—XIV—

        Ontzian jaiak sortzen ziran, eta emakume gazteak izan ezkero berriz errezago. Jolasak, dantzak, ontzi batean leizkenak ba ziran. Bixenta bere gelatik ez zan ateratzen, jantokirako besterik. Ontziko nagusia joan zitzaion bein leun leun ia zergatik ateratzen ez zan galdera egiñaz. Beste guztik ongi jolasten ziran noski. Adixkiderik ez ba zuan, an zegola nagusia bera gogoz laguntzeko. Bixentak baezpada, laixter garbitasunak egin zituan: ezkondua zala esan zion, eta bera zan erriko emakumeak senarra ondoan ez zeukaten bitartean beste adixkiderik artzen ez zutela. Nagusiak bereala igarri zion emakume zintzo ta zentzukoa zala, ta geiago iñork ezer ez zion esan. Pakean zijoan. Bide erdin bezela izan zuten ekatiz ikaragarria. Orduan denak beren geletan sartu ziran. Bixenta bakarrik beñere ez bezela, ontzi gañean, olatukin bustitzen eta otzarekin dardar. Ez zuan bere bururik galduko, ez, bere xinixmenak ezurretaraño sartuk zeuzkalako, bañan zenbat bider esaten zion bere buruari, ekaitz arrek ontzia ondatzea onena izango ez ote zan. Konturatu kanpoan zegola ta nagusiak bereala agindu zuan nola edo ala emakume ura bere gelan sartzeko.

        Etxera bertaratzen zijoan bezela Bixentari larria sartzen asi zitzaion. Etxekoak ez zekiten ba zijoanik. Bere eskutitzetan ez zuan beñere esan itz gogor edo ez bear bat Andonirengatik. Orain zer esan bear zuan? Ia ia artuko ez zutela ere gogoratzen zitzaion. Ezkondu aurretik larria larriaren ondorean; ezkondu eta egun alai bat ez; izaera ederra etorri zitzaion. Gauza batek alaitzen zuan: Euzkadiko lurrak ikusi edo ez ikusi zeuden garaiean, itxasoak beste usai bat zeukala iruditzen zitzaion; orduraño usai kaxkarra; orduan itxaso usaia, egitakoa. Urrun xamarretik, Matxitxakok estali bañan lenago, Izaro ta Elantxobe ezagutu zituan; Elantxobe bera ez zuan ikusten bañan bai bere arkaitza. Toki aiek ikustearekin artzen zuan pozak belar ondu usaia ere ekartzen zion, trainera bat ikusi zuten agur egiten zioten mutill jatorrekin. Geroxeago lurren orlegi ta illunak ezagutzen ziran. Ura zan gauza ura! «Ortik ateratzea debekatua egon bear luke», esaten zun bere artean. Bilbora iritxi zanean, nolabait eten bear eta bere etxera urrutizkiñez itz egin zuan. Ama atera zitzaion eta ordu gutxi barru anai bat an zuan bere eske etxeko berebillean.

        —Emakumea, zer zabiltza?

        —Zer ibilliko naiz: Andonik orain ola berri orrekin lan izugarria dauka ta berak pixkat lasaitzean ots egin arte zuetara etorri naiz.

        —Gañerakoan, osasunez ongi utziko zenduan ba.

        —Bai, ederki dago. Dauzkan lan guztik ez dute menderatzen. Bañan aldi batean bestetarako ez dago.

        —Zuek nola zerate?

        —Zuk utzi giñuzunean bezela. Ondo. Aita-amak ere bere artan irauten due.

        Erriko ezerezkeri guzitzaz itz egin zuten. Ziranak eta ez ziranak nastu zituzten. Apika Bixentak esango lukian gauzan bat ixilltzen zuan, baita anaiak ere, bañan berriketarako amaika gai ba zituzten eta gogoz egin ere bai.

        Ama, ama betikoa!... Alaba ikusi zuanean geiago ateratzen ez ustea lenengo burutik pasa zitzaion. Alaba beti bere ondoan bear zuala. Lenengo egunean guztikin itz egin bear eta tarte egoki bat ez zuten izan biek bakarrik itz egiteko. Bigarrenean etorri zitzaien biotzak zabaltzeko garaia.

        —Ume, sartu ziñanerako antz eman nizun biotza bi puska eginda zatozela; zer dezu?

        Bixenta, gaixoa lurrera belauniko erori, bere amaren belaunak besarkatu, kokotza gañean jarri ta negarra gogoz egin zuan. Alaba ala ikusirik ama ere negar bizin asi zan. Aldi batean itzik gabe egon ziran; esan leike bien malkoak aitu arte egon zirala. Azkenean amak autsi zuan:

        —Umea, dana dala esan zazu. Edozein gauza izanda ere ni beñepein zure aldera nago, ta okerrenean ere aita jarriko det, baita anai-arrebak ere. Zer da?...

        —Andonik ez nau maite. Oso ondo artu giñuan, nerekin zoratu bearrean eta alaba berea zuala esanez, bañan laixter itxura eman nion damutua zegola. Zergatik? Neonek ez dakit. Egia lan asko daukala bere ola berri orrekin. Egia ez jokalari, ez moskor eta ez gonazale dala. Zintzoa. Bañan nere ondoan beti itun eta itzik gabe. Kapitana buruan ote daukan edo. Ura ez zan bizitzea. Al egiña loxintxak egiten nizkan eta arantzaz betea egon banitz bezela bultzatzen zidan. Zure illoba gaixo orrek bein asmatu zuan «aita» esaten eta zakarripurdi bat egiñik iges egin zion. Ura ez zan bizitzea. Asieran arratsalde bat edo beste eraman niñuan sendi lagunetara; geroxeago ori ere ez; kalera ateratzeko lotsaz negon ezagun aiek zer esan bear zuten pentsatuta. Oso bakarrik bizi nitzan. Bakarregi. Galtzazalea nitzala xinixteko bidea emana negon, bañan Bogotan ondo erakutsi det nere izen garbiaren jabe naizela; eta Andonik asko jakin gabe. Nork burutu ezer esan ba nion! Ainbeste illabete itunen ondorean gertatu zan berak United Statesera joan bear zuala illabeterako makina sortu berri bat erostera, eta orduantxe ausardia izan nuan bitartean ni etxera etorriko ote nitzan galdetzeko; illabete birako esan nion; eta bai al dakizu zer erantzun zidan?: «Zoazte nai aña denborarako».

        —Neska, ori al dezu dena? Au zure etxea da; etxean ez zera kaltegarri; emen, lasai, nai dezuan denbora guztin egongo zera; naigo nuke ni bizi naizen artean eramango ez ba ziñuzke.

        Bixentak berriro negarrari eman zion. Eta gero:

        —Maite det ordea... Ori da ba gauza... Bera gabe eziñ biziko naizela... Gañera exurberrik aurrera xamartuk dauzkadala iruditzen zait...

        —Obe, zu ta zure alaba, ta datorrena, denak nereak.

        Gezurra dirurin gauza, andik aurrera ama osasunaz irabazten asi zan.

        Bereala, adixkideak Bixenta ikusi naiean etxera etortzen asi ziran eta ez zuan etxetik ateratzeko betarik izan. Ori, ama-alabak lenbailen ateratzen astea egoki zala erabakia zeukatelarikan. Jakiña dago denak lenbizi senarrarengatik galdera egiten ziotela, batzuek zuzen, besteak ziri antzera, bañan guztik bat. Bakoitzari esan bear izaten zion ongi utzi zuala, lanpetua zegola ta aldi batean bakarrik obetogo egongo zala... Batek ala zion:

        —Kostako zitzaizun ba uztea?

        —Egitan maite danean, ori bera ere, aldi baterako urruntzea, gogoz egiten da, maite danari ori ondo etorriko zaiola ezagutu ezkero. Maite danari ez zaizka gauzak eskertzeko egiten, baizik berari ongi etorriko zaizkalakoan.

        Azkenengotan joan zana, kapitanaren albiztea esanaz idatzi ziona. Masaillak ederki gorritu zitzaizkan. Ia nundik asi ez zekian.

        —Ongi ibilli zera beaz?

        —Oso ongi. Etorreran itxasoaren erdin denborale gogor bat izan genduan, bañan gañerakoan oso ongi.

        —Eta Bogotan? Toki alaia al da?

        —Etxetik atera ezkero toki alairik ez da; bañan senar ona izan ezkero, eta Andoni onetakoa da, zertarako geiago? Zertarako tokiaren alaitasuna, alaitasuna etxean ba daukazu?

        —Milla bider damutu zait, Bixenta.

        —Zer gero?

        —Zuri kapitanaren berria esana. Ezkongai zeundela uste nuan. Erri oietan ainbeste gauza esaten dira.

        —Ori ezer ez da. Kapitana ez da etorriko egia jakiten duanean.

        —Barka zaidazu beñepein nere uts egitea.

        Ortan asmatu zuan. Kapitana ez zan agertu.

        Bixentak oituera bat artu zuan. Etxetik oso urruti gabe, mendi ttonttor baten gañean saletxe txiki bat zegon. Arratsaldero, naiz jasarekin, naiz eguzkitan, bai otzarekin eta berdiñ beroarekin, saletxe arren atean exeritzen zan Amerika aldera begiratuaz. Orduk joaten zitzaizkan an otoitz egiten bere Andoniren osasunarengatik. Errin, pixkanbat txoratuta zegola edo berriketan asi ziran. Erriko esaneri asko begiratu gabe, Bixenta arratsaldero saletxearen atera, Ameriketara aldera begik zituala. Norbaitek andik Amerika ikusi al bazezakean, uraxe Bixenta izango zan.