PAPINI-REN IRUDIPEN-AMESAK

I

        Bai al-du iñork gerokoaren ateak idekitzeko giltzik? Ez dek nornairen aala etorkizunaren illunbea argiz urratzea. Jaungoikoagandiko igar-aizeak eragiñik aintzinako igarleak arnastutzen ziaten etortzekoa. Aiez gainera, nork? idazle zenbaitek, orraatik, barrundatu izan diate iñoiz gizadiaren bidean argi-nimiñotxoa. Izpi-txirrixta utsa izan arren, igarletzat jo ditzagun olakoak ere.

        Verne idazleak orain berrogei bat urte sendu zizkin bereziki gizadiaren oraingo aurrerakuntza zenbait. Oraingo azpi-ontzien murgil ariñak ikusiki, nork aantzi «Nautilus»en iger-ibillak? «Aste batez oial-egazkinean» irakurtzean, gaur-eguneko txori egazkiñak zizkin Verne-k ames. Lurretik illargira ere gizonak iritxiko eztiranik ezin esan. Igar-indarrak aizatu zin, naski, idazle onen mena.

        Orain, ordea, beste idazle bat zekarkit igarletzat. Gerokoan zerbaitxoan usnatu nai duna. Bidez gerta leikeana zerabilkik. Sekulan egiztatu ezik ere, irudipenari damaion atsegin-irri goxoa bedi arinkeri txoroen parkabide. Ator, irakurle. Goazik idazle aipatuaren eskutik. Aitatu dezadan, lenengoz, nor degun eskuko adiskide ori.

* * *

        Giovani Papini. Ezaguna dezu, noski, idazle italiar au. Aintzina Kisto-ren izena gaizki-esaka erabilli zuna. Gerora aren aldeztzalle gori biurtua. Papini-ren antzeko izaerak, ain zuzen, ez dute iñoiz erdiperdika eskasean tinkarik egingo. Edo-ta, sapelaitz gisan, goien goienera egazka igoko da; edo ta inpernu leizara irrixtaz labainka jatsiko. Aldeztzalle beroa ezpa-da, biraolari porrokatua izango da.

        Etzaigu agertzen Papini, idazlanetan, or-emen errezki bilduriko jakin-lore merkeak zaparradan ixuriz. Ez da ere, ez, jakintsuenetakoa. Bai, orraatik, elertilari trebea; bai ertilari iaukala; bai gizon bioztuna. Itzak eta oldozkunak sutegitik galdatan ateratzen ez du parerik gaur. Itz lazkarrak. Aiztoaren zorroztasunaz dezteratua idazkera. Baño eder-eguzkira egoak urreratzean, nork uki biotza ain eztiki, nork irebazi irakurlearen gogoa ain ustegabean?

        Gaizto-bidetik uskurtz-aldera barrutiratzean, gartsu jaso zun, oi bezala, itza. «Storia di Cristo» da onbidean argitalduriko idaztia. Kisto-ren aintzari; Kisto-ren aldezkari; Kisto-ren ezagule goxo; Kisto-ren izaera eztiki ta maitegarri azaltzen zakiana ager zitzaigun.

        Gabetik ez dator, ordea, batpaten eguzki-lanbroa. Egunsentia bear, alegia, bitarteko. Papini-ren adimenak ere bear zun bitarteko ori. Geldixeago ta sakonago oñak eta erroak lurperatzeko. Kisto-ren goratzalle xamurra urte biz izana, joana al-degu berriro ondabidera laprastka? Erukarri utsa! Ez da luzaroan gaiztoan tinkatuko, nik uste. Zorigaiztuna litzake, bestela, gogo gartsu ua.

        Bigarren gaiztoaldian argitalduriko idaztiak «Itzak eta odola» darama idazburutzat. Irri-eztenka zulagarria. Gaizto-menak dabaril berriro sutan or.

        Irakurlearentzat orain dakarguna «Gog» deritzaion idaztitik artua det. Esanaz naikoa ta geiegi, noski, Papini idazlearen ezaubidetzat. Aurre-itz luzetxoa. Parka, irakurle, ta eskeini eskua idazle goxoari. Barrengo su-indarrak ezpa-lebaril ara ta ona, ez luke, nere epai xixtril ontan beintzat, parerik. Goazen aurrera.

* * *

        Wells ospetsuaren etxean sartua nauk. England-en diran idazleetan goratuenetakoa dit bekoz-beko. Gijoazkion, bada, ondora iritzi-eske. Orra, ordea, nere itzotsa oartzean, Wells gizagajoa, itz-iturria batpaten askaturik, ugalde laisterra jaurtiz. Izperkari naizelakoan dik olako itz-etorria. Nolatan atertu erauntsi izugarria? Era ontan ba datorkioz oldozkunak lorez jantzirik lumara, ez dek onentzat eginbear zalla idaz-lana.

        Ara nola mintzatzen dan larruzko arki lasaia nigana urreratuz: «1866-garren urtean Bromley-n jaioa nauk. Gaztetan andere-jantzi ta bitxi-saltzate saltoki batean morroi izana. Geroago asia nauk ikasten. 1886-garrenean eraldu ta atera nin nere egunkaria. Berton argitara ere lelengo idazlana. Socrates-en buruz ain zuzen ere».

        Orrela dijoa gainbera Wells-en itz-jarioa. Nor naizen adirazi bear ixillarazteko. Ez nebillela bere bizitzako goraberak biltzen. Ona emen jaulki didan erantzuna: «Zer nezake, bada, nik zutzat?»

        Wells au gizon lodizki sendo bat degu. Itxuraz baserri-aldean bere ondasunak pake sainduan erabilliz atsegintsu bizi danen bat dirudi. Tankera utsez ezin somatu iñork idazle-gogoa. Ondo jana; arpegi borobil osasuntsua. Ez darama olerkari-antzik larru-azalean. Ez du irudipen ameslaririk ageri mintzean. Gaztetango bitxi-zaltzalleak diraula oraindik ere soin-barrenean, esan bear.

        Izan ere, aintzinako kapel bitxiztatu ta edergallu zuri-gorrien ordez, idazle merkeak saltzen dizkik. Jakin-ames solairu-gabeak; berrikeri txepelak; igande-arratsaldeetarako ipuñak; zizka-mizka txoliñak.

        Itz-ugaldea atertu ondoren, ara nere eginkizuna azaldu. Europa osoa zearkatuz nerabilkiala. Jakinai berezi batek zirikaturik, gañera. Gizadia noragiño doan jakin nai. Gerokoaren ateak zabaldu nai. Etorkizunaren illuna urratu uste. Gizadia aurreraka ala atzeraka doanentz ikasi nai.

        Itz oek entzutean, saietsean ezpareak miztokatu ba-lu, ez uan erneago jarkiko ta zutituko. Asia degu berriro maldar-beera Wells iztun errexaren itz-jarioa. Oraingoan, ordea, jakingarria da jaulki diguna. Lotu bedi, alere, urrengorako.

II

        Etorkizun-itza entzutean, larru-arki atsegiña urreratuz, ezpain-artetik itz-ugalde azkarra ixur-zorian, utzia genun Wells giza potxolo goria. Au berau degu izle ta kontari. Papini aipatua bitarteko. Ez det onen edestia itzez -itz beretik ateratako ari-albañuz josi. Ango muña ta mami-biotza nereratu baizik. Wells mintza bitartean, gagozkion aogoxo ta belarri-erne. Oar, irakurle, gorengo idazleak ere ez dutela artillearen igortzi biguna besteen lanak epaitzean. Ara, ba, Wells-ek esana.

        Gerokoan usnaturik etorkizuneko lañoak urratzea da neretzat zereginik atsegarriena. Etortzekoa argiztutzea. Lan ontan ez dit nere errialdean iñork tutururik jo. Ez det ortan berdinik. Iru izar ditu England-laterriak elerti-ortzean dirdai-zabalka ageri diranak. Aberri-elertilariak irurak. Bakoitza bere erara, ordea. Kipling, oleskari; Show, parreragille («clown» da euzkeraldu dedan itza. Bernard Show-k ez ote-du besterik merezi?); eta irugarrena ni: iragarlea.

        1901-garrenean argitaldua da nere iragar-idaztietan lenengoa. «Anticipations» idazburutzat daramana. Arrezkero orixe izan da neretzat jardunik gogokoena. Jakintzazko iragarpenak; izar, bizitza, guda ta gizarteko iragarpenak. Ez da nere begiratu zorrotzak zulakatu ez dun arpe izkuturik. Goragokorik al-dezake ezer giza-adimenak? Aintziñetazo uskurtzak ere iragarkiak zituzten solairutzat. Berdinki sinesgabeak; baita ere judearrak. Otswald-ek eta Poincare-k erakutsi ziguten jakintzaren elbururik bereziena auxe dala: gerokoen argi-urratzea. Nerera jo dezagun orain. Nere izena aintzatuz darabilkienak ere berorrexegatik darabilkie. Elerti-saltokietan nere iragarpen-idaztiak ildoa trebeki zulatu dutelako.

* * *

        Ara nola etetzen dion urrutizkin-txirriñak Wells-i itz-zaparrada atergabea. Zenbat itz? —otsegiten dio olerkariak urrundiko jarduleari. —Noizkorako? Ongi. Datorren orrilla-25-rako sei milla itz. «Well, good bye». Agur.

        Eta bere artan nigana itzulirik: —«Westminster Gazette» deritzaion egunkarirako iragarpen bat eskatu didate. Ara or; irakurri ezazu. Jakin-mina zirikatu-arazi baietz. Ots! Ez dezu irakuri bearrik. Or agertzen ditudan oldozkunen muña ta biotza mintzoz neronek azalduko dizut.

        Berriro ere onelaxen darrai Wells olerkari ameslari ta asmatzalleak.

* * *

        Oraingo gizadi au erdiratzen denerako, guda izugarri bat sortuko da. Laterri geienak naspildu ta alkarrekin korapillotuko ditun guda erdiragarria. Laurdeneragiño urritu ta eratxiko du gizadia guda onek. Aize-aldean borrokatuko dira alkarrekin gizonak eta laspel-ontzi galgarriak izango dituzte izkillu. Izkillu oekaz ez da izango gudarien eta beste biztanleen artean ezertako alderik. Zokondo guzietara iritxiko da triskantza illuna erio-egoak bildurgarri nunai zabalduz. Ludiko uririk nagosienak eta aberatsenak auts biurturik lotuko dira. Erri txikiak ere oro xeeturik eta biztanle gabe. Ikastetxe nagosi ta aztetxeak azpikoak gain iraulita. Lantegiak gaulapur beltzen aztaparpean.

        Lert-gai ta laspel erio-banatzalle guziak amaitu arte, ez da guda izugarri au azkenduko. Lurbira osoan bizirik lotuko diran gizon pitinak eta aldra eskasak ez dute tankera alaigarria izango. Zurbil; goseti; sorgin-itxuradun. Zugaitzen gerizpeetatik irtendako pizti izutien gisako basati utsak izango dira.

        Jakitunen ondorengorik ez. Etxe-eraikitzilleai eta injenieroai ez deitu etxe zartakatuak berrizteko ta berriak jasotzeko. Ez dezute ludi osoan olakorik dezakenik oztopatuko. Baso-piztien antzera lurraren zearka dabiltzan basatien adimenera ez da jakite-izpirik iritxi. Ez dituzte azaletik baizik ikusi gizadiaren aurrerarakuntzak eta bide berri urratuak.

        Triskantza izugarri artatik osorik irten ziran tresnak amaitzean, nun berriak egiteko gizonik idoro? Oraingo makina ugarien beso biurri ta soin dirdaitsuak eremu-gañetan erio daude gorniak jota; sabel mazpilduan dagerre erio-aztaparraren zulatua. Ondakin oek alkar josiz berririk egingo luken joslerik ez da azalduko ordea.

        Gizadia amaitzerakoan basatitasuna, txirotasuna ta ezereza izango da lur-gañean nagusi. Oraingo larrañak landugabe; basoak txaraka-zulo; baratzak larmendi. Ondasun guzi oen jabe zan gizona, berriz, or-emen taldeka. Gorroto-sua begietan; aora daramakien janaria alkarri muturkatuz; zarpilkeria soñean; ezjakina adimenean. Piztien biziera.

        Au zorigaitza! Berrogetamar urteren barruan ikusi bear ditugunak! Jakintza-aizeak puztuta arabilkinan, Europa ederretsia; ta aberats-urretan bilduki burua agertzen dekanan, Ipar-Amerika txoragarria; ez dezute izango aurki gaurko-antzik. Zuen semeak gaurko edertasuna ta jakite-argia zearo galdurik, aintziñako auzo-aldren oñazpian atera bearko dute laster bularpetik asperenka larria.

        Ara, berriz, ordun berriro gizadia leiza-ondotik nekeka aldapa-gora jakite-eguzkiaren mosu-billa. Maiz gizadiak egin dun ibillia. Mendi gallurra jotzean, irristaka zokondora; atzera goraka-bidean asteko. Iruin dun aria askatuz, leengoa berbera iruiten berriro. Gizadiaren zoria! Arrokeriak jota abillenean, etzaik izango oldozkun au gañezko.

* * *

        Egiztatuko ote-da iragarpen illun au? Ez da larzozoak esana aurrekoa. Wells ospetsuak Papini-ren aotik diona da. Ez dizkiguste ortze-aldean lañoak argi ipiñi. Ez ikaratu orde, irakurle. Ixuri ixillean kolkora zure epaia. Lipar batez badarik ere atsegindu ba-zaituet, ara ni biotz-pozez beterik.

(AMAYA)