EDO! Argitaletxea | Genero-ariketak

Glosategi hau^[2] lurralde berriak aurkitzeko plano erabilgarria izatea espero dut, bakoitzak dituen ezagutzen eta esperientzien arteko konexio berriak egiteko akuilua eskaintzea, baita eztabaida pizteko aitzakia ematea ere.

Agentzia

Jendarte zientzietan norbanakoak askatasunez ekiteko duen gaitasunari egiten dio erreferentzia agentziak. Egitura sozialek (klase soziala, erlijioa, generoa, etnia, ohiturak, eta bestelako faktoreak) norbanakoaren ekintzak mugatzen eta bideratzen dituzte. Agentzia, beraz, egitura sozialen gainetik nork bere nahiaren arabera ekiteko gaitasunean edo trebetasunean datza. Hortaz, ekintzarako ahalmena litzateke, zentzu zabalean. Jarduteko/ekiteko jende guztiak duen ahalmena da, haien egoera edozein izanda ere. Agentziak pertsonak objektu beharrean, agente edo subjektu ekintzaile bihurtzen ditu, eta hortaz, zapalduak, erasotuak edo menderatuak biktimatzat jo beharrean, subjektu ekintzailetzat eta burujabetzat hartzen ditu.

Ikus Esteban (2004).

Androzentrismo

Gizona diskurtsoaren zentrotzat, ardaztzat, erreferentziatzat edo neurritzat hartzeari esaten zaio. Alegia, unibertsoaren erdian gizonaren begirada kokatzen duen ikusmira da, gizona eginez gauza guztien neurria, eta neurri horren arabera egiten du humanitatearen irudikapen globala. Ondorioz, bestelako errealitateak ezkutatzen ditu, besteak beste, emakumeena. Androzentrismoa emakumeak baztertzeko eta isilarazteko hartzen den jarrera pasiboa da, eta sexismoa, berriz, aktiboa eta kontzientea da. Aldebakarreko ikuspegi hau historian emakumeen rola gutxiesteko, euren arrakasta apaltzeko eta gezur bihurtzeko erabili da.

Ikus Sau (2000).

Binarismo sexual edo dikotomia sexual

Mendebaldeko pentsamoldea errealitatea aztertzeko kategoria dikotomikoetan oinarritzen da. Dikotomia horiek, gainera, honela definitzen dira: batetik, zehatzak dira (bien artean osotasuna eratzen dute, eta hortik kanpo ez dago ezeingo aukerarik); eta, bestetik, baztertzaileak dira (batak ala besteak izan behar du, ezin bietan kokatu); eta, azkenik, dikotomiaren osagai bat positiboaren ikur bihurtzen da, eta bestea, aldiz, negatiboarena. Sexualitateari buruzko diskurtsoek ere kategoria dikotomikoak eta dogmak sortu dituzte: dikotomia anatomikoa (arra/emea), genero-dikotomia (gizon/emakume), genero-estereotipoak (maskulinoa/femeninoa).

Dikotomia anatomikoaren dogma hain da funtsezkoa, aurkitzen ez denean sortu ere egiten dela (adibidez, intersexualei sexu bat ala bestea ezartzen diete, dogmara egokitu ahal izateko).

Genero binarismoak, bestalde, emakumeei genero femeninoa eta gizonei genero maskulinoa esleitzea dakar, eta bi aukera horiek derrigorrezko egiten ditu, bestelako aukerak ukatuz edo beste aukera horiek normatik at kokatuz —arauetatik kanpo—. Estereotipo kultural horiek (maskulinoa/femeninoa) kontzeptu antagonikoen zerrenda luzea osatzen dute, eta kontzeptu horiek genero-agindu kultural bihurtzen dira, eta inguratzen gaituen mundua egituratzen dute.

Bioemakume / biogizon. Ikus Cisemakume / cisgizon

Bisexual

Sexu bereko zein beste sexuarekiko desira duen pertsona. Emakumeenganako edo gizonenganako desira duen pertsona, batzuetan gizonenganako desira, besteetan emakumeenganako desira. Lekuan lekuko eta garaian garaiko kulturaren arabera, hainbat adiera eta konnotazio hartu izan ditu bisexualitateak.

Cisemakume / cisgizon. Bioemakume / biogizon

Cissexual esaten zaio jaiotzean medikuntzak eta jendarteak egotzi dion sexuarekin eroso dagoen pertsonari, eta bere burua sexu horretan guztiz identifikaturik ikusten duenari. Kasuan kasu, cisemakumeak eta cisgizonak, hurrenez hurren, emakume ala gizon diagnostikatutako pertsonak dira, eta diagnostikoarekin ados daudenak. Cis- latinetik eratorritako aurrizki bat da, eta «(-ren) alde berean» edo «alde honetan» esan nahi du.

Sexualitateari buruzko diskurtsoetan bio aurrizkia erabili izan dute gauza bera izendatzeko, hau da, bioemakumeak eta biogizonak terminoak ere erabili izan dira. Termino horien erabileran oraindik ere ez dago erabateko adostasunik.

Continuum lesbiano

1980an Adrienne Rich idazle iparramerikarrak teoria feministarako funtsezko testu bat idatzi zuen: «Compulsory heterosexuality and lesbian existence» («Derrigorrezko heterosexualitatea eta lesbianen existentzia»). Testu horretan, jendarte-zientziek eta teoria feministek lesbianismoa ezkutatzen eta estigmatizatzen izan duten ardura salatzen du. Heterosexualitatea derrigorrezko arau soziala da, eta politikoki erabili izan da emakumeen menpekotasuna iraunarazteko. Batetik, emakumeen sexualitatea kontrolatuz gizonen menpean jartzen ditu, eta bestetik, emakumeen arteko esperientzien energia eta boterea desbideratzea lortzen du. Horri aurre egiteko sortu zuen Richek continuum lesbianoaren kontzeptua. Kontzeptu horrekin, emakumeen arteko esperientziaren ondorioz sorturiko indar askatzaileari egin nahi dio erreferentzia. Alegia, poztasun fisikoak, emozionalak eta psikikoak hainbat modutan partekatzea emakumeentzat ezagutza eta botere iturri da, continuum lesbianoa ikusgarri eginez, derrigorrezko heterosexualitateak ezarritako sexualitate femeninoa deseraikitzeko deia egiten du Richek, eta esperientzia lesbianoaren indar politikoa aldarrikatzen du. Menperakuntza maskulinoaren kontrako borrokan emakumeen arteko harremanak balioestean, leku berria egin zitzaion mugimendu feministan lesbianen esperientziari.

Ikus Rich (1980).

Cyborg

Cyborg hitza akronimo ingeles bat da: cyber (zibernetikoa) eta organism (organismoa). Dispositibo mekanikoz eta elementu organikoz osatutako izakia izendatzeko erabiltzen da, oro har, alde organikoaren gaitasunak teknologiaren bitartez hobetzeko asmoarekin. Termino hori Manfred E. Clynes-ek eta Nathan S. Kline-k sortu zuten 1960an, eremu estralurtarrean bizi daitekeen gizaki hobetuari erreferentzia egiteko, gizaki eta makinen arteko harremanak estutzeko asmoarekin. Gaur egun, gero eta cyborgagoak garela esan daiteke, kontuan hartzen bada medikuntzan erabiltzen diren protesiak edota teknologia berriek bizimoduan (eta gorputzetan) hartu duten lekua.

XX. mendearen amaieran, Donna Haraway-k «Cyborg Manifestua»n berreskuratu zuen cyborg izaki horren irudia, ez humanoa ez makina, ez gizona ez emakumea. Manifestu horren helburua feminismo tradizionalaren ikuspegi esentzialistari kritika egitea zen, eta eredu berri bat proposatzea, zeinetan zientziak eta teknologiak dualismoak gainditzeko tresna eragingortzat hartzen baitira. Horretarako, identitatearen, gorputzen, harremanen eta espazioen mugak hausteko gonbitea egin zuen. Binarismoak eta dualismoak gainditu nahi zituen, eta dikotomiak hausteko beharra aldarrikatu zuen: animalien eta gizakien arteko mugak hautsi, pertsona eta makinen arteko mugak hautsi, eta baita beste hainbat binarismoren arteko mugak hautsi: natura / kultura, pribatua / publikoa, gogoa / gorputza. Azken finean, naturalizazioak salatu eta eraikuntza sozialak direla agerian utzi zuen. Mugak gaindituz eta muga horiek deuseztatuz, hierarkiak eta menperakuntza egoerak desagertu daitezkeela dio Harawayk.

Iku Haraway (1995).

Derrigorrezko heterosexualitate

Sexua, generoa eta sexualitatea sozialki eta ekonomikoki arautzeko modu hegemonikoa da, harreman heterosexualak natural eta normal bihurtzen dituena, horretarako, ugalketa eta familia nuklearra jendarte-erakunde funtsezko bihurtuz.

Adrienne Rich-ek «Compulsory heterosexuality and lesbian existence» (1981) lanean ezagutzera eman zuen kontzeptua, nahiz eta lehenago beste hainbatek ere proposatu: besteak beste, Carla Lozi italiarrak (1971), eta Purple September Staff talde iparramerikarrak (1975). Alde batetik, heterosexualitatearen derrigorrezkotasuna ikusgarri egiten du, eta beste alde batetik, heterosexualitatea patriarkatuaren oinarrizko erakundeetako bat nola bihurtu den aztertzen du. Loziren arabera, ugalketaren araberako emakume eta gizonen arteko harremanen naturalizazioan datza emakumeen menpekotasuna. Richek dio heterosexualitatea erakunde ekonomikoa dela, lan-jardunaldi bikoitza ahalbidetu baitie emakumeei, eta lanaren banaketa sexuala ekarri duela. Halaber, emakumeen desirak mugatu eta esperientzia lesbianoa ikusezin bihurtu du. Emakumeek gizonenganako desira izatea bultzatu da, eta desira-joera hori indarrez iraunarazi dute, Richen ustez. Teresa De Lauretis-ek (2002) dio Mendebaldeko sexualitate femeninoaren eraikuntza gizonaren desira eta ugalketari begira eraiki dela, eta ikuspegi horren atzean «heterosexualitate presuntzioa» gordetzen dela adierazten du. Monique Wittig-ek, bestalde, «hitzarmen heterosexuala»ri buruz hitz egiten du, heterosexualitatea hitzarmen soziala dela eta jendarte-erakundea dela ohartaraziz.

Ikus Rich (1980).

Desira

Nahi edo gurari bat asetzeko gogoari esaten zaio desira. Emozioa, sentimendua eta desira dira zentzumenak atseginez hunkitzen dituztenak, ingurunearen aldaketek eraginda. Frustrazioa sentitzen da desirak betetzen ez direnean, eta poztasun handia betetzean. Desiratutako objektua edo pertsona lortzeko ekintzak egiten dira, horien ondorioak kontuan hartuz ala ez, eta motibazio handia sentitzen da hori lortzeko.

Desira, antzinatetik izan da filosofian oinarrizko auzietako bat. Idealaren, arrazoiaren eta jendetasunaren kontrakotzat jo izan da, eta gorputzarekin, edertasunarekin, plazerarekin eta sufrimenduarekin lotu izan dute.

Sigmund Freud-ek Edipo konplexuaz aritzean dioenez, amarenganako desirak neurosia sortzen du semeengan. Jendeak intzestuaren desira sentitzen duela dio, eta desira horri eusteak sorturiko zauriez hitz egiten du. Jacques Lacan-ek, ordea, bestelako interpretazio bat egiten du: umeen garapenean ispiluaren fasea dagoela defendatzen du, eta une horretan umeak bere burua osotasun modura irudikatzen du. Gerora, helduaroan, osotasun hori berreskuratzen ahaleginduko da, arrakastarik gabe, eta hutsune hori etengabe sentituz.

Judith Butler-en ustez, subjektuak munduarekiko harremanean egiten duen mugimendu anbiguoa da desira: irentsi/kanporatu, jabetu/barreiatu. Beraz, identitatearen aitortza eta adierazpena da.

Genero-ikasketetan desirari buruz hitz egitean, oro har, sexualitatea izan ohi da aztergai, eta sexualitateak gorputzarekin zein identitatearekin dituen harremanez jarduten da: hartu-eman arautuak / arauz kanpoko hartu-emanak.

Dildo

Jostailu sexual bat da, masturbaziorako eta harreman sexualetarako erabiltzen dena. Ikuspegi heteropatriarkal batetik, zakilaren ordezkotzat jotzen da (horren erakusgarri da gaztelaniazko consolador hitza), baina beste perspektiba batzuetatik falozentrismo horri izkin egin nahi izan zaio jostailu sexual gisa aldarrikatuz. Beatriz Preciadok, Manifiesto contrasexual (2002) liburuan, identitate-arazoei eta sexuaren eraikuntza sozialari buruz hitz egin du, eta horretarako dildotopiaz aritu da. Faloaren sinbologia deseraikitzen du, edozein pertsonak egin dezakeela sarketa eta jaso dezakeela sarketa esanez, eta era berean, gorputzaren edozein atal izan daitekeela dildo ohartaraziz. Honela definitzen du dildoa: gorputzaren plazeraren ekoizpen normatiboari erresistentzia egiten dion edozein genero eta sexu teknologia. Gorputza (berr)izendatu egiten du modu horretan, hots, erabilera eta esanahi berriak topatzen ditu gorputz atalentzat. Proposamen horren bitartez, konfigurazio biopolitikoak eta erregimen heterosexuala irauli nahi ditu.

Ikus Preciado (2002).

Drag king / Drag queen

Drag kingak ekintza politikoak dira. Drang kingek puztu egiten dituzte maskulinitate heteronormatiboaren gorputz kodeak, kode horiek auzitan jartzeko asmoz, edota kode horiek eraikuntza sozial direla agerrarazteko asmoz. Oro har, pertsonaia oso maskulinoak antzezten dituzte, edo gizonezko ospetsuak, adibidez, Elvis Presley. Horietako asko antzezle ezagun izatera heldu ziren XIX. mende amaierako eta XX. mende hasierako antzoki ingelesetan, eta tradizio hori gorde da herrialde horretan. Hala ere, mundu mailan duela gutxi egin dira ezagun Drag kingak.

Drag queenak feminitateari lotutako ezaugarriak neurriz gain eta probokazio bila janzten eta antzezten dituzten gizon edo pertsonak dira —tartean heterosexualak eta transexualak ere bai, ez bakarrik homosexualak—. Ekintza horren bitartez, komikotasuna, dramatikotasuna edo satira sortu eta eragin nahi dituzte. Ekitaldi publikoetako transformismo moduko bat da. Drag queen gehienek entretenitzea dute helburu, eta ekintza hori lanbidearekin edo xede artistikoarekin lotuta joan ohi da, eta ez identitatearekin edo nortasun sexualarekin.

Feminitateak

Sistema patriarkalak azken mendeetan emakumezkoei ezarri dizkien ezaugarrien multzoa da. Azken mendeetan eraikitako jokaera edo rol hori honako ezaugarriek osatzen dute, besteak beste: sumisioa, sakrifizioa, ahuldadea, pasibitatea, dependentzia eta edertasunaren kezka. Emakume izateko bete beharreko baldintzak dira, heteropatriarkatuaren arabera. Feminismoak auzitan jarri izan du eredu femenino hori, modu anitzetara. Mari Luz Estebanek eta Isabel Otxoak, besteak beste, zaintzarekin lotzen dute rol femeninoa, eta hortaz, dependentzien eta emozioen kudeaketa soziala dute aztergai. Amaia Perez Orozcok lan-banaketarekin eta egoera sozioekonomiko globalarekin lotzen ditu mendekotasun egoera horiek.

Virginie Despentesek, esaterako, Teoría King Kong (2006) liburuan, emakumetasuna (beraz, emakumeen menpekotasun egoera) edertasunarekin eta gaztetasunarekin lotuta dagoela azpimarratzen du. Itziar Zigak, Devenir perra (2009) liburuan, feminitate-eredu ideal horri aurre egiteko feminitate hackeatua, subertsiboa, prekarioa, DoItYourself filosofiaren araberakoa, (trans)feminista eta kritiko-deseraikitzailea aldarrikatzen du.

Ikus Despentes (2006), Perez Orozco (2006) eta Ziga (2009).

Femme / (stone) butch

Lesbiana maskulino eta femeninoak izendatzeko erabili ohi dira butch eta femme terminoak, hurrenez hurren. Stone butcha, aldiz, jokaera oso maskulinoa duen identitate lesbianoa da. Hotza eta hieratikoa da, eta jarrera hotz horretan, bere bikote edo amorantearekin harreman sexualak dituenean kontaktu fisikoa arbuiatzera hel daiteke.

Gayle Rubin-en arabera, kode, estilo edo genero identitate maskulinoetan erosoago sentitzen diren emakumeak izendatzeko erabiltzen da butch terminoa.

Judith Halberstamen arabera, lesbiana maskulinoek lesbianismoa ikusgarri egiten dute, eta genero subertsiboaren eta joera sexualaren artekotzat ditu kokapen horiek. Emakume izanik maskulino dira, eta, beraz, Halberstamen arabera, maskulinitate femeninoa posible izatea bermatzen dute pertsona horiek.

Emakume eta gizon heterosexualen imitazioa dela esatea eta ikuspegi horretatik kritikak egitea sinplifikazioak baino ez dira, eta homofobiatik ere badute. Binarismoa eta sexu/genero-sistemaz besteko aukerarik ez dagoela adierazten du ikuspegi horrek, eta hortaz, hala pentsatzen duenak, sailkapen dikotomikoa gainditzeko zailtasun handiak ditu.

Ikus Halberstam (2008).

Gay

Pertsona homosexualei deitzeko modu positiboa da. Kultura anglosaxoian erabiltzen den hitza da, eta XX. mendearen lehen erdian alaia esan nahi zuen. Euskaraz eta gaztelaniaz gizon homosexualak izendatzeko erabiltzen bada ere, ingelesez lesbianak izendatzeko ere erabiltzen da.

Genero

Sexuaren maila anatomiko eta fisiologikoen esangura sozialari deritzo. Generoaren kontzeptualizazioan desadostasunak badaude ere, oro har, esan daiteke gizon eta emakumeei egotzitako eta sozializazioaren bidez barneratutako rol, identitate eta balioen definizio historiko-soziala dela. Alegia, rol sozial, lan, itxaropen, portaera eta balio zehatzak esleitzen dira eraikuntza kultural horren arabera, jendarteak norbait gizon ala emakume izendatzean.

Garai eta jendarte batetik bestera aldatu egiten da:

— Harreman soziala da: gizon eta emakumeen arteko harremanak ezaugarritzen dituzten arauak azaleratzen ditu.

— Harreman asimetrikoa da: oro har, menperatze maskulinoa gertatzen da.

— Hedatzailea da: pertsonen arteko maila gainditzen du, eta sistema ekonomiko edo politikoak, erakundeak, identitateak, sinboloak besarkatzen ditu.

— Zeharkakoa da: egitura sozial guztia zeharkatzen du eta beste kategoria batzuekin dauka harremana.

— Barne-hartzailea da: irtenbidea lortzeko emakume eta gizonen parte-hartzea eskatzen du.

Kategoria sozial gisa, feminismo garaikidearen ekarpen esanguratsuenetako bat da. Kategoria analitiko hau sortu zen gizon eta emakumeen arteko desberdintasun eta bereizkeriak azaltzeko, identitateen aniztasuna azpimarratuz. Generoen naturaltasuna auzitan jarri zuen kategoria horrek, femenino eta maskulino jokaera arauemaileak direla esatean, eta generoen arteko botere-harremanak antzemateko balio izan du. Halaber, sexismoa eta sexu aniztasuna ere agerian jartzen ditu. Simone de Beauvoirren Bigarren sexuan (1949) agertzen bada ere, bereziki 1990eko hamarkadan hedatu zen. Batzuetan oker erabili izan da, sexu edo emakume hitza ordezkatzeko, esate baterako.

Ikus Butler (2001) eta Preciado (2002).

Genero-aldagarritasun, genero ez-adostasun

Genero-aldagarritasun terminoa psikologia, psikiatria, antropologia eta genero-ikasketetako ikertzaileek erabiltzen dute. Termino zabala eta orokorra da, transexualak, butchak, queerak, trabestiak, mari-mutilak, maritxuak eta bestelakoak izendatzeko erabil daiteke eta.

Emakumeek genero ez-adostasuna agertuko dute emakume heterosexualaren paradigmatik ateratzean, hala nola, jarduera fisikoak egiterakoan, ugalketa edo etxeko lanekiko joerarik ez izatean, edota beren burua edertzeko kezkarik ez sentitzean (arropa, makillajea, ilea eta gorputza moldatuz).

Honako hauek dira genero ez-adostasun ezaugarriak, gizonen kasuan: emozioak adieraztea, ingurukoak zaintzea, etxeko lanengatik ardura edo interesa azaltzea, edo norberaren itxura zaintzea. Gaytzat edo femeninotzat hartua izateko beldurrak gizon asko gidatzen ditu genero ez-adostasunezko jarrerak arbuiatzera eta gutxiestera.

Genero-aldagarritasunaren barruan kokatzen diren pertsonak, genderqueer sentitzen direnak, ez dira gizon/emakume binarismo baztertzailearen barruan kokatzen, ez dute haien burua bataren edo bestearen baitan lerratzen. Genderhackersak edo Genderfuckersak urrats bat haratago doaz eta binarismo horren aurka egiten dute, hura iraultzeko eta deseraikitzeko proposamenak eginez.

Gorputz

1973an Bostongo emakumeen taldeak Our bodies ourselves liburua argitaratu zuenean, feminismoa gorputzari buruzko kritika politikoa egiten hasi zen; eta, beraz, gorputzean jasandako desberdintasunen kontrako borroka abiatu zuen. Irudikapen desberdinek gorputzean duten eragina aztertzeaz gain, jendarte patriarkalak egiten zuen gorputzaren erabilera ere salatu zuen. Gorputza borroka politikorako gune bihurtu zen. Aurrerago, maskulino eta femeninoaren arteko desberdintasunak, sexudun gorputza eta sexu/genero dikotomia ere ikertzen hasi ziren, queer ikasketek horiek auzitan ipini ondoren.

Kultura postindustrialetan, merkatuaren logikak, hegemonia teknologikoak eta irudi mediatikoak zeharkatzen dute gorputza. Gorputza ulertzeko modu desberdinak daude, batzuek sexua eta generoa banatzen dituzte gorputzaren alde biologikoa eta soziala bereiziz, eta beste batzuek binarismoa eta dikotomiak auzitan jartzen dituzte bereizketa hori saihestuz.

Gorpuztutako subjektu. Ikus Haragiztatutako subjektu

Haragiztatutako subjektu

Subjektuaren gorpuztasuna onartzeak ezagutza modua aldatzea dakar. Nor bere fisiologiaz, esperientzia biologikoaz eta sentsibilitate desberdintasunaz jabetzean, ezagutzeko era aldatu egiten du. Pertsona batek izan dezakeen edozein ezagutza perspektiba jakin batetik egiten dela adierazten du gorpuztasunak, testuinguru zehatz batean dagoela bakarrik ezagut eta ikas dezake. Haragiztatutako subjektua inguratzen duen munduarekin elkarreraginean dago une oro.

Ezagutzak elkarreragina dakar berekin, harremana eta elkar eraldatzea, elkarrenganako dependentzia eta elkarrekin egindako garapena. Gorputzarekin hauteman eta prozesa daitekeena soilik ezagut daiteke, eta beti egongo da ezagutu ezin izango den alderdi itsu bat.

Gorputza beste parametro batzuetan pentsatzen hasi behar da ikuspegi berri honen arabera: «bizitako gorputza» edo «gorputz esperientziala». Gorputza ez da hartuko jada zerbait abstraktu, kanpotik ikusitako eta neurtutzat. Talde-iruditerian gorputza eredu eta norabide bakarrean irudikatu ordez, beharrezkoa da dimentsio anitzeko gorputza irudikatzea: materia/energia, arrazionala/emozionala, sentikorra/neurgarria, pertsonala/soziala, erreala/birtuala.

Mari Luz Estebanen arabera, soziala gorputzean inskribatzen da, eta hortaz, gorputzari buruz aritzean ere kulturaren eremuari buruz dihardugu. Gorputza kulturaren oinarri existentziala bada, gorputza ez zaigu interesatzen irudikapen gisa bakarrik, baita gorputzak berak adierazten duenagatik ere. Gorputza, hortaz, egitura eta ekintza korapilo bat da, bizipenaren eremua (desira, gogoeta, erresistentzia, aldarrikapena) eta gatazka-lekua (gatazka ekonomiko, politiko, sexual, estetikoa).

Ikus Najmanovich (2012) eta Esteban (2004).

Heteronormatibitate, heterosexismo

Heteronormatibitateak jarraitu beharreko eredu eta arau bihurtzen ditu harreman heterosexualak. Ideologia horren ondorioz, harreman ez heterosexual guztiak arbuiatu, alienatu egiten dira, eta «anormal»tzat edo «bestelako»tzat jo, eta horrela, homofobia eta lesbofobiari arnasa ematen die. Heterosexualitatea eta heterosexualak gailentzeak, eta arau bihurtzeak, beste sexualitate batzuen diskriminazioa dakar legeetan, kultura-eremuetan eta politikan. Monique Wittigen arabera, heterosexualitatea pentsamendu ideologiko «hetero»aren erregimen politiko bat da. Ikuspegi horretan, emakume eta gizonak kategoria politikoak dira, eta kategoria horien arabera, lesbianak ez dira emakumeak, logika politika horretatik kanpo baitaude.

Ikus Wittig (2005).

Heterosexual (hetero)

Beste sexuko pertsona batekiko desira sentitzen duenari deritzo. Emakumeak desiratzen dituen gizona, eta gizonak desiratzen dituen emakumea.

Homofobia (lesbofobia, transfobia)

Homosexualenganako, gay eta lesbianenganako ezinikusia, arbuioa, gorrotoa edo beldurra izateari deritzo, eta sentimendu hori patologikoa izatera hel daiteke. Homosexualitateari buruzko mezu ezkorrek osatzen dute. Heteronormatibitatearen (edo derrigorrezko heterosexualitatearen) ondorioz, edozein pertsonak barneratuta izan dezakeen pentsamendu eta jarrera, eta jarrera horrek, beldurra edo lotsa sentiarazi nahi die pertsona gay, lesbiana, transexual edo bisexualei, edota gaixorik daudela sentiarazi nahi die, edo normalak ez direla pentsarazi nahi zaie.

Bestalde, androzentrismoaren ondorioz lesbianak ikusezin bihurtzen direnez, lesbofobia terminoa ere hedatu da, eta bide beretsutik, transexualen ikusgarritasuna bideratzeko ere transfobia terminoa hedatu da.

Homosexual

Sexu bereko pertsonekiko desira sentitzen duen pertsona.

Homonazionalismo^[3]

Jasbir Puar-ek sortu zuen homonazionalismo terminoa Terrorist Assamblages (2007) liburuan, eta gero eta gehiago ari da zabaltzen. Puar kezkaturik agertzen da gorputz musulmanak kontrolatzeko eta arautzeko joera areagotzen ari delako mundu mailan irailaren 11ren ondoren. Kontrol horretarako «gorputz-nazioa» arriskuan jartzen duten «gorputz terrorista» potentzialarekin identifikatzen dira gorputz musulmanak, eta hartara, gorputz horien ibilerak arautu eta zaintzapean jartzea ahalbidetzen da. Kategoria baztertzaile horretan oinarrituta, hiritartasunaren lerratze bitxi bat gertatzen ari da. Tradizionalki LGTB pertsonak baztertu izan dira hiritartasunetik eta nazioaren irudikapenetik —aitatasunaren eta amatasunaren irudi zehatzak sortuz—, eta nazioaren iraupenerako arriskutzat jo izan dira, baina, gaur egun, ordea, AEBan eta Europan hain zuzen ere, LGTB eskubideak eta genero berdintasuna bihurtu dira hiritartasunaren oinarrizko ikur. Logika horren harira, bi gorputzen arteko oposaketa eraiki da: gorputz islamikoak (gorputz potentzialki terroristak) vs queer gorputzak (gorputz zibilizatuak).

Dikotomia hori hiru kontzeptu hauetan oinarritzen da: sexu-salbuespena, queer arautegia eta zuritasunaren jatorria. Sexu-salbuespenak jokaera honi egiten dio erreferentzia: gaur egungo AEBko zein Europako nazio-iruditerietan lekua egin zaie LGTB taldeei, baina sexu-salbuespen egoera batean egin izan da, hau da, sexu eta genero ez-normatibo batzuekin salbuespena egin da, onartu egin dira, baina aldi berean, horien oposaketa dikotomikotzat irudikatu dituzte sexualitate musulman heteroaren eta homoaren modu desegoki jakin batzuk.

Queer arautegia LGTB eskubideak aitortzen dituen sekularismo batekin identifikatzen da, eta honela, komunitate musulmanen kontra egiteko mekanismo eraginkor bihurtu. Esate baterako, Holandako aduanetan elkarri musuka ari diren bi gizonen argazkia erakusten zaie musulmanei, eta Espainiako estatuan Atzerritarrei buruzko Legearen barruan «integratzeko esfortzua» neurtzeko, honako hau eskatzen zaie: «giza eskubideen, demokraziaren eta gizon eta emakumeen arteko berdintasunaren errespetua» (bertako hiritarrei eskatzen ez zaiena, bestalde). Zuritasunaren jatorria kontzeptuaren arabera, LGTB kokapena eta zuritasuna identifikatu egiten dira, eta, ondorioz, kolektibo etorkina heterotzat hartzen da, salbuespenik gabe, batez ere jatorri islamikoa duten etorkinak.

Hortaz, homonazionalismoa kontzeptuak agerrarazten duenez, nazioen mugak kontrolatzeko LGTB eta emakumeen eskubideen defentsaren inguruko diskurtsoak desitxuratu egin dira, eta modu interesatuan erabili, batez ere islamiar jendeari sarrera eragozteko, islamiarrak matxistatzat eta homofobotzat hartuz. Arrazakeria, beraz, kontrol hori ez baita Estatu barruan egiten (badirudi hiritar zuriek ez dutela aurreiritzirik eta parekidetasunaren aldeko berezko jarrera dutela), eta etorkinak (nagusiki musulmanak), «ez hiritar»tzat hartzean, eta heterotzat nahiz homofobotzat irudikatzean, jende horri galarazi egiten zaio sexualitate eta genero ez-normatiboen aitortza.

Ikus Puar (2007).

Intersekzionalitate

Intersekzionalitate kontzeptuak jatorri desberdinetako bereizkerien elkarrekiko harremanak ditu aztergai. Ikuspegi teoriko horren arabera, beste kategoria sozial batzuk bezala, honako kategoria hauek ere «naturalak» edo «biologikoak» izan beharrean eraikiak direla agerrarazten du, prozesu soziokulturalak direla: generoa, etnia, klasea edo sexu joera. Helburua ez da bereizkeria posible guztien zerrenda amaiezina osatzea, baizik eta testuinguru bakoitzean zeresana duten adierazpen eta identitateak aztertzea, eta elkarreraginak ere zehaztea.

Intersekzionalitateak, beraz, egungo pribilegio eta botere-harremanak agerian uzteko helburua du, eta horretarako, subjektu hegemonikoaren naturalizazioa auzitan jartzea dakar.

Ikus Platero (2012).

Intersexual

Medikuntzaren ikuspuntu hegemonikotik, organo genital maskulino eta femenino anbiguoekin jaiotzen den pertsona. Medikuek, sarritan, sexu jakin bat esleitzen diete jaiotzean. Arazoak izan ditzakete beren genitalekin eta generoarekin identifikatzeko.

Homosexualitate maskulinoaren eta feminismoaren agerpenak sorturiko antsietate kultural eta politikoaren ondorioz, XIX. mendearen amaieratik XX. mendearen hasierarako epean, generoen mota anatomikoak murrizteko joera hartu zen, eta «benetako identitate sexual»aren esleipenerako prozesuak martxan jarri ziren, anbiguotasun sexualarekin amaituz eta kirurgiaren garaiari hasiera emanez.

Egun, nazioarteko erakunde intersexualaren arabera, erdiko sexuarekin jaiotako pertsonak dira intersexualak, jendartean gizon edo emakume estandartzat hartzen direnen artekoa. Transfeminismoaren arabera, berezko intersexualitate graduak ez dira gaixotasun edo oker eratutako ezer, gorputzaren aldaera desberdinak baizik, sudurraren luzera edo begien kolorea bezala. Beraz, kasu gehienetan genital maskulino edo femeninoen irudikapen kulturalen aldaera morfologikoak dira. Milatik batekoa da intersexual ezaugarrien jaiotza-portzentajea.

«Benetako hermafroditismoa» deritzo barrabilen eta obarioen ehunak agertzen dituen gorputzari, eta ehuneko batekoa da jaiotza-portzentajea.

1990eko hamarkadan, lehen talde intersexak sortu ziren AEBn, eta ume intersexen gorputzekiko errespetua eskatzen hasi ziren, eta, aldi berean, generoa eta gorpuztasunaren arteko harremanaren izaera historikoa eta eraikitakoa salatzen hasi ziren.

Ikus Fausto-Sterling (2006).

Joera sexual

Pertsona baten desira deskribatzen du, izan sexu bereko ala bestekoa, arlo emotibo, sexual edo afektiboan. Zentzu horretan, jendarteak heterosexual, lesbiana, gay edo bisexual izendatzen du jendea, sexuaren araberako erakarpenari erreparatuz. Jende gehienaren kasuan, joera sexuala haurtzaro eta gaztaroan definitzen da —esperientzia sexualik izanda edo izan gabe—, nahiz eta bizitzan zehar (er)alda daitekeen. Honako hauek bereizi behar dira: joera sexuala (desira), praktika/jokaera sexuala (ekintza), genero-identitatea (gizon, emakume ala bestelakoa izatearen sentimendua), eta sexu biologikoa (organo genitalak).

LGTB

Lesbiana, gay, transexual eta bisexualen kolektiboa izendatzeko erabiltzen da, eta hainbat aldaera daude: adibidez LGTBI (intersexualak ere kontuan hartzen ditu), edo LGTBQ+ (queerak aintzat hartzen ditu eta, plus ikurrarekin, era zabalean hartzen ditu bestelako identitate eta praktika sexualak).

Hasieran Gay mugimenduari buruz hitz egiten zen, gero gay eta lesbianak izan ziren hizpide, beranduago LGTB izendapena erabiltzen zen, eta, azkenik, queer mugimenduak aipatu berri ditugun aldaerak ekarri zituen. Gaztelaniaz bada beste izendapen bat mugimenduari izena emateko, jasotako irainei buelta eman eta esanahia berrasmatu nahi duena: transmarikabollo.

Lesbiana

Termino honen jatorria Lesbos irlan dago. Kristo aurreko VI. mendean Safo olerkaria bizi izan zen bertan, eta bere olerkietan aurki dezakegu emakumeenganako desira, maitasuna eta horien sentsualitatearen aipamena. XIX. mendearen amaieran sexologiak lesbianismoa perbertsio edo desbideratze bihurtu zuen, eta bide horretatik, gaixotasun, bekatu eta delitu izan da garai desberdinetan. Gaur egun, oraindik ere, zenbait herrialdetan handia da homosexualekiko jazarpena, heriotza zigor eta guzti.

Edozein modutan, XX. mendearen amaieran, feminismoarekin batera, zentzu politiko eta eraldatzailea hartu zuen lesbianismoak, 1970eko eta 1980ko hamarkadetan aukera politikotzat hartuko da mugimendu feminista zenbaitetan. Adrienne Richek emakumeen arteko harremanei buruz hitz egin zuen, identifikazio eta konplizitate zentzuan. Monique Wittigek lesbianak emakumeak ez direla aldarrikatu zuen, ez baitaude pentsamendu heterosexualaren barruan kokatuta, ez daude gizonekiko botere harremanen pean (desiraren eremuan), eta hartara, ez diote erantzuten mundua ezagutu eta bizitzeko logika horri. Judith Butlerren ustez, sexualitatea beti boterearen diskurtsoaren baitan eraikitzen da, hau da, hitzarmen heterosexual eta falikoen pean. Horregatik, arauen desplazamendua proposatzen du sexualitatearen eta identitatearen aukera subertsiboen bidez. Gayle Rubinek generoa eta desira desberdintzen ditu, eta lesbianen zapalkuntza bikoitza salatzen du: emakume izateagatik eta homosexualak izateagatik.

Aitor Aranaren Gay hiztegian (2005) hurrengo hitzak agertzen dira lesbianaren euskal ordain gisa: andrekaria, neskakoia, bilitisen alaba /ahizpa (liter.), emakumetxoa (gazte azkarra/lesbiana atsegina), aluzalea (prakt.), motxinjalea (prakt.), piperropila (prakt.), potxonzalea (prakt.), sorgina (+/-), ulertua (orok.), ulertzailea (orok.), lamia (orok), joxe-joxepa (mask.), mari-mutila (mask.), mariurkulu (mask.), neskamutila (mask.) eta emarkia (mask.).

Itxaro Bordaren literaturan, bestalde, honako izendapen hauek agertzen dira: alharia, emekoi, andrakoi, emaztekoi.

Euskaraz lesbiana edo bollera hitzaren ordain hedaturik ez dagoenez, bi hitz horiek erabili ohi dira, erdal maileguak; baina badaude hainbat herri eta hiritan kalean erabiltzen hasi diren hitz sortu berriak: soropila edo txirlajalia, esaterako.

Ikus Platero (2008) eta Wittig (2005).

Luma

Norbaitek luma duela esaten da kontrako sexuaren ezaugarriak erakusten dituenean. Keinu, adierazpen edo jarrera jakinak dira. Emakumea bazara, maskulinoki jokatzeari deritzo, zure lesbiana izaera erakusgarri uzteko; eta gizona bazara, keinu edo jarrera femeninoak izatea, gay zarela adierazteko. Ikertzaile batzuek diote luma gay eta lesbianen arteko ez ahozko kodea dela, elkar ezagutu ahal izateko. Beste ikertzaile batzuek errepresioaren ondoriozko metahizkuntza bat dela azpimarratzen dute, elkar identifikatzeko helburua duena.

Euskal lumari buruz ere hitz egin izan da. Beste herrialde batzuetatik datozen lesbianek arazoak izaten dituzte euskal lesbianak identifikatzeko, eta «leku guztietan» begiztatu ohi dituzte lesbianak, beste kultura batzuetan baino «emakume maskulino» gehiago topa daitezkeelako gurean. Horren ondorioz, kanpoko lesbianei «radarrak» kale egiten die Euskal Herrian.

Maskulinitateak

David Gilmore-n ustez (1994), maskulinitatea kultura kolektiboaren eraikuntza ideal bat da. Irudi hori kulturaren, garaiaren, klasearen, erlijioaren edo adinaren arabera aldatzen da (Connell, 1997; Kimmel, 1992). Robert Connellek dio maskulinitateak genero praktika baten ondoriozko eraketak direla. Hortaz, genero-harremanetan kokapen zehatz bat ematen du, gizon eta emakumeek kokapen horiek onartzen dituzte, eta eragin jakin batzuk ditu izaeran, gorputzaren esperientzian eta kulturan. Hori guztia botere-harremanen, ekoizpen-harremanen eta lotura emozional nahiz sexualen baitan gertatzen da. Gizon eta emakumeek parte hartzen dute maskulinitatearen eraikuntzan, maskulinitatea bihurtuz kokapen pribilegiatu. Despentesek (2006) dio gizontasuna sozialki indarrarekin lotuta dagoela.

Maskulinitate femenino

Halberstamen ustez, maskulinitate femenino kontzeptua baliagarria da queeren genero identitate sortzaileak ikertzeko. Gaur egun, lesbianak ekoizten ari diren maskulinitate femeninoek erronka egiten diote genero-ukapen bati, emakumeei ukatu zaien maskulinitateari. Horrela, maskulinitateak gizonena bakarrik den pribilegioa izateari utziko dio. Hortaz, maskulinitateak gizonen gorputz eta eraginetara murrizturiko kategoria izateari utziko dio. Maskulinitate femeninoa ez da gizontasunaren imitazioa, eta baliagarria da maskulinitatea nola eraikitzen den ikusarazteko. Hau da, maskulinitatearen soberakinak, papurrak direla pentsarazi nahi da, gizonen maskulinitatea benetakoa eta nagusia dela adierazi ahal izateko. Baina heroien maskulinitatea gizonen zein emakumeen maskulinitatearekin eraiki izan da. Maskulinitate femeninoarekiko axolagabetasunak eta baztertzeak berdindu egin ditu maskulinitatea eta gizontasuna, azken hori kokapen pribilegiatu bihurtuz.

Maskulinitate femeninoaren azterketa sakon batek genero ikasketak, ikerketa kulturalak eta Queer teoria aberastu ditzake, Halberstamen arabera. Haren ustez, maskulinitatea ulergarri bihurtzen da klase ertaineko gizon zuriaren gorputza uzten duenean, eta maskulinitate femeninoari esker, hobeto uler daitezke egungo maskulinitatearen erak eta eragin eremuak.

Ikus Halberstam (2008)

Multzo lausoak^[4]

Kordobako Jardunaldi feministetan (2000) Kim Perez multzo lauso kontzeptua garatzen hasi zen, baina Granadako Jardunaldi feministetan plazaratu zuen kontzeptua (2009). Multzo lausoen teoria matematikoan (Zadeh, 1965) oinarritzen du sexu eta generoen sorrera. Horren arabera, sexu-genero aldagaiek ez dituzte multzo edo talde itxiak osatzen —edo binarioak (bai/ez modukoak)—, baizik eta multzo edo talde ireki eta ez-binarioak (+/- modukoak, graduaren araberakoak), eta horiek sexu, genero, praktika eta identitateen erakarle estadistikoen inguruan daude.

Orainaldiaren hedapen

Orainaldiaren hedapenak (perverse presentism) ohartarazten digu analisirako kategoria oro tokian tokikoa eta unean unekoa dela, eta hortaz, ezagutzaren historikotasuna ikusarazten. Gaur egun Mendebaldeko munduan erabiltzen ditugun kategoria kontzeptualak gaur egungoak dira, eta Mendebaldeko kulturetakoak soilik. Ondorioz, historiari begiratzerakoan (edo beste kultura batzuk aztertzerakoan), kontuan izan behar dugu beste egoera eta testuinguru batzuk direla, eta oso litekeena dela guk darabilgun kontzeptu eta irudiek balio ez izatea errealitate horiek deskribatzeko, orduan beste modu batean irudikatzen zutelako errealitatea. Halberstamek orainaldiaren hedapenari egiten dio erreferentzia, orainaldian erabiltzen ditugun analisirako termino eta tresnak iraganean erabiltzeak ekartzen dituen ondorioez jabetu gaitezen. Baina, aldi berean erabili egiten ditu egungo kategoriak iraganekoekin alderatuz, perverse izenondoak iradoki bezala. Analisi historiko bat da, eta iraganeko garai baten analisia eta deskribapena egiteko gaur egungo ideiak eta nozioak anakronikoki (eta estrategikoki) erabiltzea proposatzen da.

Ikus Halberstam (2008).

Praktika edo jokaera sexual

Askotarikoak dira praktika sexualak: masturbazioa, musuak, laztanak, felazioa, uzki-sarketa eta bagina-sarketa, eta abar. Praktika sexual batzuk joera sexual jakinekin lotu izan dira: adibidez, ahozko praktikak lesbianismoarekin; praktika genitalak heterosexualitatearekin; eta uzki-praktika homosexualitate maskulinoarekin. Baina ez dago lotura zuzenik edo osagarritasun zuzenik sexu biologikoaren, praktika sexualen eta joera sexualen artean. Adibidez, emakume batzuek sexukideari sarketa egitean gozatzen dute (sexukidea gizon ala emakume izan), edo uzki-sarketa jasotzea gustuko duten gizon heterosexualak ere badaude. Bestalde, pertsona heterosexualek praktika homosexualak izan ditzakete haien bizitzan zehar, eta alderantziz. Gainera, heterosexual, homosexual ala bisexual senti gaitezke praktika sexual horiek izan gabe.

Queer (teoria)

Queer hitzaren jatorrizko esanahia «arraroa» da, eta ingelesez gay eta lesbianak iraintzeko termino bat zen. Hala ere, 1990eko hamarkadan AEBn sexualki normatiboa ez den guztia izendatzeko hartu zuten termino hori eta esanahi berriz hornitu, modu horretan, lehendik zuen konnotazio negatiboa positibo bihurtuz eta hitz horretaz berjabetuz. Hemendik sortu zen queer teoria, kultura edo mugimendua deritzona, heteronormatibitatea salatzeko espazio politiko bat, identitate transgresoreen aldeko ekimena.

Queer teoria erabiliz, Teresa De Lauretis-ek 1991n generoari buruzko teoria bat proposatu zuen. Teoria horren arabera, identitate sexuala, genero-identitatea eta joera sexuala eraikuntza sozialak dira; beraz, generoa nahiz sexua historikoak eta aldagarriak dira, eraikitakoak, asmatutakoak.

Queer diaspora^[5]

Diaspora terminoa ikasketa postkolonialetan finkatu da. Diaspora da migrazio mugimenduen ondorioz, harrera-leku batean finkaturiko jende multzoa, jende multzo horrek jatorri bera duenean. Eta komunitate horrek sorlekuarekin lotura malenkoniatsu eta mitikoa izan ohi du.

Diaspora queer kontzeptuak norabide eta izaera jakin bateko migrazioez hitz egiten du: genero-identitateak eta sexu-joerak eragindako migrazioez, hain zuzen ere. Sorlekuan identitate horiek askatasunez bizitzeko oztopoak izan baitituzte, eta queer diaspora esaten zaio halako arrazoiengatik migratu duen jende multzoak komunitate bat osatzeari. Hortaz, ez ditu sorterriak elkartzen, baizik eta desira kolektibo batek, eta baita partekatutako esperientzien multzoak ere: nortasuna askatasunez bizitzeko moduko leku baten bila ibiltzea; armairutik irteteari buruzko esperientzia pertsonalak partekatzea; edo jasandako bazterketa eta erasoen kontaketa partekatzea.

Edonola ere, proiekzio hori gatazkatsua da eta, harrera-lekua erosotzat eta segurutzat irudikatzen badute ere, espazio horietan gatazkak eta biolentziak daude, beste edozein espazio sozialetan bezala. Horregatik, LGTBQko pertsonen artean partekatzen diren esperientzia horiez gain, kontuan hartu behar dira kolektibo horretako pertsonen arteko diferentziak eta hausturak ere (besteak beste, hiritartasuna edota klase soziala). Ikus queer, homonazionalismo, sexilio.

Sexilio

Manuel Guzmán soziologo puertorrikoarrak asmatu zuen sexilio kontzeptua. Joera sexualaren ondorioz jazarpena jasan duten pertsonak, heterosexualak ez direnak, haien auzo, komunitate edo herrialdea uztera beharturik daudenean gertatzen da sexilioa. Norbanakoak historiarik ez duen leku batera joatea du helburu, familia eta komunitatetik aldentzea, edo homosexualentzat baldintza hobeak dituen leku batera migratzea, askeago bizitzeko edota biziraupena ziurtatzeko (Irene Sosa eta Manuel Guzmán). Landa-eremutik hirirako migrazioa izaten da ohikoa (eremu geografiko batetik bestera, herrialde batetik bestera). Migrazio hori izendatzeko beste modu batzuk ere badaude: hala nola, joera sexualaren ondoriozko migrazioa, edo exilio sexuala. Antzeko kontzeptuak dira diaspora homosexuala (edo queer diaspora), baina, azken horiek batez ere harrera-komunitateari egiten diote erreferentzia.

Sexismo

Gizonen boterea eta emakumeen mendekotasuna dakartza sexismoak. Jarrera aktibo eta agerikoa du berezko, androzentrismoak ez bezala, eta emakumeenganako mespretxua eta gutxiespena adierazten ditu. Mespretxu hori gehiegikeriaz nahiz gabeziaz eragin dezake, emakumetasuna nabarmenduz eta agerian utziz (gehiegikeriaz), nahiz emakumetasuna isilduz eta ikusezin bihurtuz (gabeziaz). Emakumeak adingabekotzat ditu portaera horrek, eta horrela, gutxiagotasun, mendekotasun eta esplotazio egoeran iraunarazten ditu.

Sexismoaren lehen bi agerpenak dira emakumeen sexualitatearen errepresioa eta sexuen araberako lanaren banaketa. Sexismoak, halaber, helburu izan du jakintza-alorretara emakumeen sarrera galaraztea eta emakumeek egindako ekarpenak ezkutatzea.

Ikus Sau (2000).

Subjektu nomada

Rosi Braidottik garatu du nomadismoaren pentsamoldea ikuspegi feministatik. Subjektu nomada ez da migraria ezta erbesteratua ere, identitate finkorik ez duen eta hori deseraikitzen duen subjektua da. Identitatea prozesu bezala berrasmatu nahi du Braidottik, konplexutasun malgu eta irekia izango duena, ni eta gu esateko beharra duena diferentzia sexuala balioetsiz. Subjektua prozesua da, eta historia bilakaera, denbora ez lineala eta ez-etengabea proposatzen du nomadismoak.

Subjektu bat naziotasuna, generoa, klasea edo adinaren batuketa baino gehiago da; horregatik, Braidottirentzat beharrezkoa da gramatika berri bat sortzea, sistema sinboliko berri bat.

Hortaz, identitate nomada trantsizioez, desplazamenduez, aldaketaz osatuta dago, unitate esentzialik ez du eta horren aurka jotzen du. Nomadismoak identitatearen deseraikuntza dakar, niaren molekularizazioa, inkongruentzien, errepikapenen eta arbitrariotasunen ulermena eta haiekiko errespetua.

Subjektibotasunaren ikuspegi hegemoniko eta baztertzailearen aurkako erresistentzia politikoa da. Subjektu nomada da ezarritako kategoriak eta esperientzia mailak berregiteko aukera ematen duen mito edo fikzio politiko bat, bere hitzetan; pentsamendu teorikoak eta filosofikoak ezarritako naturaren kontrako mugimendu bat. Nomadismoa da sozialki kodetutako pentsamendu eta jokaera moduetan oinarritzeari uko egiten dion kontzientzia kritikoa.

Pentsamendu nomada interkonektibitatean oinarritzen da, muga bigunak ditu, tarteetako praktikak, nomada konexio ugarietako leku bat da.

Ikus Braidotti (2004).

Trans / transgenero / transexual / trabesti

Transexualek eta transgeneroek ez dute bat egiten sexu biologikoari dagozkion kode kulturalekin eta genero identitatearekin.

Magnus Hirschfeld-ek sortu zuen trabestismo hitza XX. mendearen hasieran; termino hori erabili zuen «kontrako sexuaren arropak erabiltzeko premia duten pertsonak» deskribatzeko. Arau heterosexualek desbideratze moduan eta aldaera intersexual gisa definitu zuten trabestismoa.

Hainbat ikuspegitatik aztertu da genero posizio hori: batetik, hirugarren sexu (edo genero) baten adierazpentzat hartu izan da; bestetik, bi generoetako baten indartzea bultzatu da (transexualak horietariko baterantz lerraraziz, emakumetasuneratz edo gizontasunerantz); eta, azkenik, gertakari transgresoretzat hartu da, agerian uzten baitu derrigorrezko heterosexualitatearen fikziozko izaera.

Transexualitatea eta trabestismoaren arteko bereizketa 50eko hamarkadan garatu zen. Transexualak ez daude eroso edo ez daude ados gorputzean egokitu zaien sexu anatomikoarekin edota genero-identitatearekin, eta, batzuetan, sexua aldatu nahi dute. Sexua aldatu ahal izateko kirurgia metodoak asmatu zirenean sortu zen transexual kategoria.

Transgenero komunitateen agerpenarekin perspektiba aldaketa bat gertatu da. Sexu aldaketaz aritzeko erabilitako baieztapena «okerreko gorputzean harrapatuta egotea» baztertu, eta, haren ordez, beste hau erabiltzen hasi zen: «okerreko jendartean harrapatuta egotea» (Mackenzie, 1994).

Transgeneroa ingeleseko transgender hitzetik dator eta bi esanahi nagusi ditu, bata murritza eta bestea zabala: adiera murritzean, transgenero esaten zaio jaiotzerakoan eman zitzaiona ez den genero batean bizi den pertsonari, baina kirurgiaren bidez gorputzaren genero markatzaileak aldatu nahi ez dituenari, ez dituelako gorpuztasun maskulino edo femeninodun estereotipo kulturalak osatu nahi. Hala ere, metodo kirurgiko edo hormonalak erabil ditzake bere gorputza aldatzeko arrazoi kosmetiko, adierazpeneko edo ongizatezkoak direla medio. Adiera zabalak barnean hartzen ditu eredu hegemonikoarekin kontraesanean diren pertsona guztiak. Alegia, Mendebaldeko binarismo sexual heteronormatiboak eraikitako gorpuztasun, desira, identitate eta genero adierazpenetan arrakalak sortzen dituzten pertsonak ditu transgenerotzat.

Badago transexualitatea eta transgeneroa batzen dituen beste kontzeptu bat: trans. Genero rol estereotipatuak «betetzen ez» dituen jendea izendatzeko erabiltzen da trans kontzeptua; gorputz, desira eta identitatearen trantsizioan dagoen jendea (Feinberg, 1996), eta genero aniztasun / gorputz kontingente ikuspegiarekin bat datorren jendea.

Bibliografia^[6]

Arana, Aitor. 2005. Gay hiztegia. Tafalla: Txalaparta.

Askoren artean. 2009. Breve diccionario coeducativo. 2. edizioa. Instituto Asturiano de la mujer.

Braidotti, Rosi. 2004. Feminismo, diferencia sexual y subjetividad nómade. Bartzelona: Gedisa

Butler, Judith. 2001. El género en disputa. El feminismo y la subversión de la identidad. Mexiko: Paidós.

Butler, Judith. 2009. Frames of war. When is life grievable?. New York eta Londres: Verso.

Connell, Robert. 1997. «La organización social de la masculinidad», in Masculinidad/es. Poder y crisis. Valdés, T. eta Olavarría, J. (arg.), Txile: ISIS-FLACSO Ediciones de las Mujeres, 31-48.

De Lauretis, Teresa. 2002. Diferencias. Etapas de un camino a través del feminismo. Madril: Horas y horas.

Despentes, Virginie. 2006. Teoría King Kong. Bartzelona: Melusina.

Egaña, Ibon (koord.). 2010. Desira desordenatuak. Donostia: Utriusque Vasconiae.

Esteban, Mari Luz. 2004. Antropología del cuerpo. Género, itinerarios corporales, identidad y cambio. Bartzelona: Edicions Bellaterra.

Esteban, Mari Luz. 2008. «Etnografía, itinerarios corporales y cambio social: Apuntes teóricos y metodológicos», in La materialidad de la identidad. E. Imaz (arg.), Donostia: Hariadna, 135-158.

Fausto-Sterling, Anne. 2006. Cuerpos sexuados. Bartzelona: Melusina.

Gamba, Susana Beatriz (koord.). 2009. Diccionario de estudios de género y feminismos. 2. edizioa. Buenos Aires: Editorial Biblos.

Gilmore, David D. 1994. Hacerse hombre. Concepciones culturales de la masculinidad. Bartzelona: Paidós.

Halberstam, Judith. 2008. Masculinidad femenina. Bartzelona: Egales.

Haraway, Donna. 1995. Ciencia, cyborgs y mujeres. Madril: Cátedra.

Ferriols, María José. 2011.«Glosario de términos relacionados con la diversidad sexual». Cuadernos de Pedagogía 414, 2011ko uztaila-abuztua, 24-26.

Kimmel, Michael. 1992. «La producción teórica sobre la masculinidad: nuevos aportes». Fin de siglo, género y cambio civilizatorio. Txile: Isis Internacional-Ediciones de las Mujeres 17.

Najmanovich, Denise. 2012. «El sujeto encarnado», on-line. http://fac.org.ar/1/docencia/foros/cardtran/gral/sujeto%20encarnado.htm

Perez Orozco, Amaia. 2006. «Amenaza tormenta. La crisis de los cuidados y la reorganización del sistema económico». Revista de economía crítica 5, 7-37 . http://www.revistaeconomiacritica.org/sites/default/files/revistas/Revista_Economia_Critica_5.pdf

Perez Orozco, Amaia. 2006. Perspectivas feministas en torno a la economía: El caso de los cuidados. Consejo económico y social. http://www.gemlac.org/recursos/amaia%20perez%20orozco_2006.pdf

Platero, Raquel (Lucas) (koord.). 2008. Lesbianas. Discursos y representaciones. Santa Cruz de Tenerife: Melusina.

Platero, Raquel (Lucas) (arg.). 2012. Intersecciones: cuerpos y sexualidades en la encrucijada. Bartzelona: Bellaterra.

Preciado, Beatriz. 2002. Manifiesto contrasexual. Madril: Opera Prima.

Preciado, Beatriz. 2008. Testo yonqui. Madril: Espasa Calpe.

Puar, Jasbir. 2007. Terrorist assamblages. Homonationalism in queer times. Durham eta Londres: Duke University Press.

Rich, Adrienne. 1980. «Compulsory heterosexuality and lesbian existence». Signs/Journal of Women in Culture and Society 4 (5), 631-660.

Romero Bachiller, Carmen. 2008. «Queer diasporas: Inhabiting bodies in a landscape of desire». Miamiko Unibertsitatean 2008ko azaroaren 3an emandako hitzaldia.

Sau, Victoria. 2000. Diccionario ideológico feminista. I. lib. 3. edizioa. Bartzelona: Icaria.

Sau, Victoria. 2001. Diccionario ideológico feminista. II. lib. 1. edizioa. Bartzelona: Icaria.

Wittig, Monique. 2005. El pensamiento heterosexual. Bartzelona: Egales.

Ziga, Itziar. 2009. Devenir perra. Santa Cruz de Tenerife: Melusina.

Zadeh, Lofti. 1965. «Conjuntos difusos y los sistemas», in Teoría del sistema. Fox, J. (arg.), Brooklyn, NY: Universidad Politécnica Press, 29-39.

[1] Glosategi hau osatzeko erabili ditudan iturrien berri izateko, jo azken orrialdeko bibliografiara. Bestalde, Raquel (Lucas) Platerok termino askorekin lagundu dit.

[2] Lan honi Ainara Artetxeren laguntzarekin ekin nion duela hiru urte, eta proiektuarekin bakarrik segitu dudan arren, eskerrak eman nahi dizkiot elkarrekin egindako ibilbideagatik.

[3] Carmen Romero Bachillerren laguntza izan dut sarrera hau osatzeko.

[4] Kim Perezen laguntza izan dut sarrera hau osatzeko.

[5] Carmen Romero Bachillerren laguntza izan dut sarrera hau osatzeko.

[6] Badira hiztegi eta glosategi feminista ugari sarean eskuragarri. Jarraian, mundu mailako hiru adibide interesgarri bildu ditut (eta, guregandik hurbilago, http://www.pikaramagazine.com webgunean glosategi feminista interesgarri batek ikusiko du argia laster): Diccionario de transgresión feminista 2012an elkarlanean egindako proposamena da (http://www.justassociates.org/en/resources/diccionario-de-transgresion-feminista): «¿Sabías que...? Un glosario feminista» Ekuadorreko Gobernuko trantsizio batzordeak 2011n egindako hiztegia (http://www.comisiondetransicion.gob.ec/phocadownload/publicaciones/glosario-final.pdf); Ciudad de mujeres webguneko «Vocabulario violeta» irekia (http://www.ciudaddemujeres.com/vocabulario/).