—XII—

        Bixenta asperturik zegon. Egunaren ordu geienetan senarra etxetik kanpora izan oi zan. Egia, asiera artan lan asko sortzen zitzaiola ta jolaserako gogo gutxi izaten zuala; bañan jai ta aste, gau ta egun lanean, etxean iñor zegonik gogoratu gabe... Aserre bat ez zuten izan. Itz bat bestea bañan gogorragorik ere ez, bañan bakoitzaren ibillerak eta izaerak itzak bañan garbigo mintzatzen dute. Bixentak aspaldin ezagutua zeukan Andoni lengoa ez zala. Antz emana zeukan ezkontza damutu egin zitzaiola. Trixtura aundietan bizi zan. Andoni lanetik etxera joan zanean al zun leunena artu zuan:

        —Medellin aldean ongi ibilli al zera?

        —Ander gizajoa ikusteko garaiz ez nitzan iritxi, goizeko zazpiretan lurperatu zuten eta. Miren Orreaga ezagutu nuan. Zimitoriopean Ander illtzeko garaiean gertatutako lekaimetako bat Miren zan.

        —Aitaren, Semearen... Gauzak nola gertatzen diran... Eta elkarren berri ez zuten jakingo?

        —Andoni, ez zekilako ill zan. Ezagutu zuanean. Mirenek berriz illda gero ere ez zuan ezagutu idazten ari zan eskutitzean bere izena ikusi zuan arte.

        —Bere amak jakitean a zer nolako tanpatekoa.

        —Nundik asi ez dakianean nago. Mirenek arrebari idazten asia zeukan eskutitza biali dio ta orain nik esan bearko diot zerbait. Ezer jatekorik bai al daukazu?

        —Bazkaria egiña dago.

        —Zopa naikoa det. Bereala lanera joan bearra daukat eta.

        —Gizona, itotzeko zorin eziñ biziko zera beñepein. Lasai jan zazu, ta izketa alditxo bat egin ondorean joango zera.

        —Ez, ez; ba noa.

        —Zopa jan gabe?

        —Berdiñ litzaiket. Ekatzu, ta janda joango naiz.

        Otordu motx ura itz bat geiago gabe gelditu zan. Uriaurrek olan lan bat zeukan bitartean, Bixentari etxean bestea sortu zitzaion: negarrari eman.

        Bakarrik negarra egitez aspetu ta Parke de San Diegora joan zan bere aurrarekin. Exerialdi bat egin ta tximu txar batekin zegon gizon batengana inguratu zan. Norbaitek txanpona ematean, tximuak kutxatxo batetik txartela ateratzen zuan, nagusiari eman eta nagusiak irakurtzen zuan, txartelak zionez, txanpona eman zuanaren etorkizuna. Bixentak geiegi zekian gezurra besterik ez zala, bañan emakumea beti ikusmira zalea izan oi bai da, ta aldamenetara begiratu ondorean, bere lotsa pixkarekin, tximuari txanpona eman zion. Tximuak txartela bere xarpatartean zebillkin bitartean Bixentari otzikara sartu zitzaion. Eta nagusiak bere eskuetan artu zuanean ia asnasik gabe entzuten jarri zan. Onela zion: «Zure sendiak ez du beti osorik iraungo. Egun onak izango dituzu bañan garratzak ere bai, eta apika oraintxe zaude garratzenetan». Garai batean, Grezi zarreko Delfos-en Apoloren elizan zegon Pitonisak, antz ortara esango zuan: naiz pixkat okertu bearra izan beti zerbaiti asmaitxura emateko bidea. Ajolik ez zaionak par egiten du, bañan erantzupenan zai dagonarentzat dena egia balitz bezela. Bixentak bereala pentsatu zuan osorik ez iraute ura Andoni eta berarengatik izango zala; eta egun zori onekoak sendia puskatzean etorriko zitzaizkala, garratzetan zegon eta. Naiko buruauste bereganatu zuan.

        Aparia baniatzeko, illunabarrerako etxeratu zan. Berandu-xamar, beti bezela, etxeratu zan Andoni. Nekatua eta izketarako gogorik gabe; ori ere beti bezela. Bixentak negarrari eman zion.

        —Gauzak bi bider egin bear ba lirake..., esan zuan Bixentak.

        —Zer damutu zaizu?

        —Onera etorria. Zu lanpetua ezertarako gogorik gabe, emen gauzkatzu bizi ez bagiñake bezela. Zenbatez obea izango zan, nik an itxo egin, zu lasaitzean joan eta guztiok pozik eta ondo bizitzea. Tximuak egia esango zidan, bai.

        —Zer tximuk?

        —Parke de San Diegon dagonak. Txartel egokia atera ditela esango nuke.

        —Ezin leike. Zuk zendun beziñ buru ona ta orain tximuen txarteletan xinixten?

        —Ni beziñ asea ba zeundeke zuk ere tximuari edo txakurrari entzungo liozuke. Au ez da bizitzea.

        —Eta zer dio ba tximuak?

        —Tori. (Eta txartela eman zion).

        —Bai; sendiak ez osorik irautea betikoa da; norbaitek ill bearko degu eta orduntxe puskatuko da. Egun onak izango dituzula ere baita; bestela, itxaropenik gabe nola bizi? Bañan garratzak ere baietz; jakiña, bixkotxotan, atsekaberik gabe nor bizi da? Eta apika oraintxe zaudela garratzenetan; ai ala balitz; «apika» esaten du bai, ta ala beti asmatuko du. Eta ori al zendun dena?

        Apalondo artan aspaldin egiñ ez zutena egiñ zuten: aurra lotan utzi ta biek kalera joan. Etxe barrunbean aspertu bearrean beste toki batean aspertzera. Alaitasunik ez. Beste asko ibiltzen diran bezela, bata aurreraxeago bestea atzeraxeago elkarri itzik esan gabe. Atera ordurako ao zabalka asi ziran, oñetakotan kalte gutxi egiteko itxuran. Oiera. Etxetik ateratzerakoan Bixentak poz pixkanbat artu zuan, aldaketa gau artan asiko ote zan edo, eta bururatu zitzaion urrengo arratsaldean tximuari eskerrak ematea. Ez zan alakorik izan. Lurrezko eltzea autsi zan eta ura konponduko zuan alegitarrik ez zan agertuko. Ondorengo egunak ala igaro ziran, ezertarako gogorik gabe.

        Andoni lanera beste edozein tokitara bañan gogo geiagorekin ez zan joaten. Gerta lezaiokian okerrena gertatzen zitzaion: bere izaerari nazka artzea. Jakin Bixenta errian arrotz zan batekin ibilli zala, ta ala ere beregana eraman bear; jakin zikulu-saltsa artatik (orain zikulu-saltsa iruditzen zitzaion) aur bat jaio zala ta berarekin bizi bear; bat bañan emakume geiago aukeran izan eta kezkaz beterik utziko zuanarekin bildu bear... Lan betean ari zanean aztutzen zitzaizkan zerbait, bañan bereala gogoratzeko. Gauza goikarria.

        Bere lantegirako makina sortu berri bat bear zala ta United Statesera joatea egokitu zitzaion, nagusik ziotenez berak ongiena erosiko zualako. Arretxek poza eman zion: illabeterako etxetik alde egiteak.

        Makinarekin eta makinarik gabe beti burutazio bat zeukan: Bixenta. United Statesera joatea erabaki zanean lenengo pentsatu zuan bereala Bixentari esatea nola illabeterako joan bearra zeukan; gero, atera baño egun batzuek lenagotik esatea naiko izango zala, ondorean berriz, ateratzerakoan bañan lenago zertan jakin bear zuan; ezer esan gabe joatea ere pentsatu zun. Okerren okerrena, ura illabeterako bakarrik zala eta berriz ere etxera etorri bearko zuala. Eta orduan nola?, erregaloekin? Norentzat?, kapitanaren alabarentzat? Garai onean, ume gaixo arri gorrotoa artzen asi zanean. Eziñ ixilldu ta gau batean Bixentari esan zion:

        —Ba noa.

        —Nola?

        —Ba noala. United Statesera joan bearra daukat eta illabetean ez naiz etorriko. Bitartean bear dezun dirua olan eskatu besterik ez dezu.

        Biek ixillik gelditu ziran. Bixentari berriz malko sendoak ixuri zitzaizkan. Aren burua ere ez zegon lotan. Andoni galdua ikusten zuan eta bera bakarrik bere alabatxoarekin. Andoni zijoan tokitik etorriko ote zan gero. Galdetuko ote zion ba? Galdetu ezkeroz berriz, gauzak okerrago geldituko ez al ziran? Etsi etsi eginda, zergatik joan bear ez zuan bere etxera illabete birako, eta apika itzulean Andoni beste bat izango zan. Eta Andoniri nola esan? Aurrak orduraño «ama» besterik ez zuan esaten. Orduntxe lenengo, amak gogoz erakutsitako «aita», esan zuan. Andonik entzun eta zakarraldi batean etxetik iges egitea bat izan zan. Gau erdia, ordubata, ordubik, irurak, argizkilla, ta Andoniren zantzurik ez. Okerren bat gertatu ote zan bururatu zitzaion eta bere artan olara joan zan. Atezaiak esan zion gau guztin lanean aritua zala. Ordun, lasaixeago, berriro etxeratu zan. Andoni eguardin agertu zan.