EDO! Argitaletxea | Genero-ariketak

Lehen begi-kolpean badirudi «erregulazio» terminoak adierazi nahi duela pertsonak erregular bilakatzeko erabiltzen den prozesuaren instituzionalizazioa. Hain zuzen, erregulazioaz pluralean aritzeak berak lege, arau eta politika zehatz horien aitortzea dakar, zeinak baitira pertsonak erregular bihurtzeko legezko erremintak. Baina, nire ustez, akatsa izango litzateke generoa erregulatzeko erabiltzen diren molde guztiak soilik adibide enpiriko legezkoen arabera ulertzea, zeren eta aipatu erregulazioen atzean dauden normak harago baitoaz gorpuzten dituzten adibideetatik beretatik. Bestalde, era berean litzateke arazotsua genero-erregulazioaz zentzu abstraktuan jardutea, adibide enpirikoek soilik botere ariketa bat islatuko balute bezala, aipatu adibideetatik at gauzatzen dena.

Hain zuzen ere, ikasketa feminista eta gay/lesbikoetako lan garrantzitsuenaren kopuru handi batek zinezko erregulazioetan jarri du arreta: erregulazio legezkoan, militarrean, psikiatrikoan eta beste hainbatetan. Akademia mota horren baitan pausatzen diren galderak honakoak izan ohi dira: nola erregulatzen den generoa, nola inposatzen diren erregulazio horiek eta nola barneratzen eta bizitzen dituzten inposizioa jasan duten subjektuek. Baina generoa erregulatua izateak ez du soilik esan nahi generoa kanpo-botere batek (hots, erregulazioak) azpiratu duela (Smart, 1992). Generoa bere erregulazioa baino lehenago existitu izan balitz, orduan gure gaitzat har genezake eta zenba genitzake inposatzen zaizkion erregulazio mota anitzak eta inposizio hori aurrera eramateko dauden moduak. Haatik, arazoa gure kasuan larriagoa da. Finean, ba al dago erregulazioaren aurretik existitzen zen generorik ala, kontrara, kasu honetan, erregulatua izatean azaleratzen al da subjektu generotua, inposizio modu zehatz horren baitan eta bitartez sortua? Subjekzioa ez al da prozesu bat zeinaren bitartez erregulazioek generoa ekoizten baitute?

Garrantzitsua da gogoan hartzea subjekzioari eta erregulazioari buruzko gutxienez bi ohartarazpen, foucaultiar eskolatik datozenak: 1) botere erregulatzaileak ez du bakarrik jada existitzen den subjektu batengan eragiten, baizik eta halaber subjektua tankeratzen eta osatzen du; gainera, botere forma juridiko bakoitzak efektu emankor propioa du; eta 2) erregulazio baten subjektu bilakatzeak baita ere esan nahi du erregulazioaren bitartez subjektibatua izatea, alegia, subjektu bilakatzea erregulatzearen bitartez. Bigarren puntu hori lehenengoarekin loturik dago, kontuan hartzen bada generoaren subjektua sortzen duten diskurtso erregulatzaileak berek direla, hain zuzen, aipatu subjektuaren beharra dutenak eta hura eragiten dutenak.

Zenbait erregulazio mota uler litezke botere erregulatzaile orokorrago baten adibide gisa, hain zuzen, generoaren erregulazioa izendatzen den horren adibidetzat. Ez nator bat Foucaultekin zenbait puntutan. Izan ere, jakintza foucaultiarrak badirudi adierazten duela botere erregulatzaileak zenbait ezaugarri historiko zabal dituela eta eragina duela, generoan ez ezik, beste zenbait norma sozial eta kulturaletan; hortaz, badirudi generoa adibide bat besterik ez dela botere ariketa erregulatzaile handiago baten baitan. Botere erregulatzailearekiko generoaren mendekotasunaren aurka esango nuke generoan agintzen duen aparatu erregulatzailea generoarena berarena dela. Ez dut aditzera eman nahi generoaren erregulazioa botere erregulatzailearen paradigma denik, ezpada generoak erregimen erregulatzaile eta diziplinario propio eta ezagungarri bat eskatzen eta osatzen duela.

Generoa norma dela dioen ideiak garapen sakonagoa eskatzen du. Norma ez da araua eta norma ez da legea (Ewald, 1991, 1992, 1996; Taylor, 1993). Normak usadio sozialen eremuan eragiten du normalizazioaren estandar inplizitu gisa. Norma bat maila analitikoan desberdindu badaiteke ere gorpuzten den usadioetatik, halaber, herabe ager daiteke bere eragina testuingurutik ateratzeko saiakera ororen aurrean. Normak esplizituak edo ez-esplizituak izan daitezke, eta, usadio sozialaren printzipio normalizatzaile gisa eragiten dutenean, gehienetan inplizitu diraute, irakurtzeko gaitz; sortzen dituzten efektuetan bahe daitezke garbien eta errotikoen.

Izan ere, generoa norma izateak iradokitzen du beti dagoela aktore sozialen batek gorpuztuta, lausoki gorpuztuta egon ere. Normak ekintzaren ulergarritasun soziala kontrolatzen du, baina ez da kontrolatzen duen ekintzaren berbera. Badirudi norma at dagoela gobernatzen duen ekintzatik, eta horren bitartez adierazi nahi dudan bakarra da normaren estatusa eta efektua independenteak direla normak gobernatzen dituen ekintzetatik. Normak ulergarritasuna gobernatzen du, zenbait praktika eta ekintza motari ahalbidetzen baitie praktika eta ekintza gisa ezagungarri bihurtzea, sozialean irakurgarritasun laukiteria bat inposatuz eta sozialaren esparruan agertuko denaren eta agertuko ez denaren parametroak definituz. Normatik kanpo egotea zer den galdetzeak paradoxa bat pausatzen du pentsatzearentzat; izan ere, normak eremu soziala ulergarri bihurtzen badu eta eremu soziala normalizatzen badigu, orduan, normatik kanpo egotea nolabait oraindik ere normaren arabera definitua izatea da. Ez oso maskulinoa edo ez oso femininoa izatea, oraindik ere, da esklusiboki norberak «oso maskulino»arekiko eta «oso femenino»arekiko duen harremanaren arabera ulertua izatea.

Generoa norma bat dela esatea ez da inola ere feminitatearen eta maskulinitatearen ikuspegi normatiboak daudela esatea bezala, nahiz eta egon badauden, argi eta garbi, gisako ikuspegi normatiboak. Generoa ez da zehazki norbera «dena», ezta ere zuzen-zuzen norberak «duena». Generoa aparatu bat da, zeinaren bitartez maskulinoaren eta femeninoaren ekoizpena eta normalizazioa gauzatzen baitira, generoak hartzen dituen tartekatutako forma hormonal, kromosomal, psikiko eta performatiboekin batera. Generoak beti eta esklusiboki «maskulino»aren eta «feminino»aren matrizea esan nahi duela sinestea, hain zuzen, puntu kritikoa ahaztea da, alegia, ahaztea bitasun koherentearen ekoizpena kontingentea dela, ondorioak dakartzala eta bitasunean sartzen ez diren genero-aldaera horiek ere generoaren parte direla, kasu normatiboenak bezainbeste. Generoaren definizioa eta generoaren espresio normatiboa berberatzat jotzeak zera dakar, konturatu gabe bersendotzea normak duen boterea, generoaren definizioa murrizteko.

Generoa da mekanismo bat, zeinaren bitartez maskulinoaren eta femininoaren nozioak ekoitzi eta naturaltzen baitira, baina generoa izan daiteke baita ere aparatu bat, zeinaren bitartez baldintza horiek deseraiki eta desnaturaltzen baitira. Hain zuzen, gerta daiteke norma ezartzen saiatzen den aparatua bera izatea instalazio horixe suntsitzen diharduena; gerta daiteke instalazioa, nolabait esatearren, definizioz osatugabea izatea. «Genero» terminoa maskulinitatetik eta feminitatetik at mantentzea ikuspegi teoriko bat babestea da, zeinaren bitartez konta baitaiteke nola maskulino eta femeninoaren bitasunak generoaren eremu semantikoa agortzen duen. Berdin du «genero arazo»ez aritzea edo «genero nahasketa»z edo «transgenero»az edo «genero-arteko»az aritzen bada; horrekin jada adierazten da generoak baduela modu bat bitasun naturaldutik harago mugitzeko. Horrela, generoa eta maskulino/femeninoa edo gizon/emakumea edo arra/emea bikoteak berberatzat jotzeak, hain zuzen, gauzatu egiten du generoaren nozioak eragotzi nahi duen naturaltzea bera.

Hortaz, genero-diskurtso mugatzaileak, zeinak azpimarratzen baitu gizon/emakume bitasuna dela generoaren eremua ulertzeko modu esklusiboa, botere ariketa erregulatzaile bat gauzatzen du, adibide hegemonikoa naturaltzen duena eta adibide hori hausteko pentsagarritasuna akabatzen duena.

Genero ikasketen baitan egon den joera bat izan da genero-sistema bitarraren alternatiba gisa generoen anizte bat proposatzea. Gisako ikusmoldeak ezinbestean honako galdera hau eragiten du: zenbat genero egon daitezke eta nola izendatuko dira?^[2] Baina sistema bitarra eteteak ez gaitu zertan eraman bitarra bezain arazotsua litzatekeen generoa kuantifikatzera. Luce Irigaray-k, hari lacaniar bati tiraka, galdetzen du ea sexu maskulinoa «bat» sexua den, ez bakarrik «bat eta bakarraren» zentzuan, baizik eta baita sexuarekiko ikuspegi kuantitatibo bati hasiera ematen dion zentzuan ere. Sexua, Irigarayren ustez, ez da kategoria biologikoa ezta soziala ere (hortaz, «genero»tik ezberdintzen da), ezpada linguistikoa, zeina existitzen baita, nolabait esatearren, soziala eta biologikoa banatzeko. «Bat sexua ez den sexua», beraz, feminitatea ulertzea da, hain zuzen zenbaki bidez adierazi ezin dena bezala (Irigaray, 1985). Beste ikusmolde batzuek azpimarratzen dute «transgeneroa» ez dela zehazki hirugarren genero bat, ezpada genero arteko pasabide mota bat, generoaren irudi tartekatu eta trantsiziozko bat, zeina ezin baita murriztu bat edo biko seta normatibora (Bornstein, 1995).

Kokapen sinbolikoak eta norma sozialak

Nahiz eta zenbait teorialarik dioten normak beti direla norma sozialak, lacaniar teorialariek, Claude Lévi-Straussen estrukturalismoaren zordun, azpimarratzen dute norma sinbolikoak eta norma sozialak ez direla gauza bera, eta generoaren «erregulazio» jakin bat gauzatzen dela psikeetan jaiotzatik txertatutako eskaera sinbolikoaren bitartez.

«Sinbolikoa» hitz tekniko bilakatu zen Lacanentzat 1953an, eta terminoaren erabilera matematikoak (formalak) eta antropologikoak uztartzeko bere modua izan zen. Lacaniar mintzoaren hiztegi batean, sinbolikoa esplizituki loturik dago erregulazioaren arazoarekin: «Sinbolikoa da Legearen esparru bat, zeinak desira erregulatzen baitu Edipo konplexuan» (Evan, 1996: 202) [Azpimarra nirea da]. Konplexu hori intzestuaren debeku primario edo sinboliko batetik eratorritzat hartzen da; debeku hori zentzuduna izango da ahaidetasun-harremanen testuinguruan, non familiaren baitan hainbat «kokapen» egongo baitira ezarrita, agindu exogamiko bati jarraikiz. Beste era batera esanda, ama da norbait zeinarekin semeak eta alabak ez baitute sexu-harremanik, eta aita da norbait zeinarekin semeak eta alabak ez baitute sexu-harremanik; ama da norbait zeinak sexu-harremanak baititu soilik aitarekin, eta abar. Debeku-harreman horiek kodifikatuta daude familiako partaide bakoitzak hartzen duen «kokapen»ean. Kokapen jakin batean egotea da, beraz, sexuarekiko harreman gurutzatu jakin batean egotea, gutxienez «kokapen» horren esanahi sinboliko edo normatiboari dagokionez.

Ikusmolde horren ondorioak erraldoiak dira, garbiki. Pentsamendu psikoanalitikoaren baitan dagoen ondare estrukturalistak efektu izugarria izan zuen hainbat modutan zinemaren eta literaturaren teoria feministan, hala nola, diziplina orotan psikoanalisiari ezarritako ikuspegi feministetan. Halaber, bidea egin zuen feminismoaren kritika queerarentzat, zeinak izan dituen, eta oraindik bai baititu, ezinbesteko eragin zatitzaileak eta esanguratsuak sexualitate- eta genero-ikasketen baitan. Jarraian datorren honetan erakutsi nahi nuke kulturaren nozioa, zeina psikoanalisi lacaniarrarentzat «sinboliko» bilakatzen baita, oso desberdina dela kultura-ikasketetan egun dirauen kulturaren noziotik; hain desberdina, ezen bi ekimenak askotan itxaropenik gabe kontrajarritzat hartzen baitira. Halaber, arrazoitzeko asmoa dut legearen esparru aldaezin eta betiereko batean «desira erregulatzen» duten arauak ezartzeko saiakera orok erabilgarritasun mugatua duela generoaren transformazio soziala ahalbidetuko duen baldintzen bila ari den teoria batentzat. Sinbolikoari dagokion beste kezka bat da intzestuaren debekua izan daitekeela intzestua bera urratzeko arrazoietako bat, eta horrek iradokitzen du ahaidetasun-kokapen sinbolikoei modu askotan gailentzen zaiela erregulazio bitartez sortu duten sexualitatea bera (Bell, 1993). Azkenik, erakutsi nahi nuke lege sinboliko eta sozialaren arteko bereizketa finean ezin dela sustraitu, sinbolikoa bera usadio sozialen sedimentazioa dela eta ahaidetasunean gertatzen diren errotiko eraldaketek psikoanalisiaren aurresuposizio estrukturalisten berrartikulazioa eskatzen dutela; eta horrek garamatza, nolabait esatearren, psikearen postestrukturalismo queer baterantz.

Intzestuaren tabura itzuliz, honako galdera hau azaleratzen da: zein da debeku eta kokapen horien estatusa? Levi-Straussek argi lagatzen du The Elementary Structures of Kinshipen biologian ez dagoela intzestuaren tabuaren inongo beharrik, fenomeno kulturala dela soil-soilik. «Kultural» hitzarekin Levi-Straussek ez du adierazi nahi «kulturalki aldakorra» ezta «kontingentea» ere, baizik eta areago, lege kultural «unibertsal»ei dagokiena. Hortaz, Levi-Straussentzat arau kulturalak ez dira arau aldagarriak (Gayle Rubin-ek geroago argudiatu bezala), ezpada aldaezinak eta unibertsalak. Lege kultural unibertsal eta betierekoaren esparrua —Juliet Mitchellek «lege unibertsala eta jatorrizkoa» izendatzen duena (Mitchell, 1975: 370)— sinbolikoaren nozio lacaniarraren oinarri bilakatzen da, hala nola, sinbolikoa bai esparru biologikotik bai sozialetik banatzeko ondorengo ahaleginena. Lacanen pentsamenduan ulertzen da kulturaren baitako alderdi unibertsalak kulturaren arau sinboliko edo linguistikoak direla, eta horiexek sustatzen dituztela ahaidetasun-harremanak. Izenordain bidezko erreferentzia posible izatea bera, kasu «ni» edo «zu» edo «gu» edo «haiek», ahaidetasun modu horretan oinarritzen dela dirudi, zeinak hizkuntzan eta hizkuntza gisa eragiten baitu. Kulturaletik linguistikorako jauzia da, eta Levi-Strauss bera gerturatzen zaio The Elementary Structures of Kinshipen amaiera aldera. Lacanen pentsamenduan, sinbolikoa definitzen da hizkuntzak hartzen dituen forma sozialetatik banaezinak diren egitura linguistikoen sortze gisa. Terminologia estrukturalean esateko, baldintza unibertsalak ezartzen ditu, ahalbidetzen dutenak hizkuntza-erabilera ororen sozialtasuna, hots, komunikagarritasuna. Mugimendu horrek bide ematen dio ahaidetasunaren kontaketa sinbolikoen eta sozialen arteko ondoriozko desberdintzeari.

Hortaz, ez dira gauza bera araua eta zentzu lacaniarreko «kokapen sinbolikoa», azken horrek agidanez izaera kasik mugagabea baitu, nahiz eta murrizketak ageri diren Lacanen hainbat mintegitako oin-oharretan. Lacaniarrak ia beti tematzen dira kokapen sinbolikoa eta kokapen soziala ez direla gauza bera, akatsa izango litzatekeela, adibidez, aitaren kokapen sinbolikoa hartzea, zeina finean kokapen paradigmatikoki sinbolikoa baita, eta akatsa litzatekeela, halaber, hori nahastea aitek historian hartu izan duten posizio sozialki eratu eta aldakorrarekin. Ikuspuntu lacaniarra tematzen da badagoela bizitza sozialaren gainean egiten den eskakizun ideal eta inkontziente bat, zeina ezin baita menderatu kausa eta efektu sozialki irakurgarrietara. Aitaren kokapen sinbolikoak ez du amore ematen aitatasunaren berrantolaketa sozialaren eskaeren aurrean. Kontrara, sinbolikoa da, hain zuzen, mugak ezartzen dizkiona familia-harremanak eszena ediparretik urrunduta birkonfiguratu eta berbizitzeko saiakera utopiko guztiei^[3].

Familiaren inguruko ikasketak hizkuntzalaritza estrukturalaren ikasketekin uztartu zirenean sortutako arazoetako bat izan zen familia-kokapenak goratu egin zirela egitura linguistiko funtsezkoen estatusera. Kokapen horiek dira hizkuntzara sartzea ahalbidetzen dutenak eta, ondorioz, hizkuntzarekiko estatus esentziala daukatenak. Beste modu batera esanda, posizio horiek gabe ezein esanahik ezingo luke aurrera egin, edo beste mintzo bat erabilita, horiek gabe ezin liteke ulergarritasun kulturalik bermatu. Zein izan ziren ondorioak familia-ikusmolde zehatz batzuk mugagabe bilakatzearenak eta, ondoren, aipatu ikusmoldeei ulergarritasunaren oinarrizko egituraren estatusa ematearenak?

Nahiz eta Lévi-Straussek nahi duen familia-sistema ugariak kontuan hartzea, hori egiten du estatus kultura-artekoa hartzen duten familia-printzipioak zedarritzearen mesedetan. Estrukturalismoak hizkuntza edo familiaren baitan «kokapen» gisa proposatzen duena eta «norma» ez dira gauza bera; izan ere, azken hori sozialki eratutako azpiegitura aldakorra da. Norma eta kokapen sinbolikoa ez dira gauza bera. Areago, kokapen sinboliko bat egokiago begiratzen bada norma gisa, orduan kokapen sinbolikoa ez da bere buruaren berbera izango, ezpada norma kontingente bat, zeinaren kontingentzia estali egin baita bizitza generotuarentzat ondorio potentzialki gogorrak izan ditzakeen gauza-bilakatze teorikoaren bitartez. Harropuzkeria estrukturalaren baitan honako adierazpenarekin erantzun daiteke: «Baina hau da legea!». Halere, zein da gisako esaldi baten estatusa? «Legea da!» esaldiak legeari indarra atxikitzen dio performatiboki, hain zuzen, legeak ustez gauzatu beharko lukeen indar horixe bera.

Horrela, «legea da» esaldia legearekiko atxikimenduaren seinalea da, legea lege eztabaidaezina izateko desiraren seinalea, bulkada teologiko bat psikoanalisiaren teoriaren baitan, zeinak jokoz kanpo laga nahi baitu aita sinbolikoaren inguruko, alegia, psikoanalisiaren legearen beraren inguruko kritikotasun oro. Horrela, ez-harrigarriki, legeari ematen zaion estatusa hain zuzen faloari ematen zaion estatusa da, non faloa ez baita besterik gabe «adierazle» pribilegiatu bat Lacanen eskemaren baitan, baizik eta ezaugarri bereizgarri bilakatzen baita adierazlea txertatzen den aparatu teorikoan. Beste modu batera esanda, lege sinbolikoaren eztabaidaezintasunari eusten dion indar autoritatiboa bera, hain zuzen, bere horretan aipaturiko lege sinbolikoaren praktikan jartze bat da, aitaren tokiaren beste adibide bat gehiago, nolabait esatearren, jardukiezina eta eztabaidaezina. Nahiz eta, lacaniarrek oroitaraziko diguten bezala, beti eta bakarrik egon badauden sinbolikoarekiko eztabaidak, ez dute lortzen martxan jartzea behin betiko indarrik, sinbolikoa bera ahultzeko edo horren baldintzen errotiko birtaxutzea behartzeko.

Teoriaren autoritateak bere defentsa tautologikoa aurkezten du honako egitate honen baitan, hau da, sinbolikoak aurre egiten dio bere autoritatearen inguruko eztabaida bakoitzari eta guztiei. Ez da soilik teoria bat aldarrikatzen duena femeninoa eta maskulinoa kokapen sinboliko eztabaidaezinak direla eta zeinak eztabaidari berari mugak jartzen dizkiona, baizik eta teoria bat da zeina deskribatutako autoritatean berean oinarritzen baita, bere aldarrikapen deskriptiboen autoritateari eusteko.

Sinbolikoa esfera sozialetik bereizteak erraztu egiten du Legearen eta lege aldakorren arteko bereizketa egitea. Behin betiko autoritaterik iragartzen ez duen eta aukera generodunen eremu antsia-sortzaile bat zabaltzen duen praktika kritikoaren ordez, sinbolikoa azaleratzen da antsietate horri amaiera ematera. Lege bat baldin badago ordezkatu ezin dezakeguna, baina behin eta berriz ordezkatzen saiatzen garena gure irudimenaren baliabideen bidez, orduan aldez aurretik dakigu gure aldatzeko saiakuntzak kontrolpean edukiko dituztela, eta generoaren kontaketa autoritatiboarekiko gure borroka zapuztuko dutela, eta autoritate gezurtaezin bati errendituko gatzaizkio. Zenbaitek uste du boluntarismo hutsa dela pentsatzea sinbolikoa bera giza praktikaren bitartez alda daitekeela. Baina hala al da? Posible da onartzea desira errotikoki baldintzatuta dagoela aldarrikatu gabe errotikoki determinatuta dagoela, eta posible da aitortzea badirela desira ahalbidetzen duten egiturak onartu gabe egitura horiek mugagabeak eta herabeak direla, behin eta berriz gertatzen den errepikapen eta etete batekiko iraizgaitz. Autoritate sinbolikoa eztabaidatzeak ez du zertan izan «ego»ra edo askatasunaren nozio klasiko liberaletara itzultzea, ezpada areago azpimarratzea norma bere denboratasun beharrezkoan zabalik dagoela bere baitatiko etete eta subertsio batera.

Sinbolikoa ulertzen da sexuaren onarpena erregulatzen duen esparru gisa, non sexua kokapen multzo bereizgarri gisa ulertzen baita, alegia, maskulinoa eta femeninoa. Horrela, genero kontzeptua, diskurtso soziologikotik eratorria izan den moduan, arrotza da azpiegitura lacaniar eta post-lacaniarretik sortzen den desberdintasun sexualaren diskurtsoarentzat. Lacanengan eragin garbia izan zuen Lévi-Straussen The Elementary Structures of Kinship lanak, zeina 1947an argitaratu baitzen lehenengo aldiz, gutxi gorabehera Lacanek terminoa erabili baino sei urte lehenago^[4]. Eredu lévi-straussiarrean, emakume eta gizonaren kokapena da zenbait sexu-harreman mota ahalbidetzen dituena. Zentzu horretan, generoak eragiten du lotura sexual ugaltzaile mota jakin batzuk ziurtatzeko eta beste mota batzuk debekatzeko. Ikuspuntu horren arabera, norberaren generoa aurkibide bat da, sexu-harreman debekatuak eta agindutakoak biltzen dituena, zeinen bitartez subjektua sozialki erregulatzen eta sortzen baita.

Lévi-Straussi jarraikiz, sexu-harremanak agintzen dituzten arauak eta, ondorioz, sexualitatearen erregulazio horren arabera subjektu-kokapen bideragarriak sortzen dituztenak, ezberdinak dira aipaturiko legeak betetzen dituzten eta aipaturiko kokapenak hartzen dituzten norbanakoengandik. Giza ekintzak gisako legeen bitartez erregulatzen badira ere, aipaturiko ekintzek legeen edukia eta helburua aldatzeko botererik ez izatearen atzean dagoen arrazoia, dirudienez, honakoa da: lege bat sortzea zeinari ez baitzaio axola erregulatzen duen edukia. Generoa lege sinbolikoek erregulatzen dutela pentsatzetik norma sozialek erregulatzen dutela pentsatzera igarotzeak nola eragiten dio legeak erregulatzen duenarekiko daukan ezaxolari? Eta aldaketa horrek nola ematen dio bidea legearen beraren erantzute errotikoago baten aukerari?

Generoa norma bat bada, ez da norbanakoek gerturatu nahi duten eredu baten berbera. Kontrara, botere sozial mota bat da, subjektuen esparru ulergarria eratzen duena eta genero bitarra finkatzen duen aparatua. Agintzen dituen praktiketatik at dagoen norma gisa, bere idealtasuna praktika horien beren eragin berrezarrian datza. Horrek iradokitzen du ez soilik praktika eta idealizazioen arteko harremana (zeinaren pean lan egiten baitute) kontigentea dela, baizik eta idealizazioa bera zalantzan eta krisian jar daitekeela, potentzialki desidealizatzera eta desjabetzera eramanez.

Generoaren eta bere adibide naturalduen arteko distantzia da, hain zuzen, normaren eta bere eransteen arteko distantzia bera. Lehenago iradoki dut norma analitikoki independentea dela bere eransteetatik, baina azpimarratu nahi dut hori heuristika intelektuala besterik ez dela, zeinak normaren beraren betikotzea bermatzen laguntzen baitu, ideal mugagabe eta aldaezin gisa. Izatez, normak soilik irauten du norma gisa praktika sozialean aurrera eramaten den neurrian eta eguneroko ekintza sozial eta gorputzezkoen bitartez berridealizatzen eta berrezartzen den neurrian. Normak ez du estatus ontologiko independenterik, haatik ezin da besterik gabe bere adibideetara murriztu; norma bera (bir)sortzen da bere praktikan-jartzearen bitartez, hurbiltzen saiatzen diren ekintzen bitartez, ekintza horietan eta horien bidez erreproduzitutako idealizazioen bitartez.

Foucaultek normaren diskurtsoa lehen lerrora ekarri zuen The History of Sexualityko lehenengo liburukian honako hau argudiatuz, alegia, XIX. mendeak norma eratzea ikusi zuela erregulazio sozialerako baliabide bezala, zeina ez baita legearen ekintzen berbera. Foucaulten eraginpean, François Ewald soziologoak ohar horretan sakondu du hainbat saiakeratan (Ewald, 1991, 1992, 1996). Ewaldek argudiatzen du normaren ekintza legearen sistema juridikotik at dagoela, eta nahiz eta normalizazioak legeztapena handiagotzea dakarren, ez du zertan haren kontrakoa izan, baizik eta independente dirauela zenbait modu esanguratsutan (Ewald, 1991: 138). Foucaultek dio norma sarri forma legezkoan agertzen dela, normatiboa tipikoki azaleratzen dela konstituzioetan, kode legezkoetan, eta legeztapenaren ekintza konstante eta ardailatsuan (Foucault, 1980). Foucaultek areago dio norma epaitze artearen parte dela, eta nahiz eta norma garbiki lotuta dagoen botereari, ez dago hain lotuta indarraren edo oldarkeriaren erabilerarekin, baizik eta, Ewaldek dioen bezala, lotuago dago «logika inplizitu batekin zeinak botereari ahalbidetzen baitio bere estrategien gainean hausnartzea eta bere objektuak garbiki definitzea. Logika hori da aldi berean ahalbidetzen diguna irudikatzea, batetik, bizitza eta bizidunak botere objektu bezala, eta bestetik, boterea ‘‘bizitza’’ goberna dezakeenaren gisa, esfera biopolitikoa sortuz» (Ewald, 1991: 138).

Ewaldentzat horrek gutxienez bi galdera sortzen ditu: lehenik, ea adibidez modernitateak normaren logikan parte hartzen duen, eta bigarrenik, zein izango litzatekeen normen eta legearen arteko harremana^[5]. Nahiz eta norma batzuetan «arau»aren sinomino gisa erabiltzen den, argi dago normak direla, baita ere, arauei nolabaiteko koherentzia lokala ematen dietenak. Ewaldek dio XIX. mendearen hastapenak hasiera ematen diola arauren eta normaren arteko harremanaren errotiko aldaketa bati (Ewald, 1991: 140), eta norma kontzeptualki azaleratzen dela ez bakarrik arau-aldaera jakin bat bezala, baizik eta horiek sortzeko modu bat bezala eta balorizazio printzipio bat bezala.

Frantsesez, normalité terminoa 1834an agertu zen, normatif 1868an, eta Alemanian XIX. mendearen amaieran zientzia normatiboak sortu ziren (iruditzen zait aurrera jarraitzen dutela Zientzia Politikoen Elkarte Amerikarraren topaketen izenburuan, izan ere, «teoria politiko normatiboa» baiteritze); «normalizazio» terminoa 1920an agertu zen. Foucaultentzat zein Ewaldentzat, botere burokratiko eta diziplinarioen ekintza normalizatzaileari dagokio terminoa.

Ewalden ustez, normak mekanismo bilakatzen ditu murrizketak eta horrela mugimendua markatzen du, zeinaren bitartez, termino foucaultiarretan, botere juridikoa emankor bihurtzen baita; juridikoaren mugaketa negatiboak zirenak normalizazioaren kontrol positiboago bilakatzen ditu; modu horretan, normak itxuraldatze funtzioa betetzen du. Ondorioz, normak pentsamendu-aldaketa bat markatzen eta eragiten du, alegia, boterea muga juridiko gisa pentsatzetik, boterea a) muga multzo antolatu gisa eta b) mekanismo erregulatzaile gisa pentsatzera igarotzea.

Normak eta abstrakzioaren arazoa

Horrek orduan bueltan garamatza ez bakarrik ea diskurtsoak objektua nola sortzen duen galdetzera (kultura-ikasketetan toki guztietan onartzen den zerbait, baina gutxitan ikertzen dena, bere horretan) baizik eta, halaber, zehazkiago, diskurtsoko zerk eragiten duen ekoizpenean. Foucaultek dioenean diziplinak norbanakoak «ekoizten» dituela, esan nahi du ez bakarrik diskurtso diziplinarioak norbanakoak maneiatu eta erabiltzen dituela, baizik eta baita ere aktiboki osatzen dituela.

Norma baliabide bat da, estandar komun bat neurtzeko eta sortzeko. Normaren adibide bat bilakatzea ez da guztiz norma agortzea, ezpada, areago, komuntasunaren abstrakzioan subjektibatua bilakatzea. Nahiz eta Foucaultek eta Ewaldek joera duten prozesu honen inguruko beren analisiak XIX. eta XX. mendeetan fokatzera, Mary Poovey-k Making a Social Body lanean dioenez, XVIII. mende bukaeran hasi zen esfera sozialaren abstrakzioaren historia. Britainia Handian, Pooveyren esanetan, «XVIII. mendeko azken hamarkadetan jazo ziren lehen saiakuntzak Britainiako biztanleria osoa edo zati esangurantsuak osotasun gisa irudikatzeko eta esfera sozial bat marrazteko domeinu politiko eta ekonomikotik at» (Poovey, 1995: 8). Autorearen ustez, neurketa kuantitatiboaren sarrera da domeinu sozial horren ezaugarria: «Gisako konparazio eta neurketek, jakina, normatibo gisa eratzen dituzte zenbait fenomeno, nabarmenki ugariak direlako, batezbesteko bat adierazten dutelako, edo ideal bat sortzen dutelako, zeinetarantz beste fenomeno guztiak lerratzen baitira» (Poovey, 1995: 9).

Ewald normaren definizio estuago baten bila dabil, ulertzeko, batetik normaren gaitasuna fenomeno sozial oro erregulatzeko, eta, bestetik, normak aurre egin beharreko barne-mugak gisako edozein erregulaziotan (Ewald, 1992: 170-171). Ewaldek hala dio:

Zer da zehazki norma? Neurri bat, zeinak aldi berean indibidualizatzen baitu, etengabeko indibidualizatzea ahalbidetzen baitu eta konparagarritasuna sortzen baitu. Normak posible egiten du espazioak kokatzea, mugarik gabe; espazioak gero eta banatuago, ñimiñoago bilakatzen dira, eta normak aldi berean ziurtatzen du espazio horiek ez dutela sekula inor baitan hartzen berentzako natura bat sortzeraino, izan ere, espazio indibidualizatzaile horiek ez dira inoiz izaten harreman baten adierazpena baino gehiago, harreman bat zeina mugarik gabe ikusi behar baita beste batzuen testuinguruan. Zer da norma bat? Konparazioaren printzipio bat, konparagarritasunarena, neurri komun bat, zeina sortzen baita talde baten bere buruarekiko erreferentzia hutsean, taldeak soilik bere buruarekin harremana duenean, kanpo-erreferentziarik gabe eta bertikaltasunik gabe (Ewald, 1991: 173) [Azpimarra nirea da].

Ewalden arabera, Foucaultek hori gehitzen dio normalizazioaren pentsatzeari: «indibidualizazio normatiboa ez da kanpokoa. Anormalak ez dauka izaera bat normalarenaren ezberdina. Normak, edo espazio normatiboak, ez du kanpoalderik ezagutzen. Normak barnean biltzen du beragandik harago joaten saia litekeen edozer; ezerk eta inork, erakusten duen ezberdintasuna erakusten duela, ezingo du sekula aldarrikatu kanpokoa dela, edo aldarrikatu bestetasun bat daukala, zeinak egiatan beste bat bilakatzen baitu» (Ewald, 1991: 173).

Gisako ikuspuntuak iradokitzen du normarekiko oposizio oro jadanik bilduta dagoela normaren baitan eta oinarrizkoa dela normaren beraren funtzionamendurako. Hain zuzen, gure analisiaren puntu honetan, badirudi kokapen sinbolikoaren nozio lacaniarretik «norma sozial»aren ideia foucaultiarrago batera igarotzeak ez dituela aukerak areagotzen normaren beraren aldaketa edo berresanahitze eraginkor bat lortzeko.

Dena den, Pierre Machereyren lanean, ikusten hasten gara normak ez direla entitate edo abstrakzio independenteak eta beren kabuz irauten dutenak, baizik eta ekintza mota gisa ulertu behar direla. «Towards a Natural History of Norms» lanean Machereyk argi uzten du normek gauzatzen duten kausalitate mota ez dela iragankorra ezpada immanentea, eta saiatzen da Spinoza eta Foucaulti dei egiten horixe aldarrikatzeko:

Normaren immanentziaren terminoetan pentsatzea da, hain zuzen, normaren ekintza modu murriztaile batean aintzatestetik gordetzea, norma ikusiz «errepresio» forma gisa, zeina formulatzen baita subjektu jakin baten kontra gauzatutako debeku bezala subjektuak ekintza egin aurretik; horrela ulertarazten da subjektuak, bere kasa, bere burua aska edo askaraz lezakeela kontrol mota horretatik: eromenaren historiak, hain justu sexualitatearenak bezala, erakusten du gisako «askatzeak» normaren ekintza ezabatu beharrean, kontrara, berrindartu egiten duela. Baina norberak galde dezake, baita ere, ea nahikoa den diskurtso anti-errepresibo horren ilusioak salatzea horietatik ihes egin ahal izateko: ez al dago arriskurik norberak horiek erreproduzitzeko beste maila batean, non naifak izateari utziko baitiote, baina non, nahiz eta ikasiagoak izan, ustez lortu nahi duten testuingurutik at jarraituko baitute? (Macherey, 1992: 185).

Normak soilik bere ekintzetan eta ekintzen bitartez bizirauten duela azpimarratuz, Machereyk eraginkorki kokatzen du ekintza esku hartze sozialaren agertoki gisa: «Ikuspuntu honetatik jada ez da posible normaz beraz pentsatzea bere ekintzaren ondorioen aurretik, nolabait ondorioen atzetik eta at balego bezala; normak kontuan hartua izan behar du zehazki bere ondorioetan eragiten duen bezala, halako moduan, non helburu baitu ez errealitatea mugatzea baldintzatze soilaren bitartez, baizik eta horri ahalik eta errealitate kopuru handiena ematea» (Macherey, 1992: 186) [Azpimarra nirea da].

Goian aipatu dut norma ezin dela murriztu bere edozein adibidetara, baina honakoa gehituko nuke: norma ezin da, ezta ere, erabat bereizi bere adibideetatik. Norma ez dago bere aplikazio-eremutik kanpo. Norma ez da soilik bere aplikazio-eremua sortzearen erantzule, Machereyren arabera (Macherey, 1992: 187), baizik eta normak bere burua sortzen du eremu horren sortzean. Norma errealitatea aktiboki ezartzen ari da; hain zuzen, norma osatzen da norma gisa soilik errealitatea ezartzeko duen botere errepikatuaren bitartez.

Genero-normak

Goian garatutako nozio edo normen arabera, esan genezake genero-normek sortutako errealitate-eremuak osatzen duela hondoa generoaren azaleko itxurarentzat, bere dimentsio idealizatuetan. Baina nola ulertu behar dugu nola sortzen diren historikoki gisako idealak, nola iraun duten denboran, eta zer leku izan duten esanahi sozialen elkartze konplexu gisa, esanahi sozial batzuk zeinek lehen begi-kolpean ez baitirudite generoarekin zerikusirik dutenik? Genero-normak erreproduzituak diren neurrian, gorputz-praktikek argudiatzen eta aipatzen dituzte, aipatzeko prozesuan norma aldatzeko gaitasuna dutenek. Ezinezkoa da normaren aipatze historiaren kontaketa narratibo osoa eskaintzea: narratibak bere historia ezkutatzen ez badu ere, ez du ezein jatorririk ere aipatzen.

Erregulazioaren esanahi garrantzitsu bat da, beraz, personak genero bidez erregulatzen direla, eta erregulazio mota horrek ulergarritasun kulturalerako baldintza gisa eragiten duela edozein pertsonarentzat. Genero-normatik desbideratzea adibide itxuragabe bat sortzea da, zeina botere erregulatzaileek (medikoek, psikiatrikoek eta legezkoek, gutxi batzuk aipatzearren) agudo erabiliko baitute beren kartsutasun erregulatzailearen arrazoibideari eusteko. Haatik, galderak hor dirau, normarekiko zer aldentze motak osatzen du zerbait ez dena normaren autoritateari jarraitzeko aitzakia edo arrazoibidea? Normarekiko zer aldentzek eteten du prozesu erregulatzailea bera?

Horren adibidea da, haur intersexutuen «zuzentasun» kirurgikoarena. Hor ematen den argudioa da oinarrizko ezaugarri sexual irregularrekin jaiotako haurrak «zuzendu» egin behar direla, ondo molda daitezen, erosoago senti daitezen, normalitatea lor dezaten. Kirurgia zuzentzailea batzuetan gurasoen baimenarekin eta normalizazioaren izenean gauzatzen da, eta kirurgia horren kostu fisiko eta psikikoak izugarriak izan dira pertsona horientzat, zeinek pairatu baitute, nolabait esatearren, normaren aiztoa (Chase, 1998). Horrelako generoaren indartze erregulatzailearen bitartez sortutako gorputzak mindutako gorputzak dira, oldarkeriaren eta sufritzearen aztarnak daramatzatenak. Hemen, morfologia generotuaren idealtasuna, nahiko literalki, haragian ebakitakoa da.

Horrela, generoa norma erregulatzailea da, baina baita ere da beste erregulazio mota batzuen zerbitzurako sortutakoa. Esaterako, sexu-jazarpen kodeek onartu ohi dute, Catharine MacKinnon-en arrazoibideari jarraikiz, jazarpena dela emakumearen sexu-subordinazio sistematikoa lantokian, eta gizonak orokorrean jazarlearen kokapenean daudela eta emakumeak jazartuarenean. MacKinnonentzat, horrek dirudi emakumeen sexu-subordinazio funtsezkoago baten ondorioa. Nahiz eta erregulazio horiek helburu duten lantokian jarrera sexualki umiliagarria murriztea, baita ere beren baitan dakartzate zenbait genero-norma esangabeko. Zentzu batean, genero-erregulazio inplizitua gauzatzen da sexualitatearen erregulazio esplizituaren bitartez.

MacKinnonentzat, heterosexualitatearen egitura hierarkikoa (non ulertzen baita gizonek emakumeak subordinatzen dituztela) da generoa sortzen duena: «Pertsona baten ezaugarri gisa geldi dagoenean, sexu-desberdintasunak generoaren forma hartzen du; pertsonen arteko harreman gisa mugitzen denean, sexualitatearen forma hartzen du. Generoa azaleratzen da gizonen eta emakumeen arteko desberdintasuna sexualizatzearen forma solidotu gisa» (MacKinnon, 1987:6–7).

Generoa baldin bada desberdintasuna sexualizatzeak hartzen duen forma solidotua, orduan, desberdintasunaren sexualizatzea generoaren aitzindaria da, eta generoa haren ondorioa da. Baina, desberdintasunaren sexualizatzea kontzeptualiza al daiteke, generoaren aurretiazko kontzepturik izan gabe? Zentzurik ba al du esateak gizonek emakumeak sexualki subordinatzen dituztela, hasteko ez badugu emakume eta gizonak zer diren ideiarik ere? MacKinnonen esanetan, dena den, ez dago generoa osatzerik sexualitatearen forma horretatik at eta, ondorioz, sexualitate forma subordinatzaile eta esplotatzaile horretatik at.

Sexu-jazarpenaren erregulazioa proposatzean sexu-subordinazioaren izaera sistematikoaren analisi mota horretara jotzearen bitartez, MacKinnonek beste mota bateko erregulazioa sortzen du: genero bat edukitzeak dakar jada subordinazio-harreman heterosexual batean sartua egotea; badirudi ez dagoela pertsona generoturik gisako harremanetatik kanpo dagoenik; badirudi ez dagoela harreman heterosexual ez-subordinatzailerik; badirudi ez dagoela harreman ez-heterosexualik; badirudi ez dagoela sexu berekoen arteko sexu-jazarpenik.

Generoa sexualitatera murrizteko modu horrek bide eman die, horrela, queer teoria garaikidearen baitako bi kezka banandu baina gainjartzaileri. Lehen mugimendua sexualitatea generotik banatzea da; horrela, batetik, generoa izateak ez du aurresuposatzen norbaitek mota jakin bateko sexu-jardunean parte hartzen duenik, eta, bestetik, sexu-jardun jakin batean parte hartzeak, esaterako, uzki-sexuan, ez du aurresuposatzen norbait genero jakin batekoa dela^[6]. Queer teoriaren baitako bigarren eta erlazionatutako mugimenduak argudiatzen du generoa ezin dela murriztu heterosexualitate hierarkikora, forma desberdinak hartzen dituela sexualitate queerrek testuinguratzean; hain zuzen, bere bitartasuna ezin dela automatikotzat hartu marko heterosexualetik at, generoa bera barnetik ezegonkorra dela, bizitza transgenerotuak erakusgarri direla sexualitatearen eta generoaren arteko determinismo kausalaren edozein ildoren gainbeherarena. Horrela, genero eta sexualitatearen arteko adostasunik eza bi ikuspuntutatik berresten da: batak helburu du generoak murrizten ez dituen sexualitate-aukerak erakustea, modu horretan hausteko horiek lotzen dituzten argudioen murriztailetasun kausala; ostera, besteak helburu du aukerak erakustea, zeinak ez baitaude aurredeterminatuta heterosexulitatearen forma hegemonikoen bitartez^[7].

Sexu-jazarpen kodeak sexualitatearen ikuspegi batean oinarritzeak, zeinean generoa heterosexualitatearen baitako subordinazio sexualduaren efektu ezkutatua baita, arazo bat dakar: alegia, generoaren ikuspegi jakin batzuk eta sexualitatearen ikuspegi jakin batzuk arrazoibide horren bitartez berrindartzen direla. MacKinnonen teorian, generoa sexu-subordinazioaren eszenan sortzen da, eta sexu-jazarpena da subordinazio heterosexuala eratzen den une esplizitua. Horrek esan nahi du, efektuen aldetik, sexu-jazarpena genero-ekoizpenaren alegoria bilakatzen dela. Nire ustez, sexu-jazarpen kodeak berek instrumentu bilakatzen dira, zeinaren bitartez generoa horrela erreproduzitzen baita.

Katherine Franke lege akademikoak argudiatzen duenez, MacKinnonen ikusmoldeak, generoaren erregulazioak zalantzan ez jartzeaz gain, tentelki akuilatzen ditu. Frankek honela dio:

MacKinnonek bere lanean deskribatzen duen munduan, oker dagoena ez da agortzen gizonek emakumeak menderatzen dituztela esatearekin, nahiz eta hori deskriptiboki egia den kasu gehienetan. Kontrara, arazoa askoz sistematikoagoa da. Sexismoa murriztean soilik gizonek emakumeei egiten diotenera, sexismoa hain boteretsu egiten duen azpiko ideologiaz ahazten gara… Gizonek gauzatutako emakumeen subordinazioa praktika sozial zabalago baten parte da, zeinak gorputz generotuak sortzen baititu: emakume femeninoak eta gizon maskulinoak (Franke, 1997: 761–762).

Genero-transgresioen atzetik datozen zigor sozialak, besteak beste, honako hauek dira: pertsona intersexutuen zuzentze kirurgikoa, pertsona «genero disforiko»en patologizazio eta kriminalizazio mediko eta psikiatrikoa hainbat estatutan, AEBn barne, genero-arazodun pertsonen jazarpena kalean edo lantokian, enplegu-diskriminazioa eta -oldarkeria. Gizonek emakumeak sexualki jazartzea debekatzea bera, oinarrituta dagoena arrazoibide batean non subordinazio heterosexuala hartzen baita sexualitate eta generoaren eszena esklusibo gisa, horrela bilakatzen da heterosexualitatearen baitako genero-normak eratzeko eta mantentzeko baliabide erregulatzaile (Alexander, 1991).

Saiakera honen hasieran «erregulazio»aren arazoa ulertzeko hainbat modu proposatu nituen. Erregulazio bat da erregular bilakatzen duena, baina, baita ere, Foucaulti jarraikiz, diziplina eta zaintze modu bat azkenaldiko botere forma modernoen baitan; ez du besterik gabe murrizten eta ukatzen, eta, ondorioz, ez da besterik gabe botere forma juridiko bat. Erregulazioek normen bitartez ekiten duten heinean, une giltzarri bilakatzen dira, zeinetan normaren idealtasuna berrosatzen baita, eta bere historikotasuna eta zaurgarritasuna tarte batez jokoz kanpo gelditzen da. Botere-eragiketa modura, erregulazioak lege forma har dezake, baina bere lege-dimentsioak ez du bere eraginkortasunaren esfera agortzen. Norbanakoak bata bestearekiko sozialki trukagarri bilakatzen dituen kategorietan oinarritzen denez, erregulazioa, horrela, normalizazio prozesuarekin lotuta dago. Diru-laguntza sozialak nork jasoko dituzten erabakitzen duten estatutuak oso aktiboki engaiatuko dira diru-laguntza jasoko duenaren norma sortzeko prozesuan.

Arlo militarrean, diskurtso gaya erregulatzen duten horiek aktiboki engaiatuko dira normak sortzen eta mantentzen, alegia, zer izango den gizona edo zer izango den emakumea, zer izango den diskurtsoa, non egongo den sexualitatea eta non ez den egongo. Gayen eta lesbianen adopzioaren inguruko estatu-erregulazioek, hala nola guraso bakarreko adopzioaren ingurukoek, ez dute soilik ekintza hori mugatzen, baizik eta gurasoek nolakoak izan beharko luketenaren ideal bati egiten diote erreferentzia, eta ideal horixe bera berrindartzen dute; adibidez, bikotean egon beharko luketela, eta zilegizko bikotekide batek nolakoa izan behar duen. Ondorioz, erregulazioek, zeinek helburu baitute soilik ekintza zehatz jakin batzuk bridatzea (sexu-jazarpena, diru-laguntzen iruzurra, sexu-diskurtsoa), beste ekintza bat ere gauzatzen dute, gehienetan markatu gabe dirauena: pertsonatasunaren parametroen ekoizpena, alegia, pertsonak arau abstraktuen bidez sortzea, arau batzuk zeinek aldi berean baldintzatzen eta gainditzen baitituzte sortzen dituzten bizitzak; eta hausten dituztenak.

Bibliografia

Alexander, Jacqui. 1991. «Redrafting Morality: The Postcolonial State and the Sexual Offences Bill of Trinidad and Tobago», in Third World Women and the Politics of Feminism. Mohanty, Russo eta Torres (arg.), Bloomington: Indiana University Press.

Bell, Vikki. 1993. Interrogating Incest: Feminism, Foucault, and the Law. Londres: Routledge.

Bornstein, Kate. 1994. Gender Outlaw. New York: Routledge.

Bowie, Malcolm. 1991. Lacan. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Canguilhem, Georges. 1989. The Normal and the Pathological. New York: Zone Books.

Chase, Cheryl. 1998. «Hermaphrodites with Attitude: Mapping the Emergence of Intersex Political Activism». GLQ: A Journal of Gay and Lesbian Studies 4, 189–211.

Evans, Dylan. 1996. An Introductory Dictionary of Lacanian Psychoanalysis. Londres: Routledge.

Ewald, François. 1991. «Norms, Discipline, and the Law», in Post, R. (arg.). Law and the Order of Culture. Berkeley: University of California Press.

Ewald, François. 1992. «A Power Without an Exterior», in Michel Foucault: Philosopher. T.J. Armstrong (arg.), New York: Harvester Wheatsheaf.

Ewald, François. 1996. «A Concept of Social Law», in Dilemmas of the Law in the Welfare State. G. Teubner, Berlin eta New York: De Gruyer.

Foucault, Michel. 1980. The History of sexuality. Volume 1. An Introduction. New York: Vintage.

Franke, Katherine. 1997. «What’s Wrong With Sexual Harassment?». Stanford Law review 49, 691–772.

Irigaray, Luce. 1985. This Sex Which is Not One. Ithaca, New York: Cornell University Press.

Laplanche, Jean eta J.B. Pontalis. 1973. The Vocabulary of Psycho-analysis. New York: Norton.

Macherey, Pierre. 1992. «Towards a Natural History of Norms», in Michel Foucault: Philosopher. F. Ewald (arg.), New York: Harvester Wheatsheaf, 176-191.

MacKinnon, Catharine. 1987. Feminism Unmodified. Cambridge, MA: Harvard University Press).

Mitchell, Juliet. 1975. Psychoanalysis and Feminism: A Radical Reassessment of Freudian Psychoanalysis. New York: Vintage.

Poovey, Mary. 1995. Making a Social Body: British cultural formation, 1830-1864. Chicago: The University of Chicago Press.

Rubin, Gayle. 1984. «Thinking Sex: Towards a Political Economy of “Sex”», in Pleasure and Danger. Vance, C. (arg.), New York: Routledge.

Sedgwick, Eve Kosofsky. 1990. Epistemology of the Closet. Berkeley eta Los Angeles: University of California Press.

Smart, Carol (arg.). 1992. Regulating Womanhood: Historical Essays on Marriage, Motherhood and Sexuality. Londres: Routledge.

Taylor, Charles. 1993. «To Follow a Rule», in Bourdieu: Critical Perspectives. Calhoun, C. et alii (arg.), Chicago: University of Chicago Press.

Tort, Michel. 1983. Le nom du père incertain: la question de la transmission du nom et la psychanalyse. Paris: Ministry of Justice.

Tort, Michel. 1989. «Artifices du père». Dialogue–recherches cliniques et sociologiques sur le couple et la famille 104, 46–59.

[1] Undoing Gender (Routledge, 2004) liburuaren bigarren atala: «The Regulations of Gender».

[2] Ikus, adibidez, Randolph Trumbach eta Anne Fausto-Sterling-en jakintza-lana.

[3] Ahaidetasunari dagokionez, sozialaren eta sinbolikoaren artean dagoen harremanaz, ikus Michel Tort-en «Artifices du père»; «Le Diffèrend» (autorearen artxibokoa); eta Le nom du père incertain.

[4] Jean Laplanche-k eta J.-B. Pontalis-ek, Vocabulaire de la Psychanalyse (1973: 439–441) liburuan, honako hau idatzi zuten «Symbolique» sarreraren pean: «Errealitate subjektu artekoa egituratzen duen ordena sinboliko baten ideia Claude Lévi-Straussek ezarri zuen nabarmenen zientzia sozialetan, bere ikuspuntua oinarrituz F de. Saussurek irakatsitako hizkuntzalaritza estrukturalaren ereduan. The Course in General Linguistics (1955) lanaren tesia da adierazi linguistikoa ez dela adierazlearen baitan gertatzen; baizik eta esanahia eratzen duela adierazien sistema baten parte delako, oposizio ezberdintzaileek ezaugarritua.

Lèvi-Strauss aipatzen dute: «Kultura oro aintzat har daiteke sistema sinboliko batzuen multzo gisa, zeinek lehenik eta behin erregulatzen baitute hizkuntzaren, ezkontzarako arauen, harreman ekonomikoen, artearen, zientziaren eta erlijioaren gauzatzea». Goian aipatutako autoreen arabera Lacanek sinbolikoa erabiltzen du ezartzeko inkontzientea hizkuntza bezala dagoela egituratuta eta erakusteko inkontzientearen emankortasun linguistikoa. Ematen zaion bigarren erabilerak, dena den, garrantzi handiago du gure galderarentzat: «erakusteko giza subjektua aurrezarritako ordena batean txertatzen dela, ordena bat zeina bere baitan izaera sinboliko bat baita, Lèvi-Straussek deskribatzen duen zentzuan».

Ikuspuntu horretan, zeina ezberdintzen baita beste zenbait lacaniar erakuslerengandik, kasu Malcolm Bowie-rengandik, sinbolikoaren zentzua aurrezarritako ordena baten gisa, ez dator bat Lacanen honako insistentziarekin, alegia, harreman arbitrarioa dagoela adierazi eta adierazlearen artean. Zenbait kasutan badirudi Lacanek «sinbolikoa» erabiltzen duela deskribatzeko adierazi gisa diharduten elementu banatuak; baina, beste zenbait kasutan, badirudi terminoa erabiltzen duela deskribatzeko aipatu elementuek diharduten erregistro orokorragoa. Gainera, Laplanche eta Pontalisek argudiatzen dute Lacanek «sinbolikoa» darabilela «izendatzeko ordena hori eratzen duen legea (la loi)». «Aita sinboliko»aren edo «Aitaren Izen»aren ejekuzioa, horrela, honako honen adibide da: fundatze bat, zeina ezin baita aita erreal edo irudikatu batera murriztu eta zeinak legea indartzen baitu. Noski, inork ez du aita sinbolikoaren kokapena hartzen, eta «absentzia» hori da, paradoxikoki, legeari bere boterea ematen diona.

Nahiz eta Malcolm Bowiek (Bowie, 1991: 108) dioen lege sinbolikoak gobernatzen duela sinbolikoa, halaber esaten du «sinbolikoa maiz miresmenez aipatzen da… mugimenduaren esparrua da finkotasuna baino areago, eta heterogeneotasunarena antzekotasunarena baino areago… Sinbolikoa kronikoki soziala eta subjektu artekoa da…» (Bowie, 1991: 92-93). Galderak haatik oraindik ere badirau, ea sinbolikoak izendatutako esfera «soziala» ez ote duen «Aitaren Izen»ak gobernatzen, aitarentzako toki sinboliko batek, zeina galtzen bada (tokia, ez aita) psikosia eragiten baitu. Zein mugaketa aurre-sozial inposatzen da horrela, edozein ordena sozialen ulergarritasunean?

[5] Agian erabilgarria da aipatzea Georges Canguilhem-ek egin duen lan historiko garrantzitsua, normalaren historiaren inguruan, The Normal and the Pathological lanean. Ewaldek azpimarratzen du etimologiak norma lotu egiten duela matematika eta arkitektura ereduekin. Norma, literalki, marrazteko erregela izendatzeko latinezko hitza da, eta normalisek perpendikular esan nahi du. Vitruviusek hitz hori erabili zuen angelu zuzenak marrazteko erabiltzen den tresna izendatzeko, eta Zizeronek terminoa erabili zuen naturaren erregulartasun arkitektonikoa deskribatzeko. Aldarrikatu zuenez, natura legearen norma da.

[6] Ikuspuntu hori Gayle Rubinek (1984) proposatzen du «Thinking Sex: Towards a Political Economy of «Sex»» artikuluan, eta Eve Kosofsky Sedgwickek (1990) sakonago garatzen du Epistemology of the Closet lanean.

[7] Uste dut neure lana norabide berean doala, eta hertsiki aliatuta dagoela Biddy Martinen, Joan W. Scotten eta Katherine Franken lanarekin, hala nola, transgenero teoriaren sorrerarekin.