BAROJA IDAZLEA
NERE BEGI-NINIETAN

ELERTI-ZIRRINDAK

I

        Ezta gainberakoa gizon aipatu zenbaiten jarduna bear bezela antolatzea. Besteren esanera ibilliz, beintzat, ezin bidez epaitu. Emengoak izarretaragiño jaso dutena, aragokoak leiza-zokondora eratxi dutelako. Norbere begiz aztertu bear olakoen lana. Bioz-larria aldendurik, orratio. Aizatzalle nabarmena da epailarientzat.

        Baroja? Ara maiz entzun degun epaya. Idale lardatsa; barren txepelekoa; or-emengo gertaerak burugabe josten dituana; zikin-artean uxarkatzeak atsegiten diona. Beste zenbaitzu, begiz, amar mingain ba-lituzte, idazlea aintzatzeko lituzke amarrak. Oberik-ezkotzat jotzen dute oek.

        Tira, ba, tira. Ez goraegi egatu. Ezta ere leiza-zokora amildu. Etzaigu gozoa guztoi ao-sapayan berdinki urtzen. Alaz ere, idazte-arauetan ikasiak diranak, ao-sapayaren gañetik, epai-arau senideak dituzte. Betikoak; iñoiz aldatzen eztiranak. Idazlan berbararen buruz epalle biren irizmenak alkarri bizkarka aldentzen ba-dira, bietako bat, edo-ta zalekeriak gainditu du, edo-ta bestela gorrotoak itxukatu. Neurkiña eskuan dalarik, ezin diteke neurketan orrenbesteko alderik atera.

        Ba-dituzte utsune beltzak Baroja-ren lanak. Aurrenengo arnasan idatzitakoa ikutu gabe dijoakio beti. Ao zarpildunarenak dirudie, maiz ixurtzen zaizkon «boutade» zenbaitek. Baita ere sarritan alkarri-josten ditu jazokunak bidegabe.

        Ezin ukatu leizkio ere, ordea, bidezko onespenak eta ondorengo gorasarrea. Giza-tankera biziki margozten dakiana da. Mami-giarra dario idazkeratik. Euzkotarren joera berdingabe kimatu dezakeana. Ai euzkel-elerti-barrutian onen antzeko jardule bat ba-genu! Irakurlearen agoa gozatzeko. Irakur miña zirikatzeko. Olerkariak adiñako lan onuragarria ba-dezake, elerti-buruz, idazle txukun eta trebeak.

        Irarri-berria da «El cabo de las tormentas» idazburutzat daramana. Ez da au lengo Baroja. Zartzaroak kemena kendu-ote? Lerroetan barrena goazalarik, ezin igarri aren semea danik au. Ain geza ta belaxka da. Ez bururik; ez soñik; ezta ere isatsik. Au bezelako idaztiak ez diote gerokora urrin eramango izena. Igande-arratsaldean nolabait astia emateko beste ez da. Irakurgai zurbil merkea.

        Idazle onen lana oro aztertzen asi geranez gero, uki ditzagun edertasun zenbait. Gure gizonen tankera margozten ez du parerik. Geroago euzkeralduko ditut atal oso batzuk. Egoki dijoakio euzkerari aren idaz-joskera. Gaurkoz giza-irudi laburrak dakartzkit.

* * *

        «ZALAKAIN EL AVENTURERO»-idaztitik artua:

        Soin giarrekoa zan Tellagorri. Sudurra kako ta luze; illea ta begiak zurixka. Lurrezko pipatxoa ezpañetik egundo utzi gabe. Edalea, esalea, alaya ta lagun leyala. Errazki zaramakin barrenak indarrera. Gogoa galdatzean, edozeñi tiroz biotza lertzeko, etzuan iñoren bultza bearrik. Ezta ere erri osoa sutzeko. Ara emen norbaitek zegion agurra:

                Tellagorri

                galtzagorri

                ongi etorri onera.

                Ostu-zale,

                edanzate

                neskazale

                zu zera.

        Edozein eginbearretarako molda-erreza. Bere etxebarruko lanetarako e'tzuan iñoren bearrik. Ez emaztekiarenik; ez gizonezkoarenik. Emakumea bezain egokia zan josten. Bizarra ta illea ebakitzen tajuzkoa. Bere eskuz zulatu ta josten zitun abarkak. Eltzekoa baneatzeko zun, berriz, gaitasun bakana!

        Agure au zan Zalakain-mutikuaren aizatzalle. Laster ikasi zitun aren oiturak. Gaberdian auzoko ollotegian ollaskoa txintik atera gabe lepo-biurritzen. Pikoak eta aranak arrapatzekoan, oinkada biren inguruan ezetz aren oin-otsik barrundatu. Belarraren itxuraz ezagutzen zitun ziza-muetak.

        Gau batean erriko ildegira eraman zun Tellagorri-k mutikoa. Arresitik-at utzi zun bakarrik.

        —Itxedon ezak emen —esan zion.

        —Ongi.

        Orduerdi baten buruan azaldu zan agurea. Galdetu zion mutillari.

        —Bildurrik izan al-dek?

        —Zeren bildurra, gero?

        —Arrayetan. Nere tajukoa aiz, i, mutil. Beti zuti ta erne.

* * *

        «JAUN DE ALZATE».— Berrogeta bost urte ditu. Lertxuna bezain lerden. Zailu ta bizkor. Begi urdin argixtak. Osasunaren gorria du arpegin. Bizarra zurizkatzen asia. Ausardi-joera dario ibilleran. Etxean sartu-irtenka dabillenean, zozuaren gisan ziztu-giten du. Gudaketarako edo lapurketarako mendekoai otsegitean, berriz, ontzaren oyua ta basakatuaren zaunga ditu.

        Altzate-ko jaunaren marandioan arto-zuriketan bildu dira auzokoak. Atsegiñeko zeregiña. Gañeko zorro igarra eranztean, urrezko arpegia dagerre artaburuak. Abeondoko pillora jaurtitzen dituzte zuritu-ala.

        Betor arin etxekoandrea. Amaitu degu zuriketa. Ez al-du lan latz onek eztarriko bizarraren bustirik merezi? Arto-bizarraren autsak barrengoa ere arrotzen dik pranko.

        Tira, ba, tira. Jaiki zaitezte. Inguratu maira. Gaztañak eta sagar-erreak neska-mutil gazteentzat. Zurezko edontzietan sagardua.

        Ontan, ordea, orra nun deraman gazte batek adarrezko ziztua aora. Beste batek, berriz, zurezkoa. Lelo arin jakiña entzutean, nork geldierazi gazteen oñak? Berenez dijoaz dantzatzera. Neurrizko oinkada zailu biziak eta kriskitin-otsa besterik ez dantzugu. Ara leloa:

                «Sagarra lodi-lodi

                denbora danean.

                Gazteak ankak arin

                soñua jotzea».

        Geldiunea degu orain. Atsedena. Mutillak zutik algaraz ari diran bitartean, neskak bazterrera igesi dute. Atso-aguraen otzikarak berotzeko ez dek pattarra bezelako edaririk. Neskak pattarrera oitu gabe zeudek. Aora orduko, eztulka dizkigu. Ao-sapaya erretzen. Argi, Panpoxa ta Beltza dituk neskak. Mutil gazteak Barrendegi, Ezponda ta Lizardi. Egin dezagun berriro dantzan asialdia.

                Baratzako pikuak

                iru txorten ditu.

                Neska mutil-zaliak

                ankak arin ditu;

                ankak ariñak eta

                burua ariñago.

                Dantzan obeto daki

                arto jorran baño.

        Parre-karkara ta oyua. Amonatxoak ere asi dira berotzen. Zerbaitako artua dute pattar errelaria. Ju, ju, ju...!

II

EKAITZA («Xanti Andia»)

        Ugiñen lertokia zearkatuz irten nintzan begiratokitik. Ormarrien gañetik egian jauzi itxasoak. Buruko etxeak zipriztinkatuz. Lurrikararen burrunba-otsa atereaz. Uretan soña sartuz iritxi nintzan nasaren aruntzko okerrunera. Itz bitan eman nien arrantzaliai gertatzen zanaren berri. Baita begirariak esan zidana jaiki ere.

        Askatu ta eratxi genduan galtzorietako ontzitxoa. Larragoyen eta beste arrantzale batzu sartu ziran barrura. Ayek karrasiak emakumeenak! Arriturik begiratzen zidaten, berebaitan esanaz: Zer egitera ote-zoak au? Jauzi bizkor batez sartu nintzan ontzira ni ere. Eramateko nik endaitza egindu zidan Larragoyen-ek. Begiramenez alegia. Etzeukan lemarik ontzitxoak. Obeki. Arrisku-garayan obea da arraun luze bat ontzi-gibelean sendoki lotua. Biotz-estu zegozkigun begira mutikoak eta emakumeak.

        Bizitza osoan izan nun une gorri onen zantzua. Nere zoria zan, nunbait, egite aipagarriren batean bizia galtzea. Aintzatuz erabilliko zuten erriko mutillak nere izena. Irakurgayetan ikusten ditugunen antzera.

        Itobearrak estutu zidan bularra, ontzira sartu ordukoxe. Ua kedatsa! Orioaren usain nardagarria zerien sareai ta arrantzu-tresnai. Nazkagarria zitzaidan arrain errearen gisako ta itxasoko uraren urrin garratza.

        Itxaroaz lotu giñan lipar batez. Lema-ondoan zutik ni. Arraunai eragiteko zai sei gizon. Galtzorian ziran bietako ontzi bat sartu zan, orratio, noizpait ontzitegira. Ez, ordea, bestea. Ugin batek buruzgainkatu zun.

        —Ots, mutillak! Goazan! —didar egin nien arrantzaliai.

        Krak; krak... Arraunkada sendoen egoz, tximista bezain azkar, irten giñan nasa ertzera. Odei beltz ikaragarriak ezkutatzen zuten ortze-aldea. Aize-zurrunbilloak ego-urratuz zerabiltzien lañoak. Itxas-gañean, urrunera, illun-zirinda izugarria oar zitekean. Buruago, berriz, beltzgorri-unea. Ugin orixka bildurgarriak zetorzkigun gañera iru-lau aldetatik. Aize-erauntsiaren mendean apar-zipirztiñak zartatzen ginuzten.

        Ontan, ordea, Larragoyen-ek, txapela eskuratuz, esan zun: «Gure aita» bat lenen galtzen danarentzat.

        Etziaten zarrazta gozua egin itz oek bularpean. Egin genduan otoi danok. Urrutira begira ari nintzan ni. Beste ontzitxoa ondatu zan tokitik ez joateko esan zigun deadarka begirariak. Bira luzeagoa egiteko.

        Ala egin ere genduan. Ekaitz indartsua zan. Menderatzeko laingoa, orratio, artean. Erabat urratuz bultzatzen zigun aizeak eta ontzia ugiñen gañean jauzika zijoan izurdearen gisan.

        Burrunba aundiko arriskoak zearo aldendu oi dute bildurra. Areago galbidearen ogena norbere lepoaren gain doalarik. Olakoetan zenbaki-korapilloa dirudi arriskoak. Bekoz-beko ikara gabe askatu bear. Itxasotik lurraldera begira, oi ez bezelakoa zan genkusana. Ugin-bitsak erri osoa estaliko zutela zirudin.

        Ugin birilla urreratzen zitzaigun arteka. Azpititik axatutakoaren itxurakoa. Albaka artu bearrean, ontzi-muturraz mokokatzen genduan ur puztuaren sayetsa. Edota erdi-zearka.

        Egiketa onetan, orratio, askotxo okertzen giñan. Baita zuzenbidia galdu ere. Zorionean egin genduan lenengo bira. Beste ontzitxoa ondatu zan tokira urreratu giñan, eta ondatuetako arrantzale bi ontziratu ginuzen. Bigarren biran ere beste gizon bat bildu gendun. Irugarrenean, ordea, etzan gizonik agiri.

        Jenobebe-ren senargaya ta beste iru mutil ziran galduak. Lerrenak egin zituen gure arraunlariak. Arkaitzetara jo genduan gero. Aurrera gabe an tink egiteko agindu zigun tuturuz begirariak.

        Azaldu nion Larragoyen-i nere iritzia. Nasa-ertza lenbaitlen buruzkatzea nerizkiola ondoen. Getari-aldera astea, erio-billa joatea zala. Nekeak aulduta zeuzkala ontziko gizonak. Gañera, zer gertatuko zan ernemiñez. Larragoyen-ek etzuan tautik esan.

        Portu-aldera jotzea bezain galbidezkoa zan an bertan luzaroan tinkatzea. Iru ugin ikaragarriren ondoren, bare-unea sortzen zan. Arauzko tangatekoa deitzen diote arrantzaleak joaldi orri. Geldi-aroan irabazi bear nasa-ertza. Etzan txantxetako jokoa.

        Larrialdi estuan giñan orduantxe. Gizonak atsanka, auldurik, ia kemen gabe. Nola egin, bear zan indarkarik?

        Liparkaz geituz zijoan gure artegatasuna ta larria. Arraunlarien indarra porrot egiteko bidean. Ua estualdia! Nere gain korapiloaren askatzea, berriz. Orrexek zutitzen zidan zerbait adorea. Nasa-gañean zeudenen karrasiak eta itzotsak guregañano zetortzan. Noizpenka, orratio, begirariaren tuturuzko deadarrak ere ez giñuzen entzuten.

        Geroago ta okerrago. Arraunlarien indarra ater zorian izan arren, aizearen bultzadari eutsi bear. Arraunak erdiraño uretan sarturik zeuzkaen. Oñak soloiruan josirik. Soña tinko. Indarkaz burua atzera kako. Agotik lurrun eta ats jario.

        Aringa zijoazan buruaren gañetik odeyak aize-egoetan. Zorabioa sorrarazteko eran. Jaungoikoaren ixena! Galduak giñala uste. Ugin biribil ayetako bat oldartu zitzaigun gañera. Batpatean, ustegabe. Ugiñaren sabela ontziburuaz zulatzeko astirik etzigun eman. Zartateko ikaragarriz auspeztu-arazi zituan lenengo aulkian zeuden arraunlariak. Gure gañetik igaro zan ugalde izugarria!

        Azken-ordua eldu zitzaigula uste gendun danok. Artean ontzi-barruan geundela oartzean, gogo-barrena sutu zitzaidan. Asarretu nintzan. Eta didar ozena egin nien:

        —Erotuen gisan gaude emen loturik. Aurrera egin bear degu. Eup!

        Azkenenko indarka egiteko gertu ziran guztiak. Zer dakuse, ordea, gure begi zoratuak? Nundik sortu da or, guregana datorren aize-oyaldun ontzi ori? Matxin-en ontzia dek. Lertzeko zorian derama puzturik oyala, ametsetako zisne baten joeraz ura ebagiz. Tximista bezain arin dakar aizeak.

        Erdi-zoraturik lotu giñan danok. Arkaitzen aldetik azaldu zan. Baita bira osoa arin egin ere. Gizon bi zijoazen ontzi-barruan. Matxin bera ta bere otseña. Ua bai zala ontzia nai baizen egoki ta errazki erabiltzia. Uts bat, egin; edota oyalean edo unaman urratu uts bat, eta aurki juan zitekean ontzia ur-azpira.

        Ibilbidea okertzean, zearo ondatu zala uste gendun. Oyalak lipar batez ura mosukatu zun. Ainbesteraño okertu zan ugiñen gañera. Bereala zutituz, ordea, aizea bildurik, gugana urreratu zan. Ontzi-gañean kuzkurtuta, erdi-etzinik, agiri zan Matxin. Gure ondora ziranean, unama bat jaurti zigun. Ontziburuan zijoan batek eldu ta lotu zun, eta, jauzi bizkor bat egiñaz eta aurreko muturra uretan sartuz, jarraitu zion ontzitxoak besteari.

        Begirariari jaramonik egin gabe, nasa-aldera zuzendu zan Matxin. Ugin orixkak erditik urratuz. Ortzea ta itxasoa alkartzen ziran tokira buruzki. Aren atzetik gu, aizea baño ariñago.

        Oartu ordukoxe, portuaren babesean utzi ginduan. Matxin-ek eta bere otseñak bereala bildu zituen aize-oyalak. Guk, berriz, bultzaka eraman gendun ontzia nasa-ezpañera.

III

ARRANTZALEEN LELO ASTUNA

        Irten giñan nasara. Baso-eleizatxora gutzaz otoi egitera juan ziran eskola-umiak zetozen garayan. Ao-zabalka zegozkigun begira.

        Ezagutzen zun Matxin-ek arrantzaliak antzinatik zioten gorrotoa, eta etzuan bere burua gaizkatzalletzat agertu izan nai. Ixillean ezkutatu ziran otseña ba biak. Sorbaldatik eutsiz esan nion ari:

        —Arrigarria da egin dezutena. Bikain jokatu zerate.

        —Bai. Ontzi ona daukagu; —erantzun zidan otseñak.

        —Baita ontzigizon ikasiak ere.

        Eskerrak laburki emanaz, nagusiaren atzetik aringa urrindu zan.

        Ez Miren-ek eta ez nere amak, etzuten artean, gertatu zanaren berririk. Etxera urbiltzeko gertu nintzan, ba. Arrantzaleak, ordea, arrenga asi zitzaizkidan. Euren artetik ez igesegiteko eskatzen zidaten. Gezurretxape-ra azalduko nintzala gabean agindu nien. Ez neukala orduan betarik. Eguneko goraberatzaz luzaroan mintzatu nai ziran, nunbait.

        Illunabarrean Miren-i gertaturikoa edestu nionean, batpatean zurbildu zan eta negarrari ekin zion. Arritzekoa zan, agian, Matxin-en egikera. Gañera, Jenobebe-ren senargayaren zorigaitzak biotza ukitzen zion. Aren adiskide kutuna bai zan.

        Nork eramango zion, berriz, Jenobebe gaxoari albista beltza? Miren eta ni abiatu giñan. Mutil ondatuaren arreba bat ere bai. Luzaro-n mirabetzan zegoana zan. Argi-torrera iristean, atea idikiz, Jenobebe bideratu zitzaigun. Sorgiña da, gero, emakumea edozeñen arpegian biotza salatzen! Aurki igarri zigun. Negarrez zotinka besteratu zun burua.

        Iru neskegandik aldenduz, Urbiztondo aipatuarengana jo nun. Aren itz-jario irrigarria! Emakumeen biotzberatasunatzaz mintzatu zan. Arpegi illunez mintzatu ere. Gizona ain tolesgake oartzean, irriparrea nun biotzondoan azka.

        Gezurretxape-aldera zuzendu nintzan illuntzean. Txaloka ta oyuka artu ninduen Larragoyen-ek eta bere lagunak. Oro itzalia zan ordurako goizeko ondatuen oroya. Olakoxea izan, nunbait, bizitza. Eriotzaren agiñetik doidoika igesegitean, zertarako gogoratu galduen zoria? Naikoa zun norberak bere zoriona antolatzea.

        Erdi-zoraturik erabiltzin edariaren indarrak. Goizeko gertaerak aspertze-arteño anei aldiz jalkiz. Etzuten ezkutatzen Matxin-i zioten bekaitza. Aren egiketa zerbait goratu arren, asmoa itxusikatzen zuten. Zergatik ote-zan? Zerk eraman ote-zun? Gu ondatzeko ustez joan ote-zan? Um...! Ez nuke ezetzik esango...

        —Ixilik zaudete. Gu gaizkatzea beste asmorik eramango al-zun, ba? —esan nien.

        —Nork daki, gero, Xanti; nork daki? —erantzun zidaten.

        Nork besteratu ayen iritzia? Ezta noranai erabil-erraza arrantzaleen epaya. Are gutxiago, berriz, euzko-arrantzaleena.

        Nere ustez, gizon kaskailua bai zan Matxin. Indarrari emana. Gauza onak eta gaiztoak bidenabar egin zezazkiana. Bearrezkoa ba zerizkion, etzuan arkituko iñor erailtzeko oztoporik. Ezta, orratio, aldarteak jotakoan, egite neurgabeak egiteko ere. Gizon zentzunduna ta ikasia zan Larragoyen. Oparo ulertu zitun nere gogo-barrengoak.

        Aiztu genuzen oro egun artako gorabera itunak. Alaitasunak gañeztu zizkigun biotzak. Ardaua gendun aizatzalle ta pizgarri. Ontzizayen artean eseri nintzan. Akeita ta pattarra aurrean.

        Abesti bat atera zun Xenpelar-ek. Zoratu arteraño erabili zuten lelo jakiña. Aspergarria zan, benetan. Etzuan abestiak ezertako zentzunik. Ala ere ezin agotik jaurti. Ezin uxatu burutik leloa. Ain zuzen ere, erri xearentzat zenbat-eta abestiaren muña txepelago izan, areago da gozo agorako. Ara abestia:

                Ni naiz kapitan piloto

                Neri bear zait obeditu.

                Buruan jartzen ba-zait neri

                Bonbillon bat eta

                Bonbillon bi

                Eragiok, Xanti,

                Arraun ori.

        Etzan atertu gaberdirarte iskanbilla. Abestu genuzan zortziko zenbait ere. Goizaldera mutilko gazte bat azaldu zan. Aizezko tramankulu bat eskuan. An nasitu ziran amar laterritako eresiak. Zortziko baten ondoren, «vals» bat. «Marsellesa», berriz, urrengo. Euzko-abesti alayak, azkenik.

        Edariak menderatu zidan neri ere burua. Erdi-eroturik genbiltzan danok. Pattarraren indarrak oratu gindun. Tabakoaren keak itxukatu. Antola nolakoak izango ziran eztarrietatik irtetzen zitzaizkigun edesti illun urratuak. Kale-zearka, ibil-ikaraz, doan moskorraren gisan, orain abestia asi ta batpatean bidegabe eten. Lelo berdiña asteko ausi, gañera, lengoa.

        Jarki nintzan noizpait eta etxera bidean asteko ustean, esan nien:

        —Agur, jaunak. Ba-noa.

        —Ez, ez —zesaidaten ao batez danak.

        —Ez adi joan, Xanti —deadar egin zidan arrantzale batek.

        —Joan bearra det, ordea.

        —Ori dek ontzizai eskasa aizana. Alde, alde ortik!

        Lerrenak egin genuzanean, irten giñan Gezurretxape-tik Euria ari zun. Nasa lokatzez betea zegon. Ni, berriz, etxera jo bearrean, nasa-aldera zuzendu nintzan. Errizayari eskerrak. Eztakit, bestela, noraño joango nintzan. Arek lagundu nindun etxeraño. Urrengo goizean, oartu ere gabe, nere ogean esnatu nintzan.

IV

MATXIN IGESI

        Etzagerkigun aspaldian Matxin-ek, ez neri eta ez Miren-i ajolarik. Etzan Luzaro-ra iñoiz jasten.

        Urreratuz zetorkigun ezkontza-eguna.

        Gau batez, etxeratzean, ateondoan Matxin-ekin topo egin nun. Nere zai zegon, nunbait. Ikaratu nitzan lenengoz; aitor bear. Zer nai ote-zun gizon arek?

        —Zurekin itzegin bear det —esan zidan.

        —Tira, ba. Sar zaitez etxebarrura —erantzun nion.

        Nerekin borrokatzera ote-zetorren bururatu zitzaidan aurrenetik. Ez, ez. Ezin zitekean. Bera baño indartsuago nintzan.

        Sartu zan eta nere aurretik igo zitun zurubiko mallak. Nere gelara sartzean, zurezko idaztitegian neuzkan idaztiak ikusmin zorrotzez begirakatzen zitun. Baita ormatik exegirik zeuden oyal margoztuak ere.

        —Zure amonaren etxetik etorriak al dira? —galdetu zidan.

        —Bai.

        Bigaren aldiz astiro begiraka ekin zion. Arriturik negonion begira.

        —Zuk esango dezu zerk zakartzun onera —jalki nion.

        —Oraintxe esango dizut. —Miren-en aitaren idazki itxi bat eskuratu zidazun.

        —Egia. Bai.

        —Beste idazkazal bat dakarkizut nik ere. Miren-entzat. Ez eman ezkontza-eguna iritxi arte.

        —Ez ote-da zure bekaizkeriren bat?

        —Ez, ez. Egon kezka-gabe. Bere senditik datorrela esan egiozu. Ustegabeko gertaera atsegiña izango da biontzat.

        Ikaraz artu nun idazkia. Bitartean ordea, Matxin gelako txoko guzietara, atsegin-itxuran, begira ari zan. Urrena galdetu zidan:

        —Etxian al-dago zure ama?

        —Bai.

        —Agurtu nai nuke, ba.

        —Ongi. Goazen.

        Nere amaren gelara sartu giñan. Matxin ikustean, biziki arritutakoaren gisan, bat-bateko keñua egin zun amak. Ezin ulertu nik zimurraren zergatia. Oso maiteki ta bigunki jokatu zan Matxin. Luzaroan mintzatu ziran biak. Egoneziñak zirikatzen nindun biotzondoan. Ulerkaitza zan neretzat Matxin-en oraingo joera.

        —Au dek aldaketa —nion nerebaitan.

        Etxetik irtetzean, nereganatuz, esan zidan:

        —Luzaro-tik urrutiratzera nijoa. Ez gera, noski, geyago alkar-ikusiko. Gorrotorik bai al-didazu?

        —Ez zergatiak ugari izan arren.

        —Ordun, agur!

        Eskua luzatu zidan. Baita nik ere nerea. Biziki estutu zun.

        Gelara urbiltzean, oso artega aurkitu nun ama.

        —Zer gertatu zaizu? —itandu nion.

        —Ezer ez. Nere anai Jon zala uste izan det, urreratu zaidanean.

        —Zer?

        —Bai, bai.

        —Ainbesteko antza al-du, ba?

        —Aren aurpegia berbera dirudi.

        Oso bakana zan izaeraz Matxin au. Joeran, tankeran, mintzoeran, ibilleran, lagunekin. Danean. Zerbait ba-zun oargarria.

        Jazokun au gertatuz geroztik, zenbait egun joanak ziran. Udazkeneko egunsenti eder orzkarbi batean ontzitxoa, nasa-ezpanetik askatuz, itxas-erdira zuzendu zun Matxin-ek. Morroyarekin. Orduerdiaren buruan itxas-ganduak estali zitun urrunera. Joan dira arrezkero egunak. Baita asteak ere. Igazi dira urteak. Ez, da, ordea, aietzaz ezer geyago jakin dun gizonik.

        Iritxi zitzaigun ezkon-eguna. Eleizatik amaren etxera urbildu giñanean, Miren-ek urratu zun Matxin-en idazkazala. Ingi-mordoa ixuri zan mai-gañera. Garatz-txartelak ziran. Meatz-bazkunetako txartelak; Laterriaren zor-txartelak eta abar. Ua zan dirutza! Idazti bat oartu gendun ingi-tartean. Ara zer zion.

        «Nere Miren maitea; Zure sernagayak lengo batean nere eskuetaratu zun idazkiak ustegabeko gauza bat azaldu zidan. Zu ta ni senideak gerala. Aita baten seme-alabak. Ainbeste gorrotatu dedan Xanti bera ere nere aidekoa da; ia senide.

        Agirre'tar Jon-en semea naiz. Nere amonaren etxean mirabetzan zeguan neskame bat det ama. Ez diot iñori egotzi nai izan dedan zabarkeriaren ogena. Nere zorigaitzaren ondorengo utsa da.

        Gizon gaizto ta biozgabetzat joko nazute, agian, zuk eta zure senarrak. Ezin nitekean bestelakoa izan. Doakabe uts bat nitzanean, ostikoka ta ziztaka erabilli naute ingurukoak. Altsu izatera iritxi naizanean, urrekoak makilkatzea ta irainkatzea zitzaidan atsegiñen.

        Zoriondunen indarra ta ondasuna. Gogoaren gaxotasuna, berriz, bekaitza ta ituntasuna. Piztiak alkar ozkatzen diran arpetan luzaroan burrukatu diranak, kutsuturik daude. Nola diteke gizon guziak osasundunak izatea? Ez eta ere, ezin diteke, guziak onberak izatea. Ni beinzat ezin neiteke izan oraindio. Orregatik bidaltzen dizkizut, nere arrebatxo orri, ondasun oek zure ezkon-ondaretzat. Au da nere zitalkeria. Au da zarpilkatuaren iraña. Zornedunak osasundunari dagion iraña. Sendiko senide kutunari, erukarri ostikopetuak damaion zigorra.

        Agur, arrebatxo maitea! Zorionak!

Jon»

        Idazki au idaztean, Matxin negarrez jardun zala errazki igarri zitekean ingi gañean: Arras zimurturik zegon. Ixuritako malkoen kutsua an ageri zan.

        Gure arerio purrukatu zan Matxin, batpatean lagun biozti ta senide maitale biur zitzaigun.

(AMAYA)