaz, orai duela bi mila urthe baino gehiago. Ez zuten beraz hek pharterik izan gure Salbatzaile Dibinoa heriotzerat kondenatzearen gainean. Hobe segur heyen ondokoentzat! Gutiago dute notha handi hori kopetan, edo estakuru bat giristinoen begietan!!

        Batere ez bailiteke naski aise Portugaleko Yudueri erraiten duten gauza horren frogatzea, utz ditzagun deskantsuan, eta guazin Alemaniako Yuduetarat. Ez dugu hirur egun baino gehiago beharko Lisbonetik, Berlinerat yuateko. Laster eginen da piaya burdinezko bidean, eta loria da hetan ibiltzea. Beha, beha dezagun ongi Prusiako yudu eta yudusa kankaila eta kunkur dabiltzan heyeri. Ikhus, ikhus heyen begi ñañaz betheak edo krasatua eta gorriak...

        Begi gorriak, sorgin begiak! Halere bertzenaz Autrixiako eta Alemaniako Yuduak askitto dira garbiak. Aljeriakoak eta Tunisiakoak iguzkiaren azpian daitezken zikhinenak dire, partikularzki tabako harzaleak badira, pekada sudurretik dariotela!

        Bai, Aljeriako eta Tunisiako Yuduak eta Yudusak dira egiazki okhastagarriak , nahiz sakelak dituzten urhez betheak.

        Lehen Frantziako Yuduak ziren oraiko Aljeriakoak eta Tunisiakoak bezala. Egungo yudu Frantsesek, Polonesek, Alemanesek elgar iduri dute, zeren guziak aberats okhituak baitira.

        Bethidanik izan dire bi gauza miretsgarriak: bat nola Yuduek elgar iduri izan duten; eta bertzea nola giristinoek, heyek, non nahi aise ezagutu dituzten. Orai duela berrogoi eta hamabortz urthe, ene haur denboran, ikhusten genituen, Santo Izpiritutik atheratu eta, borthaz bortha, philtzar-tzar, luma eta burdin zahar erosten zabiltzan Yuduak eta heyen emazteak; sakelako mokanesak harturik, edo arropa kantail batekin, eginen ginituen urde beharriak bezelako batzu, eta yauzteka pharatuko ginen Yudu eta Yudusa heyen aitzinean oihu eginez:

        «Raka, raka! raka!».

        Hek koleran laster; guk, irriz laster! Zer orhoitzapena! Orduan zalhu ginen, orai maltso gabiltza!!

        Orokatik ere, Yudua bethi Yudu da, eta Yuduak baditu berekin hirur estakuru eta seinale bat. Khasu ongi huni.

        Estakuru hetarik lehena da Yesu-Kristo gure Yaunaren eta haren erlisione sainduaren kontra duen herra ezin asea.

        Herra errabiazko hori asko eta asko aldiz erakutsi dute Yuduek, partikularzki Phazko irian, gure misterio handi eta sainduak sakrileiozki profanatuz, giristinoak, hala nola Aita Joseph, kapuxina, orai duela berrogoi eta bederatzi urthe, martirisatuz, bai eta anhitz haur ttipi eta inozentak khurutzefikatuz.

        Haur hetarik aiphatuena izan zen San Simon, bi urthe eta erdi zituen muthil gaztea. Trente deitzen den hirian, hil edo khurutzefikatu zuten Yuduek afruski 1475an.

        Izan dire bertze berrogoi eta biga edo hirur, hola tratatuak Yuduez!!

        Alferretan ukhatuko dituzte gauza hok Yuduek; badire bi liburu khenduko ez dituztenak mundutik: hek dira bat Elizako ixtorioa, eta bertzea Martir sainduen lista.

        Yuduen bigarren estakurua da urhe eta zilharrer sobera estekatuak izaitea. Egun guziez erraiten dugu: «Gizon hau abariziosa da Yudu bat bezala; dirua hainbertze maite du, non iduri baitu Yudu bat».

        Eskritura Sainduan errana da Israeldarrek adoratu zutela desertuan urhezko aratxe bat. Moisek yakin zuenean idolatriazko akto hori, erhautsarazi zuen urhezko aratxea eta aurthiki Israeldarrek edaten zuten urerat.

        Erran ditake yuduek, naski edan zutelakotz urhestatu ur hartarik, badutela geroztik, guziek, bainan guziek, urhearen gosea eta egarria.

        Ez da beraz sobera estonatu behar, dirua prestatzen badute galdeginez hamar, hogoi, berrogoi eta hamar ehuneko.

        Erroman, Europako hiri handietan, Santo Izpiritun bezala, Yuduak atxiki dituzte, lehen, bertze yendetarik behex, beren kartierrean; uste izaiteko da ifernuan ere apart izanen direla. Han betheko ahal dute departamendu edo probinzia bat, handiskoa izanen dena!

        Gutiak dire heyen artean, batere balinbada ere, konprenditzen dutenak Testament Zaharreko liburu batean irakurt dezaketena: «Norbaitek fitegi bere fortuna egiten badu, nekez dukela bere kontzientzia garbi». Bada Yuduak galopan aberasten dire!

        Orai duela ehun urtheren ingurua, Rothschild, guzien buruzagia, komis xinple bat omen zen. Egun haren familia on da, diotenaz, hirur milliarrez (3.000.000.000). Egundaino ez da behar bada izan ez erregerik, ez monarkarik halako izatea ukhan duenik. Orai segurik ez da hain aberatsik.

        Komondo, bertze Yudu batek, omen ditu 1.000.000.000 libera. Nehork ez daki Ephrusik, Miresek, Dreyfusek, Millaud deithua denak eta bertzek zer izatea duten. Ni arras haurra nintzelarik, bazen Bayonan Yudu etxe bat deitzen zutena Hogoi eta zortzi sosenia. «Norat yohan zare gauza horren erostera?» «Yohan naiz Hogoi eta zortzi sosenera». «Nori erosi duzu hori?» «Hau erosi dut Hogoi eta zortzi sosenean».

        Yudu hek bere fortuna hasi omen zuten hogoi eta zortzi sosetarik, eta gero altxatu nork daki zoin gora!!

        Yuduen hirurgarren estakurua, eta ttipla ez dena, da falso edo traidore izaitea.

        Yudua tratulari bada, ez da estonatu behar, bertze tratulariak bezala, izan dadin filusa eta gezurtia; bainan denean traidorekeria bat handia egiteko, badakite traidorek nor den irutan kargatuko holakoaren edo halakoaren enganatzeaz. Faltsokeria deusik ez da Yuduarentzat, baldin dirua hunkitzen badu; Yudu guziek behar lukete ontsala Yudas izena...

        Hemen erranen dut egin nezakela liburu handi bat, zoinetan froga bainezake Yuduak traidore direla ez xoilki gure etsayak direlakotz, bainan eta guziz dutelakotz urhe eta diru gose eta egarri bat, deusek ezin asea.

        Bi disposizione horiekin khausitzen dira Yuduak mundu guziko banka eta industria konpainia prinzipalen buruan. Bertze bankek eta konpainiek badakite ez dutela indarrik aski heyer ihardokitzeko, eta heyetaz zangoen azpian ostikatuak eta lehertuak ez izaiteko.

        Orai behar dut erran hitz bat Yuduen seinaleaz. Kainek hil zuenean Abel, bere anaia inozenta, izan zuen Yainkoaganik seinale bat, zoinak ezagutarazten baitzituen bi gauza: Bat, hura zela lehenbiziko gizon hiltzalea; bigarrena, nehork ez zuela hatik hura hil behar, Yainkoak ez baitzuen hori nahi.

        Yuduek ere badute beren seinalea, harek ezagutarazten ditu ongi, guziz direla Yesus-Kristoren hiltzaleak, nola ere baitire ezin konbertituak, edo reprobatuak munduaren akhabantzaraino.

        Arraro da ikhustea Yudu bat konbertitzen. Bizkitartean Yondoni Bixintxo Ferriekoak hamalaugarren mendearen akhabantzan, konbertitu ahal zituen 25 mila hetarik.

        Gure mende huntan giristinoen fedea besarkatu duten Yudu famatuenak izan dire: Liberman, bi anaia Ratisbonne, bertze bi anaia Leman, oraino bizi direnak.

        Baratzen naiz, ordu baitu. Yadanik erran dut nagusi direla Yuduak, Frantziaren cidiaz!!!

7en KAPITULUA

        Gauza bat erran daiteke anhitz gisetarat. —Berdin framazonkeria ongi ezagutarazteko, behar dire eman hartaz zonbait definizione. —Orai artean framazonek bazuten Yainko bat, nahi zuten bezala izendatzen zutena; orai Yainko hura bera ukhatzen dute. —Orai duela lau hogoo urtheren ingurua, baziren framazonak Mableko hirian. —Zer khondatzen zuen denbora hartan zerbitzari egona zen presuna adinetako batek. —Bayonan ere framazonak biltzen ziren han den karrika hertsi eta zikhin batean den etxe batetarat. —Zer ikhusi den deputatu framazonen bilkhuran, behin bainotan, Yainkoaren izena aditu dutenean. —Orokatik ere, arbola bere fruituetarik ageri den bezala, framazonkeria ageri da bere obretarik. —Zer khondatzen dute autorrek hartaz, partikulazki Brescianik. —Naturalistek zer duten erraiten. —Afríkako desertuetan diren zur ernayak bezain handiko suge ikharagarri batzuez. —Bada suge baten plazan, bi suge handiek dakote egungo zozietatea, Yudukeriak eta Framazonkeriak.

        Gauza batez nahi denean norbeit mintzatu, nesesario da ezagutaraz dezan lehenik gauza hura, baldin ez bada ezagutua. Erran behar du beraz zer den hura, edo eman haren definizionea.

        Bada, losikako erreglen arabera, definizione batek, ona izaiteko, berekin ukhan behar ditu lau edo bortz kalitate. Hetarik lehenbiziko biak dire: klartasuna eta laburtasuna. Definizionea izan dadila beraz klarra eta laburra.

        Aise da haren erraitea, ez ordean egitea!!

        Orokatik ere, erranen dut, laburzki ez bada, bederen klarki, zer den framazonkeria. Iduri zaut gauza hori erran behar dutala anhitz gisetarat:

        1nik Framazonkeria da zozietate bat egina munduan diren gizonik faltsoenez, gaixtoenez, tzarrenez.

        2nik Hura da oraino bilkhura suerte bat gizonik lanjerosenez formatua, monarka, errege edo enperadore ororen, nola buruzagl eta gobernamendu lesitimo guzien kontra dena.

        3nik Framazonkeria da, azkenik, biltzarre bat ifernuko debruek, mundu guzian, bere iduriko egin dituzten gizon kriminel batzu, zoinak baitire bethi Yainkoaren kontra, Elizaren kontra, zozietatearen kontra.

        Arbola bere fruituetarik ageri den bezala, Framazonkeria da bere obretarik. Framazonen obrak behar ditugu beraz ixtudiatu, framazonkeria ongi ezagutzekotz. Orai arterainoko framazonek bazuten bederen bere gisako Yainko bat, munduko etxe-egile handia deitzen zutena.

        Harek egin izan duen etxea da mundu hau guzia, erran nahi baita, zerua, bere iguzki, ilhargi, eta izar guziekin, eta lurra itsasoarekin.

        Gauza horien guzien Kreatzaile Dibinoa deithu dute beraz orai artino, framazonek, arxitekta handia, deitzeko orde Yainkoa. Orai arras ukhatzen dute lehen bere izenaz deithu nahi ez zutena.

        Hori behar zen gerthatu framazoneri.

        Hemen orhoitzen naiz zer khondatzen zuen presuna adinetako batek, bizi zen herri eder batean.

        Adi zazue ongi presuna hark khondatzen zuena:

        «Ene gazte denboran, zerbitzuan nindagolarik Mableko etxe batean, ikhusten nitzun, aski ardura, gure yaunaren ganberarat biltzen hiriko bertze yaun multxo bat, eta han egoiten zitzun luzaz, ahapetik eta segretian mintzo zirelarik».

        Erraiten dizie emaztekiak kurios direla, uste nikezi neskato gaztiak oraino kuriosago direla. Ni segurik hala ninduzun.

        «Beraz egun batez, yauntto hek sarthu zireneko ganberan, eta bortha untsa zerratu zuten ondoan, eman ninduzun, barrandan, eta gakho xilotik beha, eta ez ninduzun guti estonatu ordian ikhusi nintuen gauzez.

        »Ohartu ninduzun gure nagusiak baziela bere altzinean, larru xuri xurizko dantal edo taulierra. Beste batek bazaukan ezkerreko eskian, hargin phalotea; hirurgarren batek konpas bat, hark ere ezkerreko eskian; laugarrenak atxikitzen zizin erregla bat esku batez eta eskuairea bertze eskiaz. Azken batek bazizin geroztik gure herriko errientari ikhusi dakotan bola bat. Han arizan zitzun luzaz ez dezakezit zer yestu egiten, zer mezu elgarri beharrira adi-arazten...

        »Sino eta eskarnio horiek iduritu zitzadatzun eni, gauzak bere izenez erraiteko, astokeria handi batzu, eta ez deus bertzerik.

        »Sehi bainintzan, eta ez bainien ene plaza nahi galdu, ixil-ixila egon ninduzun.

        »Ez nakizin ordian zer phentsa; bainan geroztik yakin dizit framazonak zirela, eta heyen erlisionea gurearen ximinokeria bat dela».

        Orduan Mableko framazonak biltzen ziren bezala, hetarik baten etxerat, Bayonakoak elgarretarat yuntatzen ziren, gisa berean, Bayona handian zen kharrikarik hertsi hertsienaren eta zikhin zikhinenaren etxe batetarat.

        Ez da beraz estonatu behar framazonak gisa hortan yokhatuz, lehenik Yainkoaren izen saindua ez badute nahi izan aiphatu, eta gero Yainkoa bera badute ukhatzen.

        Tristeago da oraino phentsatzea zer ikhusi izan den zenbait aldiz gure deputatu gorri, framazonen artean. Aditu dutenean Yainkoaren izena, edo Probidentziarena, oihuka dira hasi, beren hortzak karraskatuz, haguna zariotela ahotik, xak hur errabiatuer bezala, eta zalapartan abian zirela, berek ez zakiten norat.

        Yainkoaren etsayak dira, denbora berean Eliza sainduarenak. Hartakotz dakote, hogoi urthe huntan, haren buruzagia, Aita Saindua, preso bere palazioan, hari khendu ondoan Probidentziak eman zakon erresuma ttipia.

        Framazonek, Frantzian, phasarazi dituzte, hamar aldiz erran dugun bezala, legerik tzarrenak ezkontzaren kontra, aphezgai ixtudianten eta fraide gazten kontra.

        Zer erranen dut oraino, hain itsuski etsekutatzen dituzten eskoletako lege batzuez? Bai, framazonek khenduko dituzte eskolak frereri eta seroreri, eta heyek emanen laiko batzuen eskuetan, zoinek altxatuko baitituzte gure haurrak paganoek berek altxatzen zituzten baino gaizkiago. Hortik gerhatzen da egun Frantzian, nihoiz eta nihon gerthatu ez dena: aste guziez berrikariek edo gazetek daukute yakin arazten, bi sensuetako haur gazte batzuek dituztela halako eta holako tokian, bere buruak destruitu, bere nahitarat ithoz, urkhatuz, edo pistolet kolpe bat bereri tiratuz.

        Eskola inpioak fagoraten dituzten mera framazon batzuek dituzte oraino debekatuko, katolikoen dretxo guzien kontra, urthe guziez egiten ziren prosesione maiteak eta Bestaberrikoa bera...

        Framazonak ez dira gutiago etsayak hek iduriak ez direnen eretzerat, bai eta hek berak iduri dutenentzat. Hemen behar ninduzke khondatu mila ixtorio.

        Irakurt daitezke ixtorio hek anhitz autorretan, zoinetarik ez baititut izendatuko hirur baizik: Bresciani, Leo Taxil eta Paul Rosen.

        Lehenak erraiten dauku framazon batzuek, neskatxa gaztez abusatu eta, heyek, pozoindatuz, hil arazi dituztela emeki emeki..

        Zenbaitek, autor beraren arabera, norbait hil edo asasinatu baino lehen, ekharri dute bekhatu mortal baten egiterat, gero haren ifernurat xuxen xuxena igortzeko..

        Zer furia ez dute framazonek beren buruen kontra ere, geroago eta gehiago gaixtagin bilhakatzea xerkatzen dutenean! ikhusi izan dira hetarik, dio oraino Brescianik, bilhatzen San Ligorioren Theolosia Moralean, hek ezagutzen ez zituzten bekhatu mortalak, preseski heyen egiteko!!!

        Orai aise da konprenditzeko nola diren framazonak zozietate guziaren etsayak. Hek egin eta egin arazi dituzte Europan eta Ameriketan, bederen ehun urthe huntan, khonda ahal erreboluzione, eta hek hil arazi dituzte milaka eta milaka gizonak, gerla zibil hetan, berak lekhu segurrean zaudelarik.

        Hek dituzte lephoraino sar-arazi, erresumak eta errepublikak sekula pagatu ez dituzten zorretan.

        Hek dakote populua lehertua zergen azpian. Hek direla kausa edo heyen doktrina falsoak segituz, agonian dagotzi Laborantza, Industria eta Komerzioa.

        Huntan akhabatzen dut kapitulu hau. Naturalistek erakhusten daukute Afrikako desertuetan badirela zur emalak bezain handiko sugeak.

        Hetarik baten gana inprudentki edo uste gabez, hurbiltzen bada bestia ezti edo inozent bat, hala nola basa ahuntz bat, mustroak yauzi eginen du haren gainerat; hura hartuko du eta inguratuko du bere gorphutz luzeaz egiten dituen erhaztun ikharagarriez. Tinkatuz, herstuz, eta bere hats phozoindatuaz laster du bere biktlma ithotzen, hiltzen.

        Sugeak ez du hura phuskatuko, bainan kraskaka hautsiko ditu haren hezur handi eta ttipiak, eta basa ahuntzaren gorphutza, hezatuz edo trenpatuz bere ahoko elder zikhinaz, ezarriko du luze luzea, philtzar bat bezala, eta azkenean iretsiko hola osorik, bere larru eta ilearekin... Mustroak behar du denbora gisa hortan bere phazkaren iresteko eta, iretsi ondoan, haren diseitzeko. Zenbait egunez, erdi lo bezala omen dago eta preseski orduan dute kalitzen edo hiltzen Afrikako salbaiek, haren larruaren ukhalteko eta hura ongi khario saltzeko.

        Konparantza hortan behar litezke ontsala suge baten orde, bi suge; ezen Yudukeriak lehenik eta gero Framazonkeriak dakote, biek, Frantzia maitea inguratua, tinkatua, phozoindatua, ithotzeko phonduan!!!

        Esperantza izan behar dugu sugea bezalatsu akhabatuko direla, Yudukeria eta Framazonkeria, noiz eta baitute uste izanen direla puxantenik eta orduan berean!!

        Amen! Halabiz.

8en KAPITULUA

        Gauza bat ikhus ditake asko gisetarat, haren gainean egin ahal daite konparantza bat baino gehiago. —Uxaranek odola edaten daukuten bezala, Yuduek xukatzen dute Frantziaren fortuna. —Afrikako suee munstroek beren biktima duten bezala ithotzen, phozoindatzen, hiltzen framazonek dute egungo zoz letateari egiten. —Alimaletto batzu dire hatzemaiten artetan, nola otsoak zephoetan. —Yuduek dakote egungo zozietatea beren artetan, eta framazonek beren zephoetan. —Estonatzeko da nola egungo Aitoren-semeak aurkhitzen diren Yuduen egunazko eta gabazko bestetan. —Fedearekin yuan da lehengo fiertasuna. —Dirudunak dira egungo Yainkoak edo idolak. —Gure Amerikanoek, diren bezala ere, balio dute Yuduek baino gehiago. —Framazonak dire egiazko debruzko gizonak. —Debruek bezala dute egiten gaizkia, maizenik izilka, zenbait aldiz agerian. —Medikua, barbera framazonak badira, behar dira bakharrik entzun mediku edo barber bezala. —Ez ditzagun irakhurt heyen gazetak eta ez giten yuan heyen botigetarat.

        Gauza bat ikhus dalte asko gisetarat, eta hari beha egon ditake hanitz tokitarik: hortakotz haren beraren galnean egiten ahal da konparantza bat baino gehiago.

        Goraxago erran dut Yuduak ari direla, Frantzian, eta non nahi, iduri dutelarik uxaranak eta banpirak, egungo zozietateari bere odol guziaren edaten, xukatzen, edo dakotela emeki emeki izaite edo fortuna guzia hartzen.

        Gisa berean erran dut framazonek dutela zozietate berari hatsa khentzen, beren lege infame eta tiranozkoez, hura herstuz eta hola ithoz.

        Bai eta dute, bere doktrina tzarrenez hura phozoindatzen, hiltzen, Afrikako suge mustroek egiten duten molde berean, hatzemaiten dituzten biktima inozenter.

        Egun nahi dut erran ene haur denboran, urthe guziez, atabala soinuz, nola kridatzen zuten, gure herrian holako tokitik eta halakoraino, ezarriren zituztela zephoak bestia gaixto batzuen hatzemaiteko.

        Denbora hartan hedatzen ere zituzten arteak halako ihizi suerte batzuen hartzeko.

        Egungo egunean, ez dira zenbait alimaletto hatzemanak; bainan zozietate guzia da hartua Yuduen artetan edo saretan eta framazonen zephoetan.

        Beraz azken kapitulu huntan erran nahi dut zer egin behar dugun, gure etsai handiak diren batzuen eta bertzen bentzutzeko.

        Hasteko Yuduak behar litazke bere gisa utzi, lehen uzten ziren bezala.

        Nik konprendi ez dezaketan gauza da, ardura ikhusten dena Frantziako izenik handienak eta ederrenak ekhartzen dituzten yaun eta andereak, nola diren yuntatzen Yudueri, konparazione, azken hok, bere gaztelu eder eta aberatsetan emaiten dituzten egunazko bazkarietan, arratsetako bilkuretan gabazko baletan.

        Deusetan ez ziren lbiilko besoz-beso, Yudusekin, lehenagoko nobleak ala dukeak, ala konteak, markisak, baronak eta bertzeak; eta ez zituzten ere ikhusiko nahas mahas valsatzen,

        Yuduekin, orduko dukesak, kontesak eta barontsak.

        Denbora hartako Aitoren-semek, deus ez baitzuten malleatzen Yudueri, ez zuten sekulan sofrituko errana izan zadin hetaz, zituztela heyek potkatu Yuduen botak, edo musuz estali heyen zapetak, milikatu heyer aztalak, besarkatu belhaunak.

        Fedearekin yuan da lehenagoko fiertasuna, karatera, noblezia, dignitatea.

        Dirudunak dira egungo Yainkoak, izanik ere Yuduak.

        Guk yende xehe edo xumetarik atheratzen garenak, guardia eman dezagun egitetik noble eta buryes, aberats izanik, egiten dutena miserableki, yuaten direnean, xapela eskuan,

        Yuduen oinetarat, heyen ez humilki, bainan zozoki othoizterat.

        Gure beharrak khonda ditzagun lehenago Bathayoko seinalea bederen berekin ekhartzen duten gizoneri. Egun baditugu gure herrietan Amerikanoak, nahi badute gu lagun gaitzaketenak. Badakit, hemen erranen dautate zenbait Amerikanoek badutela yudu aire bat. Nahi dut Amerikano heyek baduten ez bakharrik yudu airea, bainan oraino yudu khantua bera.

        Halarik ere, nik diot, Amerikanorik sorjesenek Yudurik hoberenek baino gehiago balio dutela.

        Utz ditzagun beraz, bere gisa, Yuduak Yuduekin, uzten ditugun bezala xakhurrak xakhurrekin, edo faltsoak faltsoekin, traidoreak traidoreekin.

        Hola gare beiratuko Yuduen arte eta saretarik. Ez zauku hain alse izanen ez hatzemanak izaitea Framazonen zephoetan.

        Yadanik erran dut, bi motibok dabiltzala gehienik yuduak:jesus-Kristoren eta haren Erlisione sainduaren etsaitasunak, eta lurreko onthasunen gose edo egarriak. Framazonek badute, hek Satanen beraren herra, koiera, errabia, Yainkoaren kontra, Salbatzaile Dibinoaren kontra, Eliza sainduaren kontra, errege eta monarka lesitimo guzien kontra, gobernamendu on edozoinen kontra, zozietate osoaren kontra. Bai, framazonak dire egiazki eta errealki debruzko gizonak.

        Debruek bezala dute egiten gaizkia, preseski debruzko gizonak direlakotz; debruek bezala, ez behin, bietan, zonbait aldiz; bainan bethl eta bethi; debruek bezala, zenbait aldiz agerian, eta ardurenik izilka, ilhunbetan, gau inharak iduri dutela...

        Norbaitek deraut orai erranen: «Nola ezagutuko ditugu framazonak?». Aise da alse keyen ezagutzea: uzta hur-ondoa ageri da hur handietarik; urritza, hur ttipietarik; arbola guziak beren fruituetarik; berdin berdina framazonak, beren obra madarikatuetarik.

        Deputatuen biltzarrean eginak izan badira legenik inpioenak, tzarrenak, erraiten ahal duzu lege hek proposatu, egin eta phasarazi dituztela framazonek.

        Deputatu halakoak izendatu nahi dituzten elektorrak, elekzionetako denboran, segur dira edo framazonak edo heyen esklaboak, zerbitzariak, mandatariak. Denean erreboluzione bat, nazione batean, Europan edo Ameriketan; nahasdura bat hiri batean, errebolta edo greba bat langilen artean, erraiten ahal da horietan guzietan arl direla esku-petik framazonak.

        Holako lanen egiteko dituzte biltzen, urthe guziez, mundu guzian, framazonek, 150 edo 200 miliun libera diru; beraz dituzte asasinaraziko begletan dituzten gizonak, bai eta egin araziko egun guziez, han edo hemen, krimarik beltzenak.

        Mundu hau duketenean, framazonek, osoki tzartu, zikhindu, itsus eta afrus bilhakatu, Yainkoak beharko du igorri bere koleraren suya, lur hunen garbitzeko, gauza guzien purifikatzeko, gero ororen erreberritzeko.

        Gerthakari handi horiek ikhusiko dira munduaren akhabantzan; nork daki, behar bada, guk uste baino lehenago.

        Arte huntan yende on guziek behar dute elgar sustengatu, bederen Yuduek Yuduak, tzarrek tzarrak sustengatzen dituzten bezala.

        Ez da hirriskurik Yudu bat yuanen dela, bertze yudu baten botiga utzirik, giristino baten botigarat.

        Berdin framazonen, inpioen eta tzarren fagore guziak dire izanen heyek iduriendako.

        Yende onak dire aldiz zoroki bertze gisaz yokhatuko. Ahal duenak konprendi dezala gauza hori. Framazonak, ez bertze gaixtaginak, ez dira sekulan abonatuko giristino onen gazeter. Yende onak, hala hala, edo onentzat dauzkatenak bere buruak, nahiago duzkete irakurtu gazeta tzarrak onak baino.

        Kanpainako yende xinplea da askotan pharatuko barber edo mediku baten alde, erranez izanen duela barberaren eta medikuaren beharra.

        Barbera eta medikua Yin arazten dire heyen beharra denean. Hek ordenatu erremedioak egin behar dire, eta yaun heyek pagatu lehen bal lehen; bainan gero utzi bere gisa, ez badira erlisionearen aldeko gizonak. Bertze gizon aberats batzuez mintzatzean, dute erraiten zenbaitek: «Holako yaun aberats horrek ez du Phazkorik egiten, ez dabila ere guti baizik elizan, bainan langile anhitz bizi arazten du, eta langilearentzat ona da. Zu ere izan zaite haren alderat langile on eta fidel bat; bainan guardia emazu saltzetik zure arima, zure kontzientzia, elekzionetako denboretan, emanez zure botza Yainkoaren eta Elizaren etsaler. Orhoit zaite, zure bizia, zure osagarria, zure izaite guzia direla bakharrik zeruko Yaunaren eskuetan».

        Akhabatzen dut, erranez bakhotxa, xuhur xuhur bada, bizi dadila sainduki, othoitz eginez, erlisioneko urhatser yarraikiz, guziz fede bizi bat kontserbatuz.

        Printzipo horiek guztak ahantz ditzazkegu, bainan Yainkoa ez da ahantzkor. Hura da bakharrik pairakor. Zertako laitake presa, duenaz geroz eternitatea bere eskuko?