EDO! Argitaletxea | Genero-ariketak

Lesbiana beltz batek bere sorburuko kulturaren aurka egin dezakeen ekintza handiena sexu-jokabidean datza. Desafio egiten die bi debeku morali; alegia, sexualitateari eta homosexualitateari buruzkoei. Lesbiana izaki, heziketa katolikoa jasotakoa, «hetero» izaten irakatsia, «queer» izatea erabaki nuen.

Gloria Anzaldúa, Borderlands, la Frontera

Ulertu nahi izanez gero «queer teoria» izena eman zaion horren sorrera, ezinbestekoa da kontzeptu teorikoaren erro soziopolitikoak ezagutzea. Queer mugimenduak 80ko hamarkadan Estatu Batuetako eta Europako zenbait herrialdetako borroka politiko eta sozialen harira sortu ziren. Urte haietakoak dira politika feministen eta gay eta lesbiana taldeen norabidea zeharo aldatu zuten hainbat krisialdi; hots, hiesaren krisia, feminismo heterozentratu, zuri eta kolonialaren krisia eta gay kultura sortu berria sistema kapitalistak berera ekarri izanak eragindako krisialdi kulturala.

Hiesaren krisia

80ko hamarkada hasi berritan, ordura arte ezagutzen ez zen gaixotasuna hauteman zen, hartutako immunoeskasiaren sindromea, hiesa, beraz, kutsatutako pertsonaren immunitate-sistemari berehala erasaten diona, eta hainbat gaixotasun elkartu dakartzana, gehienetan, orduko kasu gehienetan behintzat, heriotza eragiten dutenak. 1986an, giza immunoeskasiaren birusa (GIB) izendatzea adostu zen (sindromea birusak eragina da) eta kutsabide nagusietakoa sexu-harremanak direla jakin zen.

Baina hiesa ez da gaixotasun arrunta. Era interesatu eta ez osoan jakitera eman ziren lehendabiziko kasuak gay komunitateko kideenak zirenez, eta gaitzaren hedapen-abiadura ikusita, berehala lotu ziren gaitza eta aipatutako komunitatea, historia garaikideko propaganda-estrategia homofobiko deigarrienetako baten menera. Gainera, «sexua» gaixotasunaren transmisioari lotuta egoteak are gordinago bihurtu zituen diskurtso moralista atzerakoienak eta homosexualitatea deabrutzeko kanpainak. Ricardo Llamasek dioenez: «Baiki, hiesaren pandemiari zor zaio gorpuztasuna izatea ‘‘homosexualari’’ onartzen zaion dimentsio bakarra. Ondorio paradoxikoa da, izan ere, GIBak ez ditu errespetatzen kategoria, maila sozial, muga edota desberdintasun etnikoak. Dena dela, indarrean jarritako politikak eta diskurtsoak desberdintasunak berretsi eta areagotzera bideratu dira. Hiesaren irudi publikoa hasiera-hasieratik homosexualarena zen. Hiesak gaixotutako gorputz oro homosexualaren gorputz bihurtu zen edo, gehienez ere, gorputz arima-galduko (emakume gorputza, drogazalearena, pobrearena, beltzarena edo etorkinarena» (Llamas, 1995: 178-179)^[1].

Alabaina, krisialdi horren bidez agerian jarriko da gobernuen osasun politikak zer aurreiritzi eta interesen araberakoak diren. Hain zuzen ere, bakarrik homosexualei erasaten zien gaixotasuna iritzi zitzaionez (bazterreko talde gehiagori ere eragiten omen zien, haitiarrei, heroinazaleei eta hemofilikoei, kasu, eta horregatik, hasiera batean, arrisku-taldeak izendatzeko «4 hatxeak» absurdo hura zabaldu zen), hutsaren hurrengoa izan zen Estatu Batuetako gobernuaren erantzuna. Reaganen agintaldi ultra-atzerakoiak, Latinoamerikara, Ekialde Hurbilera eta Asiara terrorismoa hedatzea eta gizarte-sistema ahula desegituratzea beste ardurarik ez zuenak, ez zuen indarrean jarri gaixotasuna arintzeko ekimenik, eta talde farmazeutiko handien interesak babestu zituen tratamenduaren hastapeneko aurrerapausoetan. Jakina, tratamendu horiek garestiak ziren eta eros-ahalmen handikoek baizik ezin zitzaketen eskuratu.

Inguruabar horretan sortu zen ACT UP taldea (Aids Coalition to Unleash Power), kide seropositiboz, gay eta lesbianaz, droga-mendekoz, sexu-langilez, beltzez, txikanoz eta gainerako bazterreko jendez osatua. Denak ere amorratuta zebiltzan hiesaren krisiaren aurrean estatuak utzikeriaz jokatzen zuela eta. Lehendabiziko jendaurreko agerraldia 1987ko maiatzean egin zuten, Wall Streeten, munduko finantzen bihotzean, AZT (garai hartan, GIBaren eraginak arintzeko botika nagusia) ekoizten zuten enpresa farmazeutikoen diru-nahiaren eta osasun arloko murrizketen harira protesta egiteko. Hurrengo urteetan, ACT UP taldeak protesta-kanpainei eutsi zien eta botiken prezioa nabarmen jaistea lortu zuen.

ACT UP taldea garrantzi handikoa da honako bi arrazoi hauengatik:

Artean elkarrekin lan egin gabeak ziren hainbat kolektibo (gay eta lesbianak, transexualak, beltzak, latinoak, txaperoak, putak, pobretasun egoeran zeuden emakumeak, droga-mendekoak, eta abar) batzeko gai izan zen; arian-arian, gero eta bistakoagoa zen gobernuaren kudeaketa eskasak eragindako arazoek bete-betean kolpatzen zuela bazterketa-arriskuan zegoen hainbat talde, eta bat eginda borrokatzea baliagarriagoa gerta zitekeela talde bakoitza bere kasa jardutea baino.

Beren eduki ideologikoak eta kaleko ekintza zuzenek hankaz gora jartzen zuten eskubide zibilen aldeko ohiko taldeen jardunbide abegitsu eta asimilazionista. Azken horiek gizarte-ordena normalizatuaren parte izatea defendatzen zuten, botere-kuotak negoziatzea; alta, ACT UP taldeak amorruaren osagaia zekarren, salaketa zuzen eta esplizitua, legez kanpoko ekinbidea (supermerkatuetan ostutakoarekin botikak erostea, edo jakiak, adibidez), ekitaldi publikoei boikotak egitea, elizetan eta monasterioetan interbentzioak egitea. Finean, ordena sozial eta politikoari desafio egiten dion diskurtsoa da.

Jakina da ACT UP taldeko militanteetako asko transexualak, gayak eta lesbianak zirela. Hala, ekintzaile horien jardunaren eraginez, 1990eko udan Queer Nation taldea sortu zen, eta New Yorkeko Gay Harrotasunaren eguneko ospakizunetan, bertaratuen artean bi aldeetatik inprimatutako eskuorria banatu zuten; batetik, Gorroto ditut heteroak! (I hate straights!) zioen, eta bestetik, Zuek, queer lagunok, irakur ezazue honakoa! (Queers, read this!). Egun gutxiren buruan iritsi ziren San Frantziskora eta AEBko beste hiri handi batzuetara manifestu erradikal eta oldarkor haiek:

Gorroto dut heteroak konbentzitu behar izatea gay eta lesbianak gerra-eremuan bizi garenaz. Bonbak jausten dira edonon, baina badirudi guk beste inork ez dituela entzuten. Noski, gu gara beldurrak jota edo egurtuta edo bortxatuta, oinazez edo gaixo, norizana ebatsita hiltzen direnak. [...] Halaxe irakatsi digute, maritxu eta bollo onak ez dira haserretzen. Hain ondo hezi gaituzte, haienganako gorrotoa ezkutatzeaz gain, elkarren artean ez dugula aitatzen. Gure buruari ere ukatu egiten diogu eta! Ezkutatzen dugu drogaren mende jausiz, buruaz beste eginez, eta inor baino gehiago saiatuz balio duguna erakutsiko diegulako ustean. Haserretu zaitez. Haserretu zaitez ikusgarritasunaren ordaina delako indarkeria jasateko etengabeko mehatxua. Indarkeria homofoboa da, gizarte honetako estamentu guztiek elikatua. [...] Bidal itzazu pikutara, harik eta hilabetez sexu bereko norbaitekin eskutik helduta jendaurrean paseatzen ez diren arte. Horrelakoak pasatu eta gero entzungo duzu arretaz trans, maritxu eta bolleren haserreaz esateko dutena. Bitartean, esaiezu isilik egoteko eta entzuteko^[2] (Queer Nation, 1990).

Hiesaren krisiarekin agerian geratu zen gorputzen eraikuntza soziala, horien errepresioa, boterearen jokabidea, homofobia, gizarte-bazterketa, kolonialismoa, klase-borroka, arrazismoa, sexu- eta genero-sistemak, heterozentrismoa, eta abar, elkarri lotutako fenomenoak direla, teknologia multzo konplexu baten bidez sortzen direla, eta botere horien aurrean erantzuna edo erresistentzia eratzeko halaber direla ezinbestekoak estrategia artikulatuak eratzea honako irizpide hauen arabera: arraza, gizarte-maila, generoa, immigrazioa, gaixotasuna, eta beste, guztiak ere queer jendeak mahai gainean jartzen dituen borrokarako oinarrizko irizpide direnak.

Feminismoaren krisia

Hiesaren krisia gertatu zen garai hartan bertan, mugimendu feministen artean ere beste krisialdi garrantzitsu bat izan zen. Feminismoak, hamarkada batzuen ondotik, 80ko hamarkadan hainbatek emakume talde jakin batzuek jasaten zuten bazterketa salatu zuen, hain zuzen, lesbianak, txikanoak, beltzak eta transexualak ziren. Feministen diskurtsoan, gutxiengo horien ikusgarritasuna eta ordezkaritza falta ez ezik, bakarrik generoan oinarritutako ikuspuntuaren pobretasuna ere salatzen zen, bizkar ematen zielako bazterketa-egoeretan eragina duten beste zeharkako alderdi batzuei; hau da, arraza, gizarte-maila edo sexu-joerari. Era berean, mugimendu feministaren buru beti klase ertaineko pertsonak direla salatzen da, ez baitaude nahikoa sentsibilizatuta pobrezia egoerekin eta komunitateen klase-borrokarekin.

Beltzen askapenerako mugimenduari dagokionez, besteak beste, Audre Lorde edo Barbara Smith nabarmendu behar dira, aipatutako zeharkako aldagai horiei behar besteko garrantzia eman zioten eta; alegia, Black mugimenduaren misoginia eta homofobiari eta mugimendu feministaren barruko joera arrazistei, hala nola lesbianen mugimenduaren kontraesanei, tarteka transexualak («gezurrezko emakumeak, ez naturalak») baztertzen zituztenez, edota arraza-gutxiengo edo gutxiengo etnikoetako lesbianei, «gizonezkoen» aliatu gisa jokatzen zutenez arrazakeriaren aurkako politiken aldeko borroketan. Audre Lorde idazleak honela adierazten zituen kontraesan horiek guztiak:

Estatu Batuetako teoria feministak gure arteko desberdintasunei buruz zer esanik ez badu, ez eta, ondorioz, opresio bide desberdinei ere, orduan, nola azal dezakete feminista horiek teoria feministari buruzko biltzarretan daudela, etxea garbitu eta haurrak zaintzen dizkieten emakumeak, gehienetan, pobreak eta beltzak izatea? Zer teoriak bultzatzen du feminismo arrazista?^[3] (Moraga eta Anzaldúa, 1981: 100).

Babesa eskaintzen ziotenen artean zeuden arren, mugimendu feministak emakumeen irudia «itsustea» leporatzen zien lesbianei; «mehatxu izpilikua» deitua ziren. Hala, mugimendu feminista bultzatu eta gidatu zuten lesbianetako askok armairutik irten gabe egin zuten, lesbianismoa isilarazi eta ikusezin bihurtzeko joerarekin bat eginda. Egoera hori irauli egin zen 80ko urteetan, lesbiana taldeen aktibismoak ikusgarritasunaren eta mugimendu feministako zati handi baten lesbofobia salatzearen bideari heldu baitzion. Talde hiper-identitatezaleek, Lesbian Avenger eta Radical Fairies, esaterako, feminismo tradizionalaren asmo unibertsalizatzaileari erronka jo zioten subjektu «zitalen» jarrera hartuta erresistentzia bide gisa. Adrienne Rich, Monique Wittig, Audre Lorde, Gloria Anzaldúa edo Cherríe Moraga idazleek, besteak beste, feministen diskurtso eta praktikari darien heterozentrismoa salatu zuten, lesbiana talde gutxituen ondoeza adieraziz.

Nabarmentzekoa da, halaber, ordukoak direla intersexualen mugimenduen hastapenak. Beren intersexualtasunaz era kontzientean jabetzeko eskubidea salatzen zuten; alegia, medikuen esku hartze goiztiarra saihestea, hamarkadak zirelako jaioberri intersexualei klitoriaren ablazioa eta beste mutilazio batzuk egiten zitzaizkiela, sexu bakarra esleitu eta intersexualtasunaren aukera ezeztatzeko asmoz^[4]. Intersexualen elkarteek mutilazioei buruz eginiko kritikari lotuta dago honako hausnarketa postkolonial hau: komunikabideek Hirugarren Munduan egiten diren ablazioak salatzen badituzte ere, komunikabide horiek berek isilpean gordetzen dute 40ko hamarkadatik AEBk eta Mendebaldeko herrialde «zibilizatu» gehiagok eginbide horri berari eusten diotela, era zinikoan, «sexua berresleitzeko prozesua» deituta.

Egoera horren salaketa egin zuen Cheryl Chasek 1988an. Intersexualen mugimenduen aitzindarietako bat denak, «Hermafrodita desafiatzaileak: intersexualen aktibismo politiko premiaren kartografia».

Aztertzen badugu Lehen Munduko feministek eta nagusi diren komunikabideek Afrikako adierazpide tradizionalei buruz diotena, eta alderatzen badugu Ipar Amerikako intersexualen genitalen mutilazioari buruz diotenarekin, argi ikusiko dugu elkarri lotuta daudela ideologia, arraza, genero, kolonialismo eta zientzia arloetako arrazoiak, eta Lehen Munduan intersexualtasunaren auzia era eraginkorrean isilarazi eta ikusezin bihurtzea lortzen dela. Horrenbestez, intersexualen genitalak mutilatzea giza haragi intsumisoari normaltasuna inposatzeko beste ezkutuko bitarteko bat da, bide bat, desioen eta identitate-auzien balizko anarkia hetero arauen araberako opresiozko egituraren barnean egon dadin (Chase, 2005: 189-211).

Aipatutako testuoi erreparatuz gero, argi dago politika heterozentrikoen eta askapen mugimendu zenbaiten mugen aurka, 80ko hamarkadan, haserre agertzen hasi zirela gero eta talde gehiago, hizkuntza eta aktibismo berrien araberako borroka bideak zekartzatenak. Egonezin hori bera zabaldu zen garai hartan ikusgarritasun maila handienetakoa lortu zuen gay komunitatean.

Gay mugimenduaren krisia

Ohitura bilakatu da gay, lesbiana eta transexualen askapenerako mugimenduaren eguna 1969an Stonewallen gertatutako liskarren oroitzapenetan ekainaren 28an ospatzea. Noski, lehenago ere, XX. mende osoan homosexualen defentsarako hainbat taldek jardun zuen, baina liskar haiek izan ziren gutxiengo sexualen ikusgarritasuna areagotu zutenak, eta, iraganean zenbait taldek eginiko «desberdinari begirunea» izateko eskaera lotsabera hura gaindituta, harrotasuna nahiz kontzientzia politikoa taldeek bere egitearen arrazoia. 70eko hamarkadako gay askapenerako politikek, zenbait eskubide zibil onartzea lortzeaz gain, batez ere, Mendebaldeko herrialde askotan gay, lesbiana eta transexual elkarte asko sortzea eragin zuten. Urteek aurrera egin ahala, kapitala ohartu zen komunitate horiek merkatu-zoko berria zirela, eta, hirigune handietan, balizko bezero horiei begirako aisia eta kontsumo-eremuak ugaritzen hasi zen. Bestalde, arlo politikoari dagokionez, talde horietako askok biziraute-maila nahikotxoa lortu zuen estatuen diru-laguntzei esker, eta beren diskurtso politikoa leuntzera jo zuten, oinarritzat hartuta «normaltasunean» integratzeko estrategia eta pribilegio heterozentratu eta kapitalista zenbait (ezkontza eskubidea) eskuratzekoa.

Integrazio politika horren ondorioz hasi zen zabaltzen «gayen errespetagarritasuna» gero eta gehiago defendatzen zuen diskurtso kontserbadorea, normaltasunaren irizpideen araberakoak ez ziren joera sexualak kritikatzen zituena. Hau da, sisteman txertatuen zeuden gay taldeen diskurtso ofizialak kontra egingo die sadomasokismo, trabestismo, lumaduna izate, sexu-harreman publiko, pornografia, fetitxismo, sexu-harremanak nerabeekin eta promiskuitatea gisako joerei, eta «ez normalen» bazterketa moduko bat gertatuko da, gizaseme gay zuri, errespetagarri, bikotearekin leial, klase ertaineko, modazale eta erakunde heterosexualenetan heterosexualena (ezkontza) omen den paradisura sartzearekin tematuak gailurrean leudekeen homosexual ordena berria eratuz.

Gay kultura merkaturatzeko prozesu horrek ekarri zuen gay komunitateen diskurtso eta jardunbideak homogeneizatzea, hala nola bazterreko edo gutxiengoen azpikultura deabrutzea edo ikusezin bihurtzea. Hain juxtu, inperialismo kulturalaren prozesu horri aurre egiteko eratu ziren gizarte-mugimenduek hartu zuten izentzat «queer» iraina (marikoia, joxe-joxepa, arraroa, artegagarria dena edo galbidean doana), beste izen batez esan zekien eta nagusi ziren gay normalizatu eta kontserbadoreengandik bereizteko asmoz.

Mark Simpson-ek «Gay Dream Believer: inside the underwear cult» (Gay ametsaren sineslea: galtzazpien gurtza aztertuz) artikulu zorrotzaren bidez azaldu zuen nagusi zen gay kultura homogeneoak eragindako haserrea. Hala dio:

Desberdina sentitzearen ordez, armairutik irten ahalako «kidetasun» babesle eta erosoa gailendu da. Zoazen lekura zoazela, gay munduko oro da eroso eta gauza bera. Hobeak dira gayak frankiziak sortzen McDonalds bera baino. Bidaiatzen ari zarela edota kalean zabiltzala etxearen falta sumatuko duzulakoan, musika bera jotzen dute mundu osoko gay taberna eta klub guztietan, eta jabeek bakero berdinak daramatzate, ile-mozkera bera dute, are aurpegiera berdina ere. Gela ilunetan, AEBko film pornografiko berberak ematen dituzte, eta beti dago gizonen bat edo gehiago belauniko jarrita pantailan ikusitakoak antzeratzen (Simpson, 1996: 6-7).

Queer errebolta sozial horiek gertatu eta urteetara hasiko da AEBtako lesbiana intelektual zenbait, mugimendu feministetan eta homofobiaren aurkakoetan ibilitakoak tartean (Teresa De Lauretis, Judith Butler, Eve Kosofsky Sedgwick, besteak beste), «emakume» nahiz «gay» nortasunei buruzko politikek gizartean zer-nolako eragina izan zuten maila teorikoago batean aztertzen. Egindako hausnarketa hori da, hain zuzen, «queer teoria» izenez ezagutzen duguna.

Foucault eta queer politikak

Michel Foucault filosofo frantziarra da «queer teoria» izenekoaren inspiratzaile nagusienetakoa. Gay eta lesbianen afirmazio politikei mesfidantza zien arren, berak egindako analisiak (besteak beste, boterea, arrazoimenaren marjinak, anormalak eta perbertsoak fabrikatzeko prozesuak, klinika edota espetxe gisako erakundeak dituzten gorputzak eta subjektuak ekoizteko ahalmena aztertzen zituztenak) queer testuen eta militantziaren funtsezko erreferentzia bihurtuko dira.

Foucaulten iritziz, boterea ez da erakunde finko eta goitik beherakoa, hiritarrei aplikatzen zaiena leku urruneko eta hierarkizatu batetik, baizik eta elkarri lotutako diskurtso, jardunbide eta erakundeen sarea, esparru sozial osoa eta norbanako guztiak barne hartzen dituena, horien zerizana bere eginez. Berak idatzitako L’histoire de la sexualitaté (Foucault, 1978) lanean azaldu zuenez, sexua ez da bere burua erreprimitzen duen errealitatea, ezpada teknologia zein ezagutza konplexuen emaitza eta diskurtso-eragile batzuen bidez (komunikabideak, psikologia, psikoanalisia, kristau-aitortza, medikuntza, pedagogia, etab.) norbanakoengandik atera daitekeen jakingaia. Sexuaz hitz egin beharra dago, azaldu egin behar da, kontatu, aitortu, bistan jarri; «sexuaren egiari» leku egin behar zaio gizarte egituran. Aipatutako produkzio prozesu horrek, zati batean behintzat, zenbait subjektu mota finkatzea dakar, berezkoa luketen funts edo ekai horren arabera izendatuko liratekeenak; alegia, eroak, perbertsoak, onanistak, histerikoak, homosexualak, eta enparauak, giza zientzia berrien katalogoetan sartu dira XVIII. mendetik hona, Fuocaultek «sexualitatearen dispositibo» izendatu zuenaren aitzakian.

Sexualitatearen dispositiboak erabateko eragina izan zuen jarduera homosexualak birdefinitzeko. XIX. mendera arte, sodomia zuzenbide zibil eta kanoniko zaharraren kategoria soila zen, egintza debekatu bat deskribatzen zuena; hau da, egilea subjektu juridikoa besterik ez zen. Aldiz, «homosexualtasuna», XIX. mendean sortutako kategoria, oso bestelakoa da: pertsonaia izatera iritsi da; alegia, iragana du, historia eta haurtzaro bat, nortasun bat eta bizimodu bat, hala nola morfologia bat, anatomia indiskretu eta misterio kutsuko fisiologia. Bera in toto den hori guztia bere sexualitatearen barne dago; bere jokabide guztietan hautemango da, horixe delako bere asmo txarreko oinarri zehaztugabe aktiboa, aurpegian nahiz gorputzean lotsagabe bistaratzen duena, beti salatzen den sekretua denez. Bere-berea du, beraz, baina bekatuzko ohitura gisa baino gehiago, izaera bakana deritzon aldetik. Ezin liteke ahaztu homosexualtasunaren kategoria psikologikoa, psikiatrikoa edota medikoa zehaztu zela —Westphal-ek idatzitako «alderantzizko sentipen sexualei» buruzko artikulua (1870) izan daiteke sortze-eguna— sentipen sexualaren ezaugarriei (norberagan maskulinotasuna eta femeninotasuna alderantzikatzeko modu jakin bati) erreparatuta, eta ez hainbeste harreman sexual mota bat izendatzeko. Hala, homosexualtasuna sexualitatearen irudietako bat bihurtu zen, sodomiazko praktika izatetik hala moduzko barne androginotasuna izatera igaro zenean, arima hermafroditaren izendapen gutxiesgarria hartzeko; sodomita harri berean oztopo egin zuena bazen ere, homosexuala espezie bihurtu zen (Foucault, 1978: 56).

Logikoa denez, analisi hori baliagarria izan zen oso 90eko hamarkadako queer politikentzat. Gizarte homofoboak giza-talde oso bat hiesaren krisia medio estigmatizatzen zuen garaian, gay edo homosexual identitate esentzialista baten beharra edo norainokoa ezbaian zela, Foucaulten baliabide teorikoek benetako iraultza intelektual eta politikoa ekarri zuten. Hain zuzen ere, Halperin-ek Foucault eta queer kulturari buruzko San Foucault saiakera bikainean adierazi zuenez, ACT UPko militante askoren erreferentziazko liburua L’histoire de la sexualitaté zen.

Gainera, Foucaultek gay askapenerako mugimenduen paradoxa zailenetako bati erreparatu zion. Hau da, aipatutako lanean dioenez, sexualitatearen dispositiboak erreprimitu ordez esanahi eta diskurtsoen ekoizpena lortu nahi bazuen, askapen sexualaren mugimenduek berek oharkabean bere egin zuten sexualitatearen dispositiboa, askapena ekarriko zielako ustean eta beren gorputz eta praktiken gaineko egia bat ezartzeko beharra asebete nahian. Hori horrela, Foucaulten abisuak baldintzatu zuen queer teoriak aldarrikatzen zuen desplazamendu nomada, eta hein batean horretan datza queer mugimenduak aztertzeko zailtasuna: zertarako aztertu? Norentzat? Zein egia lortzea espero da? Nor jabetuko da berriz ere beren diskurtso eta praktikez?

Bada beste kontzeptu bat Foucaulten lanetan queer azterlanak nabarmen baldintzatu dituena, biopolitika edo bioboterea, arrazismoarekin eta bazterketa prozesuekin zerikusia duena. Bioboterearen premiak bultzatu zuen arrazismoa Estatuan errotzea. Gertakari hori hobeto ulertze aldera, Foucaultek nabarmendu zuen XIX. mendean «boterea bizitzaz jabetu» zela (Foucault, 1992: 247), eta garai bateko banakoaren gaineko subiranotasuna giza espeziearen gaineko subiranotasun bihurtu zela, «biztanleriaren» gainekoa, alegia. Kontzeptu berri hori oinarri-oinarrizkoa izan zaio biopolitikari.

Biopolitika da botereak bizitza kudeatzea. Honakoa da bere funtsa: lehen, agintariak «heriotza eman edo bizitzen utzi» erabakitzeko eskubidea zuen, gerora, «biziarazi edo hiltzen utzi» bihurtu dena. Horretarako, botere teknologia berri batez baliatzen da, gizakia masa bailitzan hartzen duena. Horrekin batera datoz demografia, jaiotza-kontrola, hilkortasun-tasari buruzko ardura, higiene publikoa, gizarte-segurantza, etab. Hala, jakingai berri bat sortuko da, arautzea behar duena, biziaraztea xede duen kontrol zientifikoaz gainera; alegia, gizakia, espezie den aldetik, barne hartzen duen guztia. Aipatutako botere molde berri horren mugez kanpo banakoaren heriotza besterik ez dago; mugen barruan, aldiz, hilkortasuna (orokorra dena). Medikuntzak zeregin garrantzitsua betetzen du prozesu horretan guztian:

Medikuntza ahalmen-jakintza bat da, aldi berean, gorputzari nahiz biztanleriari eragiten diona, baita organismoari nahiz prozesu biologikoei ere. Horrenbestez, medikuntzaren eraginez, diziplina eta arauak eratzen dira (Foucault, 1992: 261).

Foucaultek queer azterlanetan eragin handia izan zuen arren, filosofoak harreman anbiguoa izan zuen gay, lesbiana eta transexualen komunitateekin eta politikekin. Mesfidantzaz begiratzen zion identitate politika orori eta Frantziako gay askapenerako mugimendutik urrundu zen, bere iritziz, «ghetto» bihurtzeko joera zuelako. Hala ere, Beatriz Preciadok zorroztasun handiz dioen bezala, «Foucault amerikarrak oso gustuko zituen Castro auzoko (San Frantziskoko ghettoa) gay, lesbiana eta SM identitatearen inguruko politikak» (Preciado, 2004: 236).

Praktika, azpikultura eta biobotere nahasketa horrek Foucaulten gorputzak lur jotzea ekarri zuen, hiesaz hil baitzen 1984an. Hain zuzen, hiesa da bioboterearen estrategiak ikusgarritasun handienaz azaltzen diren fenomenoa. Hiesari buruz hainbat diskurtso eta praktika mediko, moral, instituzional eta politiko hedatu dira, gorputzaren gaineko egiak aipagai dituztenak, baina baita kontraboterezko herri jakintza ere: hiesaren krisiaren aurrean erakundeek izandako pasibitatearen aurka^[5], gay, lesbiana eta transexualen elkarteak berehala antolatu ziren, eta sexu segurua izateko baliabideak nahiz informazioa eskaini zuten gay auzoetan. Horixe nabarmentzen du Halperinek:

Foucaultek dagoeneko bazekien gorputza borroka politikarako esparrua dela. ACT UP, eriak medikuen aurka matxina daitezen bultzatu duena, aseguru-etxeak, odol-bankuak, erakunde publikoak, kartzela-funtzionarioak, ikerlari medikoak, industria farmazeutikoa, komunikabideetako adituak eta beroien jabe nahiz enplegatuak, guztiak ere, boterearen estrategia aldaketaren isla ezin hobea dira; erresistentzia politikorako bide bat, bere sorrera ekarri zuen jakintza/botere beraren mekanismoak ahalbidetu duena (Halperin, 2004: 44).

Gutxienik, queer politikek Foucaultengandik ikasi dutena da boterea ez dela soilik negatiboa, ukatzailea, baztertzailea edo mugatzailea, produktiboa ere badela: ekintza, hautu eta erresistentziarako aukerak eskaintzen ditu; beti badela zer edo zer botere-harremanez kanpo geratzen dena, beti dagoela pitzaturen bat, ezusteko lekuren bat, esparru berriak, espazio bitxiak. Ondorioz, eta «boteretik kanpo» ezer ez dagoenez, queer politiken oinarrian ez dago askapenaren diskurtsoa, erresistentziarena baizik.

Bibliografia

Anzaldúa, Gloria. 1987. Borderlands, La frontera. The New Mestiza. San Frantzisko: Aunt Lute Books.

Anzaldúa, Gloria eta Moraga, Cherríe (arg.). 1981. This bridge called my back. Writing by radical women of color. New York: Kitchen Table.

Chase, Cheryl. 2005. «Hermaphrodites with attitude: Mapping the emergence of Intersex political activisim». A Journal of Lesbian and Gay Studies. The transgender Issue. 4. lib. 2. zk., 1998. Gaztelaniaz, «Hermafroditas con actitud. Cartografiando la emergencia del activismo político intersexual», in El eje del mal es heterosexual. Madril: Traficantes de sueños, 2005.

Foucault, Michel. 1978. Historia de la sexualidad 1. La voluntad de saber. Madril: Siglo XXI.

Foucault, Michel. 1992. Genealogía del racismo. De la guerra de las razas al racismo. Madril: La Piqeta.

Halperin, David. 2004. San Foucault. Buenos Aires: Litoral.

Lorde, Audre. 2003. La hermana, la extranjera. Madril: Horas y horas.

Llamas, Ricardo (bil.). 1995. Construyendo identidades. Madril: Siglo XXI.

Preciado, Beatriz. 2004. «Multitudes queer. Notas para una política de los anormales». Brumaria 3, Madril.

queer nation, manifestuak: http://unboundbooks.org/harmfullmatter/queernation.html

Simpson, Mark (arg.). 1996. Anti-Gay. Londres: Casell.

[1] «La reconstrucción del cuerpo homosexual en tiempos de sida», Construyendo identidades (Llamas, 1995). Artean Espainian argitaratu den hiesari buruzko saiakera azpimarragarrienetakoa.

[2] «Gorroto ditut heteroak»en pasartea (Queer Nation, 1990). Queer Nationen manifestu hori eta beste batzuk eskura daitezke http://unboundbooks.org/harmfullmatter/quuernation.html webgunean.

[3] «The master’s tool will never dismantle the master’s house», This bridge called my back (Moraga eta Anzaldúa, 1981: 100). Liburu hori aitzindaria da queer kritikan, eta AEBn 80ko hamarkadako urte haietan sortzen ari zen matxinadaren konplexutasuna azaltzen du. A. Lorderen lanaren gaztelaniazko bertsioa, La hermana, la extranjera (2003).

[4] Pertsona intersexualen aurkako bortxazko ekinbide horrek egun ere bere horretan darrai Mendebaldeko herrialde guztietan, medikuen errukidetasunari eta komunikabideen isiltasunari esker. Informazioa eta aktibismoa, http://www.isna.org helbidean.

[5] Egun ere indarrean da pasibitate hori, Espainian, esaterako. Europako GIB infekzio-maila handienetakoa izan arren, jardun heterosexualeko biztanleriaren hazkunde kezkagarria barne, Espainiako osasun-erakunde arduragabeek (hala PPrenak, nola PSOErenak) ez dute prebentzio kanpaina iraunkor eta eraginkorrik agintzen, ez baitute ausardiarik kartzeletako GIB mailari zein prostituta eta bezeroen artean hedatu izanari erreparatzeko, eta lehen nahiz bigarren hezkuntzako ikastetxeetan ez dutelako informazio argi eta agerikorik ematen.