IRAKASKIXUN ONA

        Egun atan agirakea beste egunetan baño gogorragua ixan zan. Irakaslarijaren begijak suba jarijoten eben. Betiko lelua! Beti lez, mutil zistrin motel ak gastelerea oguzi-eziñik! Berbera zan erruduna, mutillentzako onegija zalako, ta, makilla aldian itxitta, esakera onaz ta bigun akar-egitten eutselako. Ez olakorik aurrerantzian! Mutil axek eta beste gustijak gasteleraz oguzten, edo esaten, ikasiko eben ondo.

        Baña mutilletarik batek, batez-be, asarre-eragitten eutsan: Mikel txikitxubak, Asartza basetxeko zortzi-amar urtedun mutil me zurbillak. Ezin-eban, edo ezeban gasteleraz oguzi gura. Amaikatan akar-egin eutsan, alperrik, baña!

        Irakaslarijaren ustez, ori zan mutillak euren etxietan euzkeraz bakarrik edo geyenetan itz-egitten ebelako. Ekandu txar ori kendu biar-zan eta berak kenduko ebala sarri esaten eban.

        Orduko agirakea gogorra ixan zan. Mikel gaxua, ezkin (ezko-eun)-aurrian, kikilddurik, begijak norantz zuzendu ezekijala, eguan. Aurpegiz-aurpegi irakaslarija, berari begizka, asarrez gorrittuta.

        Barriro irakurteko esan eutsan. Mutillak alegin andijaz asi zan: «Somos cosientes de...» Ezin, baña; conscientes-ordez, cosientes esan eban. C arrano arek! C-ordez s oguzten eban beti. Barriro asi zan irakurten, eta len baño txartuago oguzi eban.

        Irakaslarijaren asarria gorittu zan. Asarriak berak motelduta, zer esan ezekijan. Azkenez, bere alegiñak alperrak zirala ulertuki, ibittu zan. Gero Mikel-i aginddu eutsan erderazko esakuna berridazteko; eta guenez, abots gogorraz esan eutsan bijaramon esakun axe, ororen aurrian, iru bidar oguzi biar-ixango ebala ta txarto egiñezkero, iruretarik baten ixango ba-zan be, ikastolatik jaurtiko ebala.

        Mutil gaxua ikastetxetik negarrez urten zan. Bere ikaskidiak, errukijak jota, laguntzen eben. Eurek be, noxian-bein, alako agirakeak artzen ebezan.

        Mikel-ak ezeban igatten zegattik zan irakaslarijaren asarria. Etzan bere erruba erderea oguzi-eziña. Ta zana zala, ondo oguztiaren biarra ezeban ulertzen. Bere alegiñak-arren c arrano a ezin eban oguzi; berak gura bai, baña egin ezin.

        Bai; Gabikagoxeazkoa-tar Mikel mutikua, etzan txarto oguztiaren erruduna, ta iñor-ez-iñor, Euzkerea baño. Irakaslarija zuzen eguan.

        Basetxian jayua ta euzkeldun-artian azija, ikastetxera juan-arte ezeban erderaz itzik be entzun. Bere gurasuak euzkeldun utzak ziran, batta basetxera erduten ziran gustijak be. Ezekijan Euzkerea baña beste elerik ludijan eguanik. Baña zortzi urtiak bete euzanian, biarra zala-ta, gurasuak uriko ikastetxera bidaldu eben. Irakaslarija, jazoten dan legez, arotza ta arrotzalia zan. Mutikuak alegiñaren alegiñaz erderea ikasi biar-ixan eban, txarto ba-zan be. Baña egundo ikasi ezebana ixan zan erderazko izki bat-edo beste ondo oguzten.

        Mikel, negarrez ta ittun eldu zan etxera. Gurasuak, bere arpegikerea ikusirik zerbait ebala susmau ta zer zan ittaundu eutsaen. Bera, erantzun-barik, gogorrago negar egitten asi zan. Azkenez, gurasuen ittaunak zirala-ta, jazo zana esan eutsen. Atsebagez kikildduta esakuna erakutsi ta irakurteko emon eutsen. Atteak bere eskubetan artu eban; bein eta barriro aztertu, baña ezeban ingijan idatziltta eguana ulertu. Erdera ulerkaitz a! Euzkeraz ba-lego...

        Ta bere semia negarrez ikusirik, irakaslarijaren gurarija kirtenkeritzat artu eban. Baña berak aginddu eban-eta, agintza bete biar. Gero, be, gustija umekerijak baño etziran. Eta Mikel-i negarrik ez egitteko esan eutsan.

        Geyagorik ez, baña. Amaika guraso, onelako, dago Euzko-errija-n!

        Bijaramon, goiz-goxetik, Mikel ikastetxerako bidez abijau zan. Ikastetxera urreratzen zala bijotza estubago eukan. Bilddur-bilddurra zan. Ordurik askotan erderazko esakunari ekitten egon zan. Azkenez, ekittiaren ekittiaz, ondo oguzten ikasi eban. Baña barriro aiztuko ebanaz bilddur-zan.

        Ittun atsege joyan. Bidetik igaroten ziranai jaramon-barik, bere burubari esakuna berresaten eutsan. Lenengo ondo, baña gero, bilddurraren bilddurraz, ain ondo ez, beintzat. Negar-malkuak bere begijetan agiri ziran. Atzera juan gura-ixan zan.

        Ordubantxe bere onduan abots biguna entzun eban:

        —Nora ua Mikeltxu?

        Begijak jaso ta uriko jaupalburuba ikusi eban. Erantzun-barik negarrez asi zan.

        —Zer dok? Negar-dagik?

        Mikel-en bijotz-larrija andija zan.

        —Ezegik negar. Esaistak jazo yakana ta nik atonduko yuat.

        Mutillak negar-zotinka edesi eutsan dana. Jaupalburu onak adi-adi entzun eban, eta amattu ebanian, beboki-erdijan mosu-egin eutsan. Gero, apurtxuban oldoztun egon zan. Bekokija tximurtuta eukan, begijak itxirrin. Irakaslari arrotzaren egiñenak bere bijotz aberkoya minddu eban.

        Guenez, erabakija artu ta mutillari berakin jarrattuteko esan eutsan. Eta ikastetxera urreratzen zirala egin biarko ebana atzaldu eutsan. Mikel-ak jaupalburubak esana adi entzun eban, jauparijai zor-yaken lotseaz. Lenenguan geldu zan, baña gero, ulertu ebala erakutsi eban. Bere aurpegija alayago eguan.

        Ikastetxera eldutian jaupalburu onak eta mutil gaxuak alkarri agur samuta egin eutsaen.

        Mikel ikastolean bilddur-barik sartu zan. Bere jesarlekura juan eta artetu jesarri, beste mutikuak, atzeguneko agirakea gomutaurik, berari begizka egozala.

        Ikastaldija gentzaz igazi zan. Baña amattu-aurreko beste egunetan lez, irakaslarijak irakurri-arira jo eban.

        Ezkin-aurrian jarririk, ben-ben esan eban:

        —Miguel de Gabitxeskoa: venga a decir la frase de ayer (etorri atzoko esakuna irakurten).

        Ororen begiradeak Mikel-gana zuzendu ziran. Baña Mikel, jaramon-barik, bere jesarlekuban lotu zan.

        Irakaslarijak bariro dettu eban:

        —Miguel de Gabitxeskoa.

        Mikel-ak ezeban erantzun. Buru-makur, irakurten lez eguan. Beste mutillak geldu ziran. Begijak sutsu, irakaslarijak irugarrenez, gogorrago, oyu-egin eban.

        —Miguel de Gabitxeskoa.

        Ezeban ezer lortu. Orduban, asarriak erazota, bere jesarlekutik jatsi, ta mutillagana juan zan.

        —Eztok erantzun gura?

        Eta ukabillaz zematu eban.

        —A! Baña, neuri ittandu daustazu? —Mikel-ak esan eban— Eneban uste... Zuk Gabitxeskoa esan dozu, ta nik Gabitxeskoa eztot abixena, Gabikagoxeazkoa baño.

        Au entzunik, mutillak barre-purrustadaka asi ziran. Irakaslarijak begijak-sutsu, aurpegija-gorri, bere lotsea zala-ta, zer egin ezekijan. Gero Mikel jo gura-ixan eban.

        Baña ordubantxe ikastolako atia zabaldu ta ataz jaupalburuba agiri zan. Mutil gustijak zutinddu ziran. Jaupalburuba Mikel eta irakaslarijagana juan eta oni esan eutsan:

        —Zer egin gura-dozu?

        Irakaslarijak, asarrez, Mikel itxi ta jazo zana atzaldu eutsan. Amattu ebanian, jaupari onak Mikel eskuz artu ta ororen aurrian jarririk, mutillai euzkeraz esan eutsen:

        —Mikel-ak egin dauna ondo egindda dago. Guk eztogu erderea ondo oguzi biar, geure elia eztalako; Euzkerea bai, barriz, geure-geuria dogu-ta. Irakaslarijak gastelerea ondo oguzi dagigula gura ba-dau, berak euzkeraz oguzten ikasi begi lenago.

        Irakaslarija gelduta ta ulertu-eziñik eguan. Mikel pozik eta beste mutikuak, irakaslarijari beglzka, alkarri irri ta kiñuka egozan.

        Mikel etzan ikastetxetik jaurti.