ARTZAINTXUBAREN
BAKALDUN-ATZEGUNA

        Artzaintxu eukijeza zan, mendijan bere artaldetxuba zaintzen iñardubana. Mendi-mendiko basetxe zar, baldar, apal baten, urittik urrun, bere gurasuakin bixi-zan.

        Txiro-txiruak ziran. Ozta-ozta, alegiñaren alegiñaz, jatedatekua bai-euken. Udatian alboko lurrak landutiaz zerbait ateraten eben, baña negute gogorran, bastarrak (soluak) landu-eziñagattik, sarri-bai-sarri jatekua urritxu euken.

        Iñaki-k (auxe mutikuaren ixena) uda ta negu, bere gurasuak basetxe ta soluetan iñarduben artian, ardi zimel argal batzuk, mendija gora ta mendija bera, zaintzen iñarduban. Udean, tira! eguraldi ederraz atsegintsuba zan eguzkija ta axia artutia, baña neguban, eurija ta txingorra ziranetan, edo edurrak basua estalduten ebanian... artzaintxu gaxua!

        Bakar-bakarrik, ardijai begira geure mutikotxuba egon oi-zan. Arditxu arek baño beste lagunik ezeban. Eguraldi txarra, naiz eguraldi ona, oskarbi naiz goibel, berua naiz otza zala, beti bakar-bakarrik, ardijai begira.

        Ardi argalok basetxiaren ogasun nausija ziran. Euren esne berua urijan saltzen eben. Au zala-ta Iñaki-k arduraz zaintzen euzan, amilburu ta otsuaren bilddurrez. Baña otsua etzan ardi aen billa etorten; ardi gixenaguak gura-euzan berak!

        Bein, jazokun pozkorra jazo zan. Basetxe-atian gixon ondo jantzi batek jo eban. Berakin mutiltxu bat etozan, makal zurbiltxuba. Urittarrak irudijen, eta, urrian, aberatzak.

        Basetxekuak gelduta lotu ziran notin apain arek toki atan ikusijaz. Bidekatuta ete-egozan?

        Susmau eben lez, urittarrak eta aberatzak ziran, atta-semiak, eta basetxera etozan eskar baten eske. Semetxuba gexo-samar eguan eta osalarijak (medikuak) esan eban osatu gurazkero mendira, eguzkija ta axia artzen, juan biar-zala. Attea basetxe agaz gomuta zan. Basetxekuak notin on eta kistarrak zirala bai-ekijan. Eta bere semetxuba antxe basetxekuak zainduta udatian izteko, etorri zan. Gero euren iñarkun ori ondo ordainduko eban, eta mutikua osatuzkero sari andija emongo eutsen.

        Basetxekuak iru bakarrik ziran: attea, amea ta seme artzaintxuba. Pozarren bayetz esan eben, eta umetxuba euren semetzat lez artuko ebela. Iñaki, batez-be, alattu-alattu zan aizkidetxu barrija eukittiaz.

        Gustija atonduta, uriko gixona, bere semiari mosu, ta eskar ta agur-egindda, urina jatsi zan eta mutikua basetxian lotu. Umiaren negarra bere attea alde-egitten ikusijaz! Bere jarrai juan gura zan eta dei-oyuka iñarduban. Baña atia itxitta eguan eta attea, jaramon-barik, aurrera joyan. Iñaki-k, mutikuaren gogua asetutiarren, beragandu ta samurrez itz-egitten eutsan. Baña beste mutikuak Iñaki-ren itzak ezeuzan adittuten eta bere bilddur zan.

        Axe ixan zan benetako gatxa: uriko umiak menditarren elia ezeban ulertzen. Iñaki-k eta bere gurasuak euzkeraz baño ezekijen eta Andoni mutikuak erderaz bakarrik. Zelan ixan leike ori, bere atteak euzkeraz ekijan-eta? Eurek auxe atzalduten ezekijen, barria geuk bai, urijetan abertzaletasuna galdu dala dakigulako.

        Egun batzuk igazi ziran. Lenenguetan Andoni ittun ixillik eguan, sarrittan negarrez, baña gerotxu ibittu ta alattu zan. Ororen, eta, batez-be, Iñaki-ren erregubak zirala-ta, bere aizkidia egin zan. Lenengo gatxez, ta geruago errazago euzkeraz itz-egitten asi zan. Urijaz aiztu zan, eta azkenez, bere etxian baxen pozik eguan. Gixa-emiak garan aldakorra!

        Iñaki-ren alaya! Andoni aizkidetxuba beretzako ixan zan atsegiñik andijena. Etzan aurrerantzian bakarrik mendi-ziar ibilliko! Norekin jolastu bai-eban. Mutiko bijok adin batexe euken.

        Itz batez: Iñaki ta Andoni, bidezkua zan lez, aizkide-aizkidiak egin ziran. Ordutik aurrerantzan alkarrekin ebiltzan beti, ezetara bez aldendu-barik. Andoni zinddua zan; bera aberatza ta Iñaki txirua ixanik be, etzan arrotuten. Bijok mai baten jan eta gela berberean lo-egitten eben. Batta, bijok batuta, arditxubak zaintzen juan oi-ziran. Bata bestia-barik ezin egon.

        Andoni-ren attea, noxian-bein, ilabetian birrittan beñik-bein, bere semetxuba ikusten igoten zan, eta ondo, alai ta sendotxu ikusijaz, bera be alattuten zan. Gero barre-egitten eban, bere semia artzaintxu-antzez ebillalako. Onetara udatia igazi zan, udagoya be bai, ta neguba etorri. Andoni, udea igazteko bakarrik ara juan zanarren, geruago senduago egualarik, eta bere arrenak eta etxekuenak zirala-ta, Gabon-arte mendijan egotia bere atteagandik jadetsi eban.

        Iñaki artzaintxubak eta Andoni sasi-artzaintxubak, alkarrekin autu jakigarrijak ixaten ebezan. Andoni-k bere lagunari uriko gauza ikuskarrijak, bere etxeko aberaskijak, eta, batez-be, berak eukazan gustittariko jostallubak edesten eutsazan. Iñaki-k, barriz, zen-edesturik ezeban, eta augattik bere aizkidetxubaren itzak adi-adi entzuten euzan. Baña euren bekaitz ezeban. Gauza ez-ezaun arekaz bere gogua gelduten zan, baña besterik ez. Bere zaletasun bakarra ardijen zaletasuna zan. Eta biarba, biarba... Andik urre, eurek ardijak zaintzen ebezanaren onduan beste artzaña jarten zan. Artzain a beti eguan txillibittuba joten, eta ondo jo be bai. Iñaki-k adi entzuten eutsan, eta berak be txillibittuba jo gura eban.

        Egunak juan eta egunak etorri, Gabona urreratu zan. Egun baten, mutiko bijok, beti lez, alkarrekin egozala, Andoni-k Iñaki-ri esan eutsan:

        —Egun batzuk-buru enok emen egongo.

        —Zer, ba?

        —Gabona laster dok, eta egun orretan etxian egon biar. Onetara esan yeustakan atteak. Batez tamala yatak eugandik aldendutia, baña bestez... Gabona ta urrengo egunak alayak dozak eta ondo igazten dozak etxian. Batez-be, Bakaldun-atzeguna... Axe egun ederra! Amaika jostallu ta emokun izten yostezak bakaldunak! Eta iri?

        Iñaki ixillik eguan. Ezeban ondo ulertzen. Andoni-k jarrattu eban esaten:

        —A, bai-yakijat! Iri ez-edo-dauske itxi, txirua ta mendijan bixi-azalako. Eztauske iñoz Bakaldunak emokunik itxi?

        —Iñoz-ez-iñoz.

        —Biarba, leyuan ire oskijak eztozak ipiñi, eta orregatik dok.

        Iñaki gero ta geldubago eguan. Orretzaz itz-egiten ezeban iñoz entzun. Orduban Andoni-k Bakaldunen edestija atzaldu eutsan. Bakaldun orrek, Josu Umia jayo zanian, Bera gurtzen sorkaldetik Belen-era juan ziran. Berari opalduteko urria, kedarra ta abaña ekarri ebezan. Il ziranian, on-onak ziralako, donokira juan ziran. Andik, donokittik, urtian-urtian etorten dira ludira, ta aberatz-aberatzek ixanik, umien artian emokunik asko banatzen dabe. Baña ume gustijai, ez; ume on eta zindduai bakarrik, ume gaiztuak ezertxu-barik lotuten dira. Bakotxak gura-dauna eskatu ta Bakaldunak emoten dautsae. Orretarako, Bakaldun-atzegunan, etxeko leyoren baten oskijak ipiñi biar, ta bijaramon, oski-barru edo onduan emokunak egongo dira.

        Iñaki arrittuta lotu zan Andoni-ren edestijaz. Ta berak jakin ez, ordurarte! Baña aurrerantzian ez; berak be, oskijak leyuan ipiñiko euzan eta Bakaldunai gauza batzuk eskatu be. Zer eskatu ezekijan ondiño, baña ezer eskatuko eutsen.

        Gabon-atzegunan Andoni-ren attea bere billa etorri zan. Ume bijok ittundu ziran alkarregandik aldendu-biarraz. Gatxa yaken, ainbeste egun batuta igazitta, bata bestia-barik lotutia. Andoni-ren atteak, baña, Iñaki-ri abinddu eutsan bere semia bera ikertzen sarri juango zala ta mutikuak artetu ziran. Agur samurra egin, eta Andoni urira, bere etxera, jatsi zan.

        Iñaki ittun-ittun eguan. Barriro bakarrik mendi-ziar! Bere laguntxuba-barik! Baña gauza batek arindduten eban bere alegia: Bakaldun-atzegunaren gomutea. Pozik eguan bere barri jakin ebalako. Zer eskatuko eban? Burubari eragiñik, azkenez iru gauza eskatutia erabagi eban: bilddots zuri eder bat, txillibittu polit bat, mendijan joteko, ta negurako janzki lodi berua, edur-artian otza ez-ixateko. Jostallubakaz etzan gomuta-ixan. Baña ezpaya sortu yakon: Bakaldunak urijetan eta aberatzen etxietan euren emokunak izten ebezan, baña, mendijan? a lako basetxe txiruetan? Ittundu zan barriro. Baña gero otu yakon Bakaldun arek on-onak eta deunak zirala, ta urrian... Dana dala berak oskijak leyuan ipiñiko euzan eta ixango zana ixango zala.

        Gabona igaro zan; urrengo egunak igazi ziran, eta, guenez, Bakaldun-atzeguna eldu. Egun osuan Iñaki artegatsu urduri egon zan. Gaba elduta, apalduta gero, bere gurasuai ezer esan-barik, leyoratu ta bere oski edo zapata urratubak antxe ipiñi euzan. Gero gurasuei mosu-egin, Agur Miren otoi ta, abots-ixil, gura-ebana Bakaldun deunai eskatu. Baña beste ezpaya: Bakaldunak euzkerea ulertzen ete-eben?

        Oldozkun onekaz oeratu zan eta andik laster lotan eguan. Gaba osuan Bakaldunakaz amets-egin eban.

        Bijaramon, iñoz baño goxago itxartu ta oetik jagi Astiro-astiro, bijotza taupadaka, leyora urbilddu zan. Urtzi Deuna! Ikusten ebana be, ezin eban ziñetsi! Leyuan bertan bere oski urratu-ordez beste oski barrijak egozan, oski-barruban txillibittu politta, eta leyo-pian janzki barrija ta, be! be! bilddots zuri ederra, berari begizka. Mutikuak bere begijak igurtzi euzan, ziñetsi-eziñik. Gero, uste-barik, belaunbikotu zan, eta bere abotik Bakaldun deunentzako eskar-otoya donokira igon zan.

        Orduban, bere atzian, abots bat entzun eban:

        —Bakaldun deunak ume gustijakaz gomuta dozak, naiz aberatzak naiz txiruakaz, onak eta kistarrak ixanezkero. Eta ele gustijak ulertzen yuezak. Ta i ona ixan azalako ona emen euren emokunak.

        Ta buruba bigurturik, ikusi eban irribarrez Andoni-ren attea, Iñaki artzaintxubari mosu ta laztan egin eutsana.

        Auxe ixan zan Iñaki artzaintxu txiruaren lenengo Bakaldun-atzeguna.