AMALAUGARREN IRAKURGAIA

1. Jentillai Ebanjelioa erakustera Saulo eta San Bernabe bialduak

        Saulo eta San Bernabek Antiokiako kristauak, orañago esan dan bezala, Judeako beren kristaukideentzat oparo emandako limosnak zabaldu zituztenean, Antiokiara itzuli ziran, eta Ebanjelioa erakusten ziarduten, zeñak len eta gero ainbeste jende beretu zuten, ezen San Pedrok Elizaren asieran leku jakinik artu gabe, batera eta bestera, premiarik estuenak deitzen zion lekura ibilli bazan ere, Jesu Kristoren Ordeko edo Aita Santuaren aulkia zazpi urtean emen iduki zuen, Jesusen jaiotzatik berrogeita irugarren urtean gitxi-gorabeera mundu guziaren erri-buru zan Erromara aldatu zuen arteraño, non bizi izan zan, geroago esango dan bezala.

        Bein batean, bada, obispo eta beste eliz-gizon asko elkarrekin Jainkoa serbitzen eta alabatzen zeudela, Espiritu Santuak esan zien: Saulo eta Bernabe berezi edo apartatu itzatzute nik eman nai diedan lanerako. Bereala barautu eta otoitz eginda, eskuak ipiñi ziezteen, eta bialdu zituzten Espiritu Santuak zeramazkien lekura, Ebanjelioa jentillai erakustera. Egun au ezkero Saulok buru egiten zuen, eta San Bernabe bigarrena zan. Lenengo Seleuziara joan ziran, Juan Markos berekin zutela; gero itsasoz Txipreko erri-buru Salaminara, eta emen asi ziran sinagoga edo juduen elizaetan predikatzen, eta oiek aditzen etzietenean, geienean gertatzen zitzaiena, jentillai itzegiten zieten. Salaminan aldi batean nekatuta, Pafosera aldatu ziran.

2. Sergio Pabloren bataioa

        Pafosen bizi zan Erromako prokonsul Sergio Pablo zeritzana. Berez gizon ona eta egia jakin naiekoa zan, eta Apostoluen berriak izan zituen ezkero, beren aotik aditzeko eresi andiarekin bizi zan; baña bere zorigaitzean, etxean zeukan morroi bat, Elimas zeritzana, txit biurria eta deabruarekin elkartuta sorgintzan oi zebillena. Apostoluak Sergiok bere aurrera eraman, eta Jainkoaren gauzak erasaten ziezten; baña morroiak beti atzeratzen zuen, aietara jarri etzedin. Saulok orduan Elimasi aurkez aurke jarrita, esan zion: O gizon gezurtia eta dollorra! Deabruaren semea! Onaren etsaia! Jainkoaren bide zuzenai arazoak ipintzez aspertzen etzerana! Ara non Jainkoaren eskuak jotzen zaituen, eta aldi baterako itsutzen zeran. Elimas bat-batetan itsutu zan. Sergiok Jesusen legea osotoro artu zuen; bataiatu zan; eta geroztik Sauloren txit adiskide andia eta maitea izan zan. Batzuek diote, San Pablok Saulo bere lengo izena utzita, Pablorena artu zuela bataiatu zanean: baña jakintsu geienen iritzian, Elimasekin gertatutako mirari eta Sergioren aldaketa onetatik asi zan Pablo deitzen, erromarren itzkuntzari obeto zegokiolako, eta Eskritura Santak ere izen au lenbizi orain aitatzen du, eta onekin geroz deituko diogu.

3. San Pablo eta San Bernaberen ibilliak

        Pafostik Panfiliako Perge-ra itsasoz joan ziran, Pafosen kristaututako asko berekin zituztela. Juan Markosek emen aldegin zien; bada arkitzen etzan, dirudienez, bear adiña biotz edo espiriturekin, aiek izango zituzten neke eta ibillikizunai arpegi emateko; eta bere ama Kleofasen ondora Jerusalenera bialdu zuten. Pergetik bideari jarraitu zioten Pisidiako Antiokiaraño. Emen juduak beren jai-egunean sinagogara biltzen ziran, eta oiekin batean Jainko egiazkoa aitortzen zuten jentill asko ere bai. Bi Apostoluak ere sartu ziran, eta sinagogako buru egiten zutenak beren liburu oituak irakurri zituztenean, San Pablori, gizon argi eta iztun ona igerrita, leku eman zioten, esanaz zerbait itzegin zizaiela. San Pablok isillik egoteko eskuarekin keñu eginda, jarri zitzaien itzegiten, Jainkoak aien asaba eta gurasoai denbora guzietan egindako mesedeen gañean, nola beti begiratu izan zien bere Erri autuari bezala, eta atzenean bere Seme bakarra bialduta, artu nai izan ez ezen, gurutziltzatu eta il zuten. Baña berak irakurtzen zituzten profetak alde-aurrez esan bezala, biztu zala, eta onen lege Zerurako bide bakarra erakustera zijoazkiela. Geroenean esan zien kontuz ibiltzeko, bada arteraño iñork ezer esan ez bazien ere, gaurgero aitzaki eta apukorik ezin ipiñiko zutela.

        San Pabloren itzaldi au aditu zutenean buru-makurtuta zer pensatu andiak gogoan zituztela, etxeetara itzuli ziran, urrengo jaiean aditzeko asmoan, baldin berriz itzegin nai bazien. Apostoluai ostaturaño askok lagundu zieten, ikasbide berriak aditzeagatik, eta Apostoluak ere egin-al guzia egiten zuten, erakusteko eta artzen zuten Jesusen legean irauteko. Urrengo jaiean uri guzia sinagogan bildu zan San Pablori aditzera; baña judu gogor buru egiten zutenak ainbeste jende ikusi zutenean, aserretu ziran, eta Apostoluai gaizki-esaka eta añenekoakin eraso zieten. Orduan San Pablo eta San Bernabek esan zieten: Konbeni zan zuei lenengo Jainkoaren itza erakustea; baña ezertan artzen ez dezuten ezkero, jentilletara goaz, Jainkoaren aginduari garraizkiola. Aditzen zuten jentillak txit poztu ziran, eta Jainkoa askok bertatik aitortu eta alabatu zuten. Juduak, kontrara, aserre biziagoan sarturik, atseden etzuten Apostoluak andik bialdu arteraño. Oiek ikusi zutenean zer iskanbilla jaso zan, oñetako autsak astindu, eta Ikoniora aldatu ziran.

        Ikonion ere, Antiokian bezala, sinagogara joan ziran, eta Jesu Kristoren legea zerua irabazteko zein premiazkoa eta bearra dan ain argi eta garbi erakutsi zuten, ezen judu eta jentill asko kristau egin ziran. Urte erdi bat eta geiagoan emen egon ziran; bitartean judu sinisgogorrak eragozpen andiak ipintzen ziezteen, nai zituzten guziak irabazteko; baña esanak mirariakin egiztatuta, arrigarrizko aldaketak egiten zituzten. Geroenerako Jesusen etsaiak iskanbilla latz bat sortuta, arrika emateko asmoa artu zuten. Apostoluak igerri zietenean zer zerabilten, iges egin zuten, eta Listra eta Derbe-ra joan ziran. Emen ere beren betiko lanari ekin zioten, Ebanjelioa erakutsiaz eta mirariak egiñaz.

        Listran zan gizon bat jaiotzatik elbarria, eta bein ere oñez ibilli etzana. Egun batean bere burua eraman-erazo zuen San Pablok predikuan ziardun tokira, eta eseri zan. Apostoluak ikusirik zein arduraz eta kontuz aditzen zuen, esan zion jaiki zedilla, eta zutik jartzeko. Elbarria bereala jaiki zan, eta ezagutu zanean oñez ibiltzeko adiña, pozez saltoka abiatu zan. Begira zeudenak arriturik, deadarka asi ziran, esanaz: Ez gizonak, ezpada gizonen janzian Jainkoak jatsi zazkigu. Eta San Bernaberi bere ederragatik Jupiter, eta San Pablori bere itzketa argiagatik Merkurio deitzen zieten. Jupiter jainko gezurrezkoaren apaiza Apostoluai bereala joan zitzaien zezen eta loreakin ofrendak egitera. Apostoluak, aien itsumen negargarria ikusita, soñekoak urratu zituzten, eta jende artera sartuta, otsegiten zuten: Gizonak! Zer egiten dezute? Gu ere, zuek bezala, gizon ilkorrak gera, erakutsi nai dizutegunok, ez dala Jainko egiazko zeru-lurrak, eta itsasoa, eta oietan diran gauza guziak egin zituen bat bakarra baizik. Guzien Egille oni, bakar-bakarrik, ofrendak eta adorazioak zor zaiozka. Esan oiek eta onelako beste askorekin atzeratzen zituzten, Jainkotzat adoratu naiez zebilzkien ez-jakin itsu aiek; eta nekerik andienean zebilzan unean, irten-bide ustez-uste gabekoa sortu zitzaien.

        Pisidiako Antiokian eta Ikonion jazarri edo persegitu zituzten juduak, aditu zutenean zenbat kristaututzen zituzten, Apostoluetarako gorrotoari zerraizkiola, Listrara joan ziran, eta adoratzen utzi naiezeko elean estuena ziarduten denboran, Antiokiakoak eta Ikoniokoak oska asi ziran, Pablo eta Bernabe deabruakin bat eginda engañatzen zebilzan gizon gezurti batzuek zirala, eta ikusi ziezteen mirariak ere gaizkiñen laguntzarekin egin zituztela. Listrarren biotzak esan oiekin alako moduan trukatu zituzten, non itzetik ortzera jarri ziran Jainkotzat zeuzkatenai arrika ematera. San Pablo bereala iltzat eman zuten, eta erritik kanpora aterata, bazter batean utzi zuten. Bere ikasleak etzitzaiozkan aurretik kendu, eta igerri ziotenean oraindik asnasa bazuela, berotuaz eta beste sendagarriakin lagundu zioten zuzpertzen eta bizkortzen, eta errira isillik sartuta, biaramonean San Bernaberekin batean Derbes-era joan zan, non bereala asi zan berriz ere Ebanjelioa erakusten. Derbesdik Pergesera aldatu ziran; eta emen ere lagun asko kristautu zituzten: eta jira guziak eginda, bi urteren buruan itzuli ziran Siriako Antiokiara, nondik aitatzen gatozen misio au egitera irten izan ziran. Antiokiako apaiz eta beste kristau guziak batera bilduta, eman ziezteen urte bi aietan izandako gora-beera guzien berriak; eta antiokiarrak aditu zutenean zer irabazi andiak Jesusentzat atera zituzten, txit poz andia artu zuten; eta are andiagoarekin beren artean Apostolu on aiek luzaroago idukiko zituzten; baña Jerusalenera joateko asmoa artu zuten. Ara zergatik.

4. Zirkunzisioa bearrekoa zan edo ezeko despita

        Jesusen ikasle eta jarraitzalleen artean despita andi bat sortu zan, Moisesen legeak agintzen zuen zirkunzisioaren gañean. Judu kristautuak zioten, Jesusen legea artu nai zuten guziak, aurrena zirkunzidatu bear zirala eta Jerusalendik Antiokiara joandako ikasle batzuek ere iritzi oni zerraizkiola, erakusten zuten jentill kristautuak ezin salbatu zitezkeala, Moisesen legeak agindua egin etzutelako. San Pablok, San Bernabek, eta oiekin beste askok kontrara zioten, zirkunzidatu bearrik etzutela. Batzuek eta besteak elkarrekin itzketa luzeak eginda, jarri ziran Jerusalenera joan, eta emengo Apostolu eta ikasle bikañenakin ezda-baida au ikusteko eta erabakitzeko. Antiokiako jentil kristautuen aldetik bi Apostoluak joan ziran, Tito San Pabloren ikasle maitea irugarrena berekin zutela. Jerusalenen bildu ziran San Pedro guzien burua, gertuena izaten ziran beste Apostoluak, apaizak, eta Jesu Kristo ezagutu zuten ikasle zarretatik ere asko. Elizaren lenbiziko batzarre edo konzilio onetan, nork bere iritzia, guziak eman zuten, beren alde arkitzen zituzten argibide eta sinisgarriakin. San Pablok esaten zuen, zirkunzidatu bearrik etzala zeraman iritziarekin utsegitera, Jainkoak etziola ainbeste mirari agirikorekin lagunduko, eta bere lanak ontzat emango. Guzien iritziak adituta, San Pedro Jesu Kristoren Ordeko eta Espiritu Santuaren argituari zegokion, norenari jarraitu bear zitzaion erabakitzea. Eta zutik jarrita, esan zien: «Anaiak, badakizute, Jainkoak antziñatik agindu zuela, jentillak nere aotik Ebanjelioa aditzeko eta sinisteko. Eta biotzak ikusten dituen Jainkoak au egiztatu du, Espiritu Santua, guri bezala, aiei ere emanaz: eta biotzak fedearen bitartez garbitu ezkero, aiek eta gu berdinak gera. Zertako orain egotzi nai diezute gure gurasoak eta guk ezin eraman izan degun uztarria? Uste degu, bada, salbatuko gerala, aiek salbatu ziran bezala.» Aditzalle guziak isildu ziran; San Pedrok erabakia ontzat eman zuten, eta auzia bukatu zan. Bereala Judas eta Silas gizon elduenak autu zituzten Antiokiara bialtzeko, auzia erabaki zala esatera, eta erabaki au eskribuz ezarrita eman zitzaien.

        Batzarrearen bi mandatari oiek, San Pablo eta San Bernaberekin batean, Antiokiara joan ziran; eta ain ondore negargarriak izan zitzakean despita, guzien gogora zapaldu zalako berria zer poz eta atsegiñekin ango kristauak artu zuten esatea, erraz ez da. Egun asko elkarri erakusten eta poztutzen egin zituzten, eta gero Silas Antiokian geldituta, Judas Jerusalenera itzuli zan.

5. San Pablo eta San Bernabe banakatzen dira

        San Pablok eta San Bernabek beste lagun askorekin Antiokian baziarduten Ebanjelioa erakusten eta zabaltzen. Baña San Pablori gogoak eman zion, ordurako egin zituzten langilleak Antiokiarako asko zirala pensatuta, lenago ibillitako tokietara joatea, artu izan zuten legean nola zirauten edo zenbat aurreratzen zuten ikustera. San Pablok bere lagun San Bernaberi eresi au agertu zion, eta San Bernabe ere artara jarri zan: baña gauza batean berdin etzetozen. San Bernabek berekin eraman nai zuen Juan Markos bere lengusua; baña San Pablok erantzuten zion, hura eramatea ondo etzetorkiela; baziekiela, alabañan, nola Panfilian utzi zituen, eta amaren ondora Jerusalenera joan zan. Lenagoko ibilli eta nekeai arpegi emateko gorputzik izan etzuela, eta orain ere lena izango zala. San Bernabek bere lengusuagan beste usterik zuen; eta bi Apostoluak jarri ziran, nor bere aldetik ibiltzera, edo obeto esateko, Jainkoaren eskua zebillen, despita onen bitartez bata batera eta bestea bestera joanda, Ebanjelioa geiago zabaldu zezaten. San Bernabe Juan Markosekin Txiprera joan zan, eta jende guzia Jesu Kristoren legera ipiñi zuen. Andik Italiara aldatu zan, non lan berean zerbait denboran jardun zuen, on andiak eginaz; eta gero bere erri Txiprera itzulita, berri-emalle edo historiadore askoren iritzian, Jesusen etsaiak sortutako iskanbilla batean arrika il zuten. Iltzalleak gorputz-illa erre nai izan zuten; baña Juan Markosek urrengo arratsean isillik artuta, Jesu Kristoren martiri bati zegokion proguarekin lurpetu zuen. Gero denboraren denbora gorputz-ill au, bere eskuz eskribatutako San Mateoren Ebanjelioa bularrean zuela, arkitua izan zan.

        San Pablok laguntzat artu zuen Jerusalendik Antiokiara joandako mandatari Silas arestian aitatua, zeñak, ordurako obispo bazan ere, San Pabloren agindura joatea ez egokitzat etzeukan. Biak, bada, Antiokiatik irtenda, Sirian eta Zilizian ibilli ziran, kristau berriak egiten eta lenak fedean sendotzen. Ikonio, Derbe eta Listrara ere joan ziran, eta emen arkitu zuen Timoteo zeritzan kristau gazte bat aita jentillaren eta ama berez judua, baño bataiatuaren semea. Timoteo onegatik San Pablori txit berri onak eman ziozkaten, eta bertatik laguntzat artu zuen juduai Ebanjelioa erakusteko, lenago Tito jentillai erakusteko bezala. Bazter oietatik aldatu zan, Silas, Tito eta Timoteo zerraizkiola, Asia txikienenetik barrena Mazedoniara. Lukas bere aidea ere, askok diotenez, bidaje onetan batu zitzaion; Eskritura Santak, beintzat, lenbizi orain aitatzen du San Pablorekin zebillela. Bitarte onetan, Filipon beste askoren artean kristau egitera ipiñi zuen Lidia zeritzan merkatari ots andiko bat.

6. San Pablo azotatzen dute

        Beste batean Jainkoari otoitz egitera zijoazela, San Pablok ikusi zuen neskatx bat ondoren zerraikiena, esanaz: Gizon oiek salbazioko bidea erakusten diguten Jainkoaren serbitzariak dira. Neskatx onek ondorengo egunetan ere au bera egiten zuen; baña deabrua zan, errukarri aren barrunen sartuta, ala itzegiten zuena; eta neskatx gaxo aren izaerak biotza erdiratuta, Apostoluak deabruari Jesu Kristoren izenean agindu zion gorputz artatik irteteko, eta bereala iges egin zuen.

        Neskatx onek deabrua berekin zuela, aztikeria eta sorgintza asko egiten zituen, eta bere nagusiai irabazi andiak ematen ziezten, eta nagusiak orain zekusatenean San Pablok deabrua kendu ezkero irabazia ere galtzen zitzaiela, iskanbillatu ziran, eta San Pablo eta Silas atzituta, erriko buruetara eraman zituzten, esanaz erria nastutzen zebilzan eta lege berriak ipiñi nai zituzten judu aztoratzalle batzuek zirala. Erriko buruak, erromarrak izanik, juduen izena aditu utsarekin aserretzen ziran, eta atzealdetik soñekoak urratuta ezurretaraño azotez ebaki eta itxian sartu zituzten, eta amabiari agindu zioten kontu egiteko. Amabiak bereala barrunagoko ziega illun batean sartu, eta oñak zepoan zituztela ipiñi zituen.

        Gauerdian San Pablo eta Silas otoitzean zeudela, lurrikara batek etxe guzia zimenduetaraño dardaratu zuen, ate guziak idiki ziran eta zepo guziak askatu zitzaiezten. Amabiak au ikusita, iges egin ziotelakoan bere burua il naiez abiatu zan; baña San Pablok ots andi batekin esan zion etzezala alakorik egin, an zeudela. Amabiak, berera zanean, argia biztu zuen; itxi edo karzela guziai begiratu zien, eta danak an arkitu zituen: eta ezaguturik San Pablok eta Silasek beren otsakin gorde zutela bere burua galtzetik, oñetan auzpez jarri zitzaien, eta esan zien ea zer egin bear zuen salbatzeko. Erantzun zioten, Jesusgan sinisteko, eta bera eta etxeko guziak salbatuko zirala. Azoteak egindako zauriak amabiak bereala garbitu ziezten; eta bera eta etxeko guziak bear ziran ikasikizunak San Pablo eta Silasgandik artuta bataiatuak izan ziran. Etxera eraman zituen eta jaten eman zien.

        Biaramonean Erriko buruak amabiari gaztigatu zioten itxian zeuzkanai joaten uzteko. Albista au San Pablori eman zionean, Apostoluak erantzun zion: Zer? gu erromarrak izanik, arrotzak bagiña bezala agiri-agirian azotatu eta itxian sartu gaituzte, eta orain gu isillik bialdu? Ez, berak betozkigu, eta berak atera gaitzate. Tarsoarrak noizbait egindako mesedeen batzuekgatik, erromarren eskualdi guziak zituzten, eta San Pablo angoa zalako beartu nai izan zituen aitortzera, ari eta bere lagunari lotsa hura ematen zein gaizki egin zuten. Esan eta egin, ikuskizunen bat gero izan zezaten bildurrez, San Pablori joan zitzaiozkan eta eskatu zioten, arren, erritik irten zedilla. Itxitik irtenda, joan ziran Lidiaren etxera, non arkitzen ziran lagun guziak naigabe andiarekin, eta beren maisuari zer gertatuko ote zitzaion kezkatan; baña ikusi, eta nola ibilli ziran aditu zutenean, txit poztu ziran.

        Filipon Lukas eta Tito inolaz ere utzita, San Pablo Silas eta Timoteorekin Tesalonikara joan zan. Emen ere sinagogan sartuta, egiten zituen predikuakin asko eta asko bereganatzen zituen, eta kristau egiten ziran, bai juduak eta bai jentillak. Baña San Pablok zenbat irabazi, judu sinistu nai etzutenak anbat gorroto geiago artzen zioten. Atzenean, jendearen artean iskanbilla andi bat jaso zuten, eta il naiez abiatu zitzaiozkan; baña Jason zeritzan ikasle baten etxean isillik gordeta, gero gauez Berea-ra iges egin zuten. Tesalonikarrak jakin zutenean auzo-erri Berean zebilzala, joan ziran; jendea asaldatu zuten; baña San Pablok ordurako Berean ikasle maite asko egin zituen, eta oiek, itsas-ontzi batean artuta, isillik Atenasera eraman zuten, eta Silas eta Timoteo Berean gelditu ziran. Orain ez dakigu, edo ezertarako leku gabe bat-batetan irten zalako, edo aierrena Apostoluari zitzaiozkalako, edo beste zergatik San Pablo bakarra joan zan.

        Atenasek denbora artan gizon jakintsu, eta gauza berriak eta ez-oituak aditu naieko asko zituen; baña ordu berean jainko gezurrezkoetara txit etziñak ziran: bada, edozeñek bere gogokoen bat jainkotzat artu eta adoratu zezakean; beragatik Atenasen bakarrik jainko geiago ezagutzen ziran, gañerako Grezia guzian baño. San Pablo ikusi zutenean, Jesus aientzat Jainko berria, eta Jesusen Ebanjelioa berebat ez oitua erakusten, agertu zioten gauza oien gañean itzketa eta jardun-aldi batzuek elkarrekin egiteko eta eleatzeko eresia. Asi ziran, eta San Pablok, Espiritu Santuaren eskolan ikasiak bezala, gauza guzietan bereala isiltzen zituen. Askok sinistu zioten eta kristautu ziran, zeñaen artean San Dionisio Areopagita eta Damaris emakume ots andikoa.

        Atenastik Korintora joan zan. Emen ere arkitu zituen judu gogor galdu nai izan zutenak; baña bai jentill sotil, Jesusgana jarrita txit poz andia eman ziotenak ere. Antiokiatik irten zan ezkero, Korinton bezain egonaldi luzerik beste erritan egin etzuen; bada urte bat eta erdian egon zan, Elizari hume on asko ematen ziozkala, eta oietatik bi, Akila eta bere emaztea, isillik utzi bear ez diranak.

        Jesu Kristoren jaiotzatik berrogeita bederatzigarren urtea zan San Pablo Korintora joan zana. Klaudio Erromako enperadoreak urte onetan agindu zuen judu guziak Erromatik irteteko. Akila zeritzan bat Priszila bere emaztearekin arkitu zan Erroma utzi bearrean, eta Korinton sartu zan, San Pablo ere ara iritsitako egunetan. Ezaguerak bereala artu zituzten, eta adiskide egin ziran. San Pablok laster igerri zion zein biotz onekoa zan, eta bear ziran gauzak erakutsita, kristau egin zuen. Akilaren etxean ostatuz jarri zan, eta onekin batean soldaduentzat larruzko estalpeak egiten bere ogia irabazten zuen, iñor nekatu gabe bizitzeagatik. Jai-egunetan sinagogara joan, eta judu eta jentillai Jesu Kristoren gañean itzegiten zien; baña jentillak baño juduak beti gogorragoak arkitzen zituen, erakutsia sinisteko. Neke onetan ziarduela, Timoteo eta Silas Berean gelditu ziranak etorri zitzaiozkan, eta biotza txit zabaldu eta lasatu zitzaion; bai oiek bere ondoan ikustearekin, bai tesalonikarrak fedean zein sendo eta oituraetan zein kontuzkoak bizi ziran esan ziotelako.

7. Sinagogako buru Krisporen bataioa eta beste garaipenak

        Bein batean, besteetan bezala sinagogara joan zan, eta Jesus Mesias egiazkoa zala juduai erakusten ari zala, ain sinisbide argiak eman ziezten, non zer erantzun etzutela ipiñi zituen; eta besterik eziñean, Jesu Kristoren kontra añenekoak botatzen edo blasfematzen asi ziran. Sinagogan ziran jentillak juduen esan oiekin gaiztorako biderik artu etzezaten, San Pablo guzien aurrean jaiki zan eta bere soñekoak astinduta, esan zien: Zuen odola zuen gañ izan bedi, nik zer ikusirik ez det, eta jentilletara bertatik noa. Juduak, Jainkoaren mandatari onek egindako kiñadarekin, batere malmetitu etziran; eta Apostolua sinagogaren ondoan bizi zan Tito jentill on baten etxera bere-bereala ostatuz aldatu zan, Akilarekin, jaiotzatik judua zalako, ez egoteagatik. Ala ere, sinagogako buru Krispok bere etxekoakin sinistu zion; Titoren etxera guziak joan zitzaiozkan, eta bataioa artu zuten. Oien ondoren beste asko ere Jesusgana jarri ziran, eta bataiatu zituzten. Irabazi andi oiek ikusita, San Pablori eman zion juduak aztoratuko ziran bildurrak, eta beste errietatik bezala iges egin bearra izango ote zuen kezkak; baña bildur eta kezka oietan zebillela, Jainkoak ametsetan esan zion ez ikaratzeko, isildu gabe itzegin zezala: Berak lagunduko ziola, eta iñork gaitzik egingo etziola. Korinton bere aldeko jende asko zuela. Jainkoaren gaztigu pozgarri onekin baziardun Ebanjelioa geiago eta geiago erakusten eta kristauak ugaritzen, Jainkoak beste asmorik artzen zuen bitartean. Geroenean irten-bearra etorri zitzaion, orain esatera goazenaren bidez.

        Erromarrak Akaia guziko buru Galion egin zuten, eta Korintora bizitzez joan zanean bereala, juduak asi ziran San Pablo galtzeko bideak prestatzen. Eskuak ezarri ziozkaten, eta Galioni aurkeztu zioten esanaz gizon ark jendeai erakusten ziela, aien lege eta oiturak agintzen zuten ez beste era batean Jainkoa adoratzen. San Pablo asi zan itzegiten; baña Galionek eragotzi zion, eta juduai esan zien, baldin gaiztakeria andi batekin joan bazitzazkion, adituko ziela, agintean dagoanari dagokion eta bear duen bezala; baña espa guziak juduen lege eta gauzaen gañean ziran ezkero, aien beren egitekoa zala, eta aien lanetan sartzera etzijoala; eta onenbestez bere aurretik kendu zituen. Juduak etzuten alako erantzuerarik artu uste, eta su bizian sartu ziran; eta oni errekin geiago emateko, San Pablo ere triska edo bullizian ezkutatu zitzaien. San Pablori Galionen aurrera Sostenes berez judua baña Jesu Kristoren ikasle egiñak lagundu zion; eta Apostoluak iges egin zuela zekusatenean, Galionen beraren aurrean Sostenesi eraso zioten, eta kolpatu zuten. Gero aien eskuetatik nola ere bait aldeginda, San Pablo topatu zuen, eta onen ibilli eta neke guzietan lagun izateko itza eman zion.

        Egun batzuetan, isillik bedere, Korinton oraindik egon zan, eta ango kristau askok oñ onean irauteko gauza guziak zuzendutakoan, itsasoz Efesora joan zan, Akila eta Priszila berekin zituela. Efesoarrak luzaro iduki nai izan zuten; baña San Pablok erantzun zien, aldi artan ezin gelditu zitekeala, eta Akila eta Priszila bere ordez utzita, geroago itzultzeko itzean, Asia txikieneronz abiatu zan, len-lenago ibilli izan zituen errietan, eta kristautu zituenak ikusteko asmoarekin. Ikasbide berriak guziai eman ziezten, eta lenago artutako fedean sendotu zituen, eta Efesora itzuli zan.

        San Pablo, orañago aitatu dan bezala, Efesotik irtenda laster, ara joan zan Apolo zeritzan alejandriar bat, jaiotzaz judua eta gero kristau egiña. Gizon argia, iztun ederra eta Eskritura Santaetan ondo ikasia izanaz gañera, Jesusen legea zabaltzeko txit eresi andikoa zan, eta juduakin ere elea latzak izaten zituen. Berezko gogo on oni zerraikiola, San Pablok bere lekuan utzitako Akila eta Priszilarekin elkartuta, Apostolua Efesora itzultzerako legean txit ondo trebatu asko zeuzkaten, eta San Pablo etorri zanean, bataiatuak izan ziran.

        San Pablo Efeson iru urte urrean bizi izan zan, irten-aldiak auzoetara egiten zituela. Bitarte onetan jendearen arrigarrizko aldaketak egin zituen, eta ezin esan diteke zenbat lagun kristautu ziran. Ain jakinduri andiarekin itzegiten zien, non bein aditzea asko zan, Ebanjelioko legea artzeko eta kristau egiteko. Esanai mirariakin laguntzen zien; bada berak erabillitako soñeko, zapi edo gerrikoarekin eriai ukitze utsaz gaitz guziak sendatzen ziran.

8. Judu konjuratzalleen kastigua

        San Pablok lanbide onetan ziardun bitartean, juduak ere bazebilzan beren aldeko zerbait egin naiez, eta onek beronek San Pabloren itzari indar geiago eman zion. Zekusten, gaizkiñak zeuzkatenak San Pablori bazijoazkion, eta San Pablok Jesusen izenean agindu irteteko, bereala iges egiten zutela. Juduak ere bazituzten exorzistak edo gaizkiñak botatzen zituztelakoa egiten zebilzanak; eta ikusirik San Pablok zer egiten zuen, oiek ere asi ziran Jesusen izenean agintzen irten zitezela. Eszeba apaiz-buruaren zazpi seme ziran egiteko onetan erriz erri ibiltzen ziranak. Bein batean gaizkindun bati beren itzketa-mordolloan asi zitzaiozkan, eta ezer iristen etzutenean, Jesusen izenari otsegin zioten; baña gaizkiñak erantzun zien: Jesus ezagutzen dikat; Pablo nor dan bazekiat, baña, zuek zer zerate? Au esanda gaizkinduna itsasi zitzaien, eta ain abarrakituta utzi zituen, non larrugorrian eta zauriz beterik etxetik doi-doi irten ziran. Berria Efeso guzian judu eta jentillen artean barreatu zan, eta guziak Jaunari bildur andia artu zioten, eta Jesusen Izen santua altxatua zan. Onen ondoren askok sinistu zuten, eta bataiatu ziran: eta bataioak arterañoko bekatuak osotoro barkatzen baziezten ere, lotsa geiagorako San Pablori joan zitzaiozkan gaizki-egin guziak aitortzera, lenagokoen damu miñ-min eta berriz ez egiteko itzarekin, eta au biotz-biotzetik ziotela iragarritzeko, argibide ezin obeagoa eman zuten. Aietatik asko ziran liburu gaiztoetan ikasita sorgintzan zebilzanak, eta erri guziaren agirian eta begietan liburu danak erre zituzten. Zer ikasbide ederra lenbiziko kristau zorioneko aiek munduari eman zioten, eunda berrogei milla erreal balio zituzten liburu galgarri guziak ain oparo erretzearekin! Ai au ondorengoak egingo balute!

9. Demetrio zillargilleak Efeson sortutako iskanbilla

        Efesoarren prestutasunak San Pabloren biotza zenbateraño zabalduko zuen, zer esanik ez da; baña atsekabez laster bete zitzaion. Asia guzian txit ots andikoa zan, Diana jainko gezurrezkoak Efeson zuen eliza, eta jendetza andiak urrutietatik zijoazkion adoratzera, eta etxerakoan zeramazkiten zillarrez egindako elizatxo batzuek Dianaren irudia erdian zutenak. San Pablok asperzaka beti ziardun idolo edo jainko gezurrezko guzien kontra itzegiten, eta ezer utsak zirala erakusten: eta jendeak uzten zion zillarrezko eliza oiek erosteari, zerekin zillargilleai irabazia kentzen zitzaien. Demetrio zeritzan zillargille bat, langille asko artuta eliza oiek egiten aritzen zan, eta igerri zionean San Pabloren erakutsiak etziola bere irabazian onik egiten, langilleak bildu eta esan zien, baldin erakusle ari artan uzten bazitzaion, denbora gitxiren barruan etzuela aien eskuko lanik iñork erosiko, eta zer-jan gabe arkituko zirala; eta bere irabaziagatik zebillela uste izan etzezaten, eta San Pabloren kontra geiago sututzeko, esan zien, Diana andiaren eliza iñork ezertan artu ez, eta laster lur-joko zuela. Demetriok opa zuen bezala, langilleak aserre bizian sartu ziran, eta zerasaten: Efesoko Diana andia! Efesoko Diana andia! Erri guzia aztoratu eta nastu zan.

        Guziak bereala biltoki edo teatrora joan ziran, bidean topatu zituzten San Pabloren lagun Gaio eta Aristarko berekin zeramazkitela, iñolaz ere, maisuaren ordez erantzun zezaten. San Pablok jakin zuenean, joan nai izan zan; baña adiskideak utzi etzioten, naspilla artan zerbait egin zizaioten bildurrez. Jesusen Ebanjelioak bezala, Moisesen legeak ere Jainko bakarra besterik adoratzea debekatzen zuen; eta juduak larritu ziran, Dianaren aldekoak aien kontra aztoratuko ziralakoan, eta beren odoleko Alejandro iztun andia bialdu zuten, gai artan egitekorik izan etzutela esan eta sinisterazotzera; baña asaldatuak jakin zutenean hura ere judua zala, gogorrago zerasaten: Efesoko Diana andia! Efesoko Diana andia! Alejandrok ezer iritsi etzuen, eta ordu bian deadarka iraun zuten. Geroenean, uriko sindiku prokuradorea sartu zitzaien, eta isilltzeko kiñua eginda esan zien paketu zitezela, iskanbilla geiago ipiñi gabe: ez gizon aiek zer ikusirik zutela, ez iñork Dianaren elizan bear etzanik egin zuela; eta Demetriok eta onen langilleak esankizunik bazuten, uriko kargudunak antxe zeudela eta batzarrean erabakiko zala. Itzketa onekin isildu ziran, eta nor bere aldera joan zan.

        San Pablori ondo etzeritzan Efeson luzaroago egotea. Kristau asko baziran ere, bildur zan gaiztoak beste iskanbilla berriren bat sortu zezaten: eta garagarrillaren lenengo egunetan Pazkoa Espiritu Santuko inguruan Efesotik irtenda, joan zan Mazedonia, Tesalonika, Berea eta Filipoko Elizak ikustera, Lukas lau urtez lenago Filipon utzia bere lagun zuela; eta oietako kristauak arkitu zituen txit pake andian, eta lenago eman izan ziezten ikasbideetan txit sendoak eta Jainkoaren bildur andikoak; baita zuten guzia beartsuai emateko ere biotzik onenakin. San Pablok onelako prestamena ikusita, aurreratzen zituen obra on eta Jainkoaren ain gogokoa egitera, batez ere Jerusalenen bizi ziran senide errukarriakin, bada oiek ez-izanik negargarrienean arkitzen ziran, non eta nola irabazi izan gabe, eta juduak egunetik egunera gogorrago eta eutsiago agertzen zitzaieztelako.