DEUN-JON-GABA

        Uriko zei zabal-erdiko ota-pillo andijak urrengo jaya iragarten eban. Gaba zan, eta bere illun nabarran, argontzi loi bik bakarrik argijauta, abar-pillo andijak erraldoi ixukorra irudijan, uriko zelayan lo-egitteko urrundik etorrija.

        Zeya bare eguan. Geruagoko zaratea susmaurik-edo atsedeten zan. Ixil aztuna ezeban ezek austen. Gixon-itxala alboko etxe-ormaetan irarritta bakarrik ikusten zan. Kepa, uriko txiñela zan, bere ardurapeko erregai-metea zinddoro zaintzen ebana.

        Bat-batez, baña, txiploi batek ixilla ebagi eban. Aide batetik bestera uri bare osua itxartu zan. Etxietako leyuak eta atiak zabaldu ziran. Umiak, aparija amattu-barik, euren mai-aulkijak itxitta nagusijakin atera urten ziran.

        Lastertxe urrun txistubaren ots alai-ariñak eta goyan txiployen bunbadeak entzun ziran.

        —Bai-datoz! Bai-datoz! —gixon-emakumiak, zar-gastiak, gurasuak eta seme-alabeak, euren alaya ezkaturik, orok batez oyu-egin eben.

        Eta txori gustijak, abijak itxitta, txaidera urten ziran.

        Txiploi-durundea urreratzen zan eta txistu-otsak gero ta zolijaguak ziran. Abarrotsa entzuten zan, erle-talde andija bai-litzan. Gixa-emiak gero ta urdurijago egozan.

        Guenez, bitxabalan gixoztia agiri zan. Lenengoz, urija eratzartuteko txiploi gogorrak botaten euzana; urrengo, mutiko-neskato loi-ortots-alai-talde nabarra; geruago, lau gaste inddartsu, makil alkartu bi-gañian ota-pillo sutaba eruenak; onen ostez uriko txistularijak, euren ereskin bijakaz ororen goguetan alaya eragitten ebenak; azkenez... uri-buruba ta ziñegotzijak eta gixozte alaya, batta beste uri-zaña ta abar-burdi andija zeiko abarrak ordezteko.

        Gixoztia zeyan sartu zan. Batez alaya ta zaratea berton ixan ziran. Alde batetik bestera gixa-emez beterik eguan. Mutiko-neskatuak oyu ta ijutika zeya-ziar ebiltzan.

        Kepa, gustijetarik urdurijena zana, eldubai urreratu yaken, eta uri-burubari su-egitteko baimena eskatuta, lau mutillakandik abar sutaba artu eban, eta nausikiro abar-pillora erdu zan.

        Txiploi-durundija gogorrago entzun zan, belarrijak eten eta etxietako leyarrak apurtuteko zorijaz. Gixa-emiak santsoka ta oyuka asi ziran. Kepa, dardaratxu, baña orrattiño atzeko urtietako bere iñarkuna ondo ekijana, abar-pillo-erdijan sartu ta sutau egin eban.

        Sutzar andija egin zan; txinpartak axian, ixar igazkorrak lez, zabaldu ziran, eta ota-erraldoyaren sabelak txirrika egin eban. Amaika aurpegik, sutzarrak argijauta, alaya erakutsan. Danak itz-egijen, danak barre-egijen, orok gogo-alaya erakutsen, baña bat-ez-batek ekijan alaya egiztuten.

        Txittian-potian alde gustijetatik beste notiñak eldu ziran. Zeya, gixoztiaren gixoztiaz, txikija zan. Etzan bat-ez-bat bere etxian lotu. Agura-atsuak be, narrezka, jai-tokira erdu ziran. Ta katuren batek, tellatuban, ikuskureak zirikauta, bere begi sutsubetan gelduba erakutsan.

        Zarrak beste zarrak billatuten ebezan; umiak beste umiak, neskatillak beste neskatillak, eta mutil gastiak... neskatillak be bai.

        Gaste azartu batzuk, sutzar-gañez jauzka ta ijutika asi ziran makil luze-gogorrakaz. Batzuk ondo egitten eben eta txaluak artu; bestetzuk su-onduan jausten ziran eta danai barre-eragitten eutsien.

        Txistu-otsak barriro entzun ziran eta beinguan dantzea atondu zan. Lenengo biñaka, azke ta bizkor, erriko dantza zar baten otsaz. Geruago dantzabijau gura-ixan eben eta sutzarrari biraka, eskubaz oratuta, mutil eta neskeak, dantzan asi ziran, txistubak arin-ariña joten ebala. Gixa-emien estarrijetatik santsuak, alayuak, mattasun-abestijak, Deun-Jon-ereserkija-ta urteten ziran.

        Dantzari-inguruban notiñak nabar egozan. Alkarri entzun erazoteko didar-egin biar-eben, eta ori ta be, danak itz-egijen. Noxian-bein, zeiko bazter baten tximista-antza ikusi ta txiploi bat goyan entzuten zan. Ozti garbijan ilazki zurbillak bare ta alai mendi-ganak argiztetan euzan.

        Baña jayan iñor-ez-iñor uriko idazkari zarra baxen alai; gorputz zarran gogo gastia eban idazkari ospetsubak. Txiki, lodi-samar, begi-sutau-zolija, ain bizkor ikusijaz esan leikian berrogei urteduna zala, irurogetabost-edo ixan-arren. Baña esaten eban:

        —Zer dira, ba, irurogetabost udabarri loratsu? Matusalen, erkaba ospetsuba, luzaruago bixi-ixan zan.

        Eta barria ezpanetan eta itz sontsubak min-ertzan, talderik-talde ebillan, gastiak azkortuten, neskatillakin jolastu ta gozokijak eskintzen, zarren lepotik barre-egitten eta dantza egileko mutillik ez-eukijaz ittun-alege egozan neskatillai berakin dantza-egitteko baimena irribarrez eskatzen, esaten eutsela:

        —Zubek, begirakun sutsubokaz mutillak uxatuten dozubezanok, neu, agura zimel zartu onekin dantza-egin gura dozube, ala?

        Sutzarra itxungi-agiñian eguanetan idazkarijak erregai geyago botetan eban; txistularija nekatuzkero etzan dantzaketea amattuten; berak txistuba artu ta jo, ta jo ekitten eutsan, txistularija bigurturarte.

        Bijotz-alaya zan, ziñez, idazkari ona, ta urittar gustijak matte-eben gogoz.

        Zelaiko bazter baten, lurran edo zurezko aulkijetan jesarritta, multsuka, neguban lez kikildduta, atso batzuk egozan, barriketan, euren alboko gustija begi zolijetaz arakatzen ebela. Sasi-jakintsu arek uriko zorgiñak irudijen, gixa-eme gustijen bizkereatzaz ittuntzeko akelarrez batzauta lez. Alagapidian bai-ziran ernai-zurrak. Euren itxalak, alboko ormean irarritta, kakatuen batzarra irudijan. Ondotik igaroten zana, gaxua! euren min zorrotzak zulatuten eben.

        Baña geldi ta gentzaz itxi dagiguzan, geu geronek-atxin asi eztadixantzat, eta geure begijak aurrian dagon etxe eder batera, barriz, zuzendu. Jokin indiano aberatsaren jauregija zan; pendizko nagusija jaubiaren aizkidietaz beterik eguan. Ondoko aretuan txaunburubak, osalarijak, irakaslarijak, osagaikarijak eta jaubiak berak, uriko andikijak, tresillo-jokuan iñarduben, beyan jazoten zanaren ardurarik-bage.

        Dantzea ta alaya zelayan irauten ziran. Aldija, baña, igazten zan eta idazkarijaren alegiñak-arren sutzarra itxungitten asten zan. Umiak, nekatuta ta lo-gureak artuta, baretu ziran, eta euretariko batzuk, atso baten inguruban multsuka, berak edesten eutsen Deun-Jon-askitz zarren bat entzuten eben. Gero, txittian-potian, euren etxietara juan ziran.

        Oztia gero ta urrijagotuten zan. Au ta be etziran gustijak etxera juan gura. Idazkari zarrari asmo ederra otu yakon ta berialaxe egiztu eban. Zeyan aurkittu ebazan agura-atso gustijak batu, ta arren eta arrenka, berbera aurrez joyala, aurreskuba egitteko gertau ziran. Agura-atsuen dantzakea, sutzarraren argi illak argijauta, ikuskantz bakana zan.

        —Zorgin-dantza dirudi! —iñuen ikusliak.

        Baña gogo alaidun dantza au jayaren amaya ixan zan. Danok, gastiak eurak be, nekatuta egozan. Belu zan eta sutzar andija errauts-pillua baño etzan.

        Uriko zeya bakarrik lotu zan. Etxietako atiak itxi ziran. Urrun, mendijetan, beste sutzarrik asko ikusten zan, banaka-banaka itxungitten zala.

        Ixilla barriro ixan zan. Urija lotan eguan eta urittarrak be. Baña, ametsetan, igazittako jaya begittanduten yaken. Bijaramonan barriketa gustijak beragazko ixan ziran. Eta geyenak eztabe iñoz-ez-iñoz aiztuko.

        Danak, zarrak eta gastiak barriro eldu dadilla gura edo-dabe, ta bere begira dagoz, gauza on gustijak itxaroten diran lez.