GOAZIK BASERRI-ALDERA

AMAIKA NEKEREN SEMEA DEK OGIA!

                1931-ngo «Kirikiño-saria»
                irabazi zun idazlana.

        Ara emen izper-arrantzun gizona, egunkaria buruzki ta belarri gañian luma gert-gert. Gaurkotasun urre-arriz bitxiztatuz, idazlanak josi bearra baitik izperkariak. Irakurlearen ao-sapaia ur-ur biurtzeko eztek baneatze oberik. Erabilliaren buruz barrengo mamia, mintza urraturik, xeeki mutxikatua izanik ere, azal-morkolak, beintzat, jakin-naia eztenka zirikatu bear dik. Aor idazlearen leen-lana.

        Berri agergarrietako baten billa, ernai zijoatzik begiak lerroetan barrena. Or zebiltzak egun oetan erri-agintariak aginte-aulkietara nor- leen igongo, besurde antzean alkarri muturkatuz, griñapean uxarrez iskanbilka. Ut, ut! Goazik aruntzago... A! Ba-dit oraingoan albista argiragarria!

        Ogiaren salneurria eraxteko ustean dizkigu ogigilleak. Ez al dek arrigarria auxe? jankai guziak gooraka zijoazen garaian, bei-okelak, txarrikiak eta ogia bat-baten jeisten asi zaizkiguk. Ai, ene, arakin eta ogikin biotzekuok; jarrai gelditzeke olaxen aldapa-beera irrixtadan. Ez, gero, uste etxekoandre zuurrentzat bakarrik dala atsegarri merkatze ori. Eztakizue, noski, zenbateraño eskartzen zaituegun gizonezkuok ere. Ez al-dituk, bada, emakumeak darabiltzien urre-txintxiñak leendik giza-sakeletik irtenak?

        Ogia dala-ta, oek burutazioak sortu zaizkidanak! An nauk, erbiaren gisan, or-emen ozka larre arin goxoan. Zegaz egiten dik okiñak ogia? Iriñaz. Alea egotzeko nun erosten dik errotariak garia? Nekazariengandik. Emen gaituk bada, nai gendun bidean, ogigiteak dakartzin lanetzaz jarduteko asmoz.

        Uri-gizon zenbaitek oberik-eztzat jotzen diate baserritarren biziera. Auzipe naasian bigurriki korapilloturik, nundik irtengo, Ariadna-ren ari-ertza billakatzen dun lege-gizonak; gaberdian gaxoentzat laguntza-eske dijoazkion osagilleak; eta diruetxeak dardar-ikaraz barrundatzen ditun dirudunak, nekazariaren bekaitza diate. Onek buru-austerik espa-lu bezela, kezka-gabeko atseden lasaia egozten ziote. Orati olerkariaren aldian ere, dionez, ala izan bear zin. Lotsa iretzat, gizadi arroxko orrentzat; atsegin-itzak ezpañetatik dirizkikala abil beti ta egundo zorionik iritxi ezin dekan, gizadi zoroa! Ames oikin zoraturik dabiltzanak etzekite ezer, orraatik, baserritarren bizitza latzaz. Berdiñekua det negutean uriko etxe-barruan berokiñaren babesean eskuak alkarri igortziz, epel-epel berriketan jardutea. Alere, goazik gaurkoz baserri-aldera.

        Mendi-gallurretatik amilduz, asiak dituk neguko elur-mallotak. Aize-burrunba otsa zebillek zirrituetan negar-karraxiz. Leiarretan txingor-ateak zirtaka. Eztek etxetik-at ibiltzen giro. Atsegarrigoa dek tellatupeko epeltasuna! Ara or egur-mokorrak suburni-gainean txinpart jarioka. Laratzetik zintzilizka zegokan pertzean ore-garda barbarka. Abereak ukullun, lurrun beroz bildurik, ausnarrean paketsu. Giro uke, su-baztarreko pago-pitzaki gainera ankak luzatuz, goza-goza egoten. Abereentzat jatekoa ekarri bearra zegok, ordea; beiak gose antxean bai-zeudek. Arbiondoak igitaiez txikituki aska-sabela bete daiegun. Berrrr...! An zijoak nekazaria, zakua burutik zintzilik, txingorpean arbi-billa zangoak lokatzetan plisti-plasta zipirztin zabalduz.

        Orzkarbi danean, berriz, a ze izoztea! Laiotz-aldeko errekondoetan ba-dek ontza beteko aintziarra. Garia ereiteko zeukagu oraindik; gaur ermo saiatu bearko. Lotsagarri uke, bestela, Gabonak irixtean garia erein gabe idukitzea. Goizeko ozkirrian dindirria sudurretik dariola, asi dek lanean nekazaria otzikaraz goldearen gain kakotuxe; bei uztartuei dariten lurrun-likak ondoa lerdakatuz zeramakik. Lur oek azpikoaz goratzen jarduna dek leen lai-zoia. Olar arroa aztarrika dabillenean olloak mokoka inguratzen dutenez, emakume-taldeak laiariak jasotako zotalak atxurrez xeatzen zizkien. Laiak eta goldeak iraulitako lurrak area-ortzak berditzen dizkite. Larrain-errayak idikita dauden ezkero, zabal dezagun gari-azia. Atera zorrotik alea ta astindu besoak. Eguerritatik asko urrindu gabe, buru meez irtengo dek sokor-artetik gari-landarea. Elurrak estaliko dizkik laster gari-soroak; baita maindira zuripe artatik landare ezea lodixeago jeiki ere.

        Martxoa irixtean, gari-jorran ekin bear. Lasto ederra zekarrek. Arri-erauntsiren bat edo ugolde ikaragarririk eztala, igita bikaña izango diagu. Tarteetan erne zaizkion olo ta belar-mordoxkak, zuazte ortik; gari saila orraztu dezagun. Kontuz ibilli bear, orraatik, jorraiaz triskantzarik ez egiteko. Eginbear arduratsu ontarako eztek aitona zaarra adiñakorik. Ez dik sail zabala aurreratuko; baña zeñek maitekigo, zeñek egokigo garia jorratu?

        Udaberria juna dek. Margo orixka ikusgarria zekarrek garisoroak. Aizeak eraginda galburu mardulak kulunkatzen diranian, astun itxura zeukae: ale maletsa dite, nunbait, bizar-azpian. Burua makurtzean, «artu iguzute alea» esanez dabiltzala zirudie. Igaz alako bi etxeratuko dizkigu aurten: eun iimi, bai. Eresarkiak izango dik lana iimi ta lakari gainetako tontorrak neurrikatzeko eraxten. Marandioko aletegian ainbeste toki izango ete-digu?

        Agor-illean gaituk. Au eguzkiaren kiskalbearra! Jo dezagun gari-lastoa zuztar-ondotik. Ekin ziote igitariek. Eguzki-izpiak jota, igitarien eskuetan igitaiak, dirdaiak ugari dariztelarik zebiltzak. Alboan neska gazte bi prest zeudek baba-beltz landarak zuztarretik indarka ateratzeko, igitarientzat esku-topo izan ez ditezen. An atzeragotik gizon-emakumeak, naasian, azaoketan ari dituk, gari-eskuteak lotuz. Aski luzatu gabe ikusiko dizkigu larrain-erdian azao-metak txigortzen burua lerden jasorik.

        Nork esan, zein latza dan gari-jotzea! Orain lan orretarako tresna bereziak ba-zeudek. Antzina arri txabalen gainean zartaka besoen indarrez galburuak lertu bearra izaten ukan. Bizkarrean-beera izerdiaz nasturik sartzen diran autsa ta galbizarrak kentzeko, soin osoa lexibatu bearko. Ezperen, nork burutu ark ematen dun egon-ezin zulagarriakin! Gari-ale oria gorde dezagun maiteki; urrea baitek ale au. Lastoa sapaira baztertu. Izango dek zeñi emana. Abereentzat jateko atsegiña dek; legor-xamarra ezpa-litz. Gau illunetan bideak argitzeko eztek, ordea, lasto-zuzien adiñako argiontzirik. Aize zakarraren burrundarak etzetik izaltzen, zuziak.

        Ara nun dijoan orain asto-zaia errotara-bidean zakua trukatzera. Alea zeramakik eta iriña etxerako dik. Errotariak trukatze orregatik laka azitxoa kendu arren, poz-pozik etxeratzen dituk nekazariak; iriñ orrekin, erdi-eauikirik, labean erretzen duten otasa gozoa bai-zaitek. Kaleko umeak ere atsegiñez noizpeinik ozkatzen diate baserriko opilla. Egunero jateko lakarra dek. Nekazariak naiago dizkiate urietako opil zuri biguñak etxeko ogi beltz zakarra baño. Artoatzaz zeresanik ez. Zer uste dezute, bada? Baseritarrak eztakiela Viena-ko opiltxo xamura obegotzat jotzen ala? Mutil-koskorrentzat, berriz, ogia egosteko gertutzen dan leami-orea bezelakorik bai al dek?

        Arrigarria, benetan, ogiaren jun-etorria. Alde guzietan nagusi sartzen dan janaria. Zurezko txabola narratxetik aberatsen etxe apainetara ta emendik erregeen jauregietara. Danak moxuka ta laztanka maitemiñez darabilkien maitale bakana zirudik. Beinere ezetzik esaten eztun maitalia, gainera. Usurbil-ko angulatxoak lurrezko ontzitxoan pilpilka baneatzen ikusita, nork opil-muinaren zatitxo zuriari ankerrez uko-egin? Bustialdi zerutarra...!

        Orain ogiaren salneurria merkatzean, aberatsai ojola aundirik etzaiek izango. Txiroak, bai, igarriko ziote. Gari-biltzalleai neurri-beeratze ori etzekiat alaigarri izango zaiten, orraatik.

(AMAYA)