OLESKARIJA

        Oleskarija da, Euzkadi-ko abeslari argitsuba, abesti ederrakaz euzkotarren aintzeak gogoz ta sutsu goraltzen dauzana.

        Gorputz-sendua, ixakera-lerdena, bekoki-ameskorra ta begi-ittun-zolija, goiko argijaz argijauta, euzko-ereduba da.

        Ez ikaratu gotillun eta oldoztun ortik ibildden ba-da: urrengo urira eldutian, bere abendaidien abertzaletasuna piztuteko abestuko dauzan abesti barrijetaz oldozten dau.

        Ez esan, baña, ezin-dala abeslari ain gorengua ixan abestija laguntzeko ereskiñik eztaukona. Ereskiñik eztauko, beste errijetako abeslarijak lez, bere ibilgundietan eragozpiderik gura eztaulako; baña, itsuboyek! ereskiña bere bular-barruban dauko: bere bijotza da. Oberik ete-dago?

        Ikusi egixube, ba, atseden-barik, bide-zidorrak-ziar ibildden. Bein bere goguan mattasun-suba ta bekokijan goiko argija ats-ixan euzan, eta beraganaño euzko-abotsa elduta, bere guraso zarrai agur-mosuba egin eutsen, eta asabaena itxitta, noraezian urten zan, mendirik-mendi, uririk-uri, etxerik-etxe, aran-ibai-baso-ziar aberri-mattasuna abestuteko.

        Aberriko mendijetaraño igon da ta gallurrik goyenetan otoi-ein dau. Basetxe zurijetan, atseden-eske, sarrittan lotu da, ta baserrittarren artua gosez jan dau. Bein baño geyagotan adi-adi entzun dauz agureak, abots asti-motelaz, sukaldian euren illobeai edesten eutsiezan erri-askitzak.

        Euretariko batek, ule luze zuridun agura itxaltsubak, erkabea irudijanak, edesti ittun-ittuna edesi dautso, bere burubaz aiztuta, aintza-barik, astiro itxungiten dan abenda gaxuaren edesti tamalgarrija.

        Bera entzunaz oleskarijaren bijotza taupadaka asi da, ta bere gogo aberkoya asarre bixiz sutauta, agureari agur egin-barik, basetxetik urten da, ta aiboko lurraldietaz ibilli da, azkatasun-azija edonun eretteko guratsu.

        Eta euren idijak zaintzen bitxabalaz joyazan itxain batzui dei-egiñik, aboskera gogorraz geldittu erazo dautse, ta agurearen edestija edestuta, maratz esan dautse: Ardura-ezaz jasango ba-dozube, zuben idijok lez arrotz-bustarrija eruango dozube.

        Eta bidiari, aurrera, jarrattu dautsa.

        Baña eguzkija itxasuan jasten da ta ortzian ixarrak asten dira agirtzen. Oleskari gastia nekatuta dago, ta bere izteak, burdiña baxen gogorrak, eztabe ibilli gura.

        Guenez, oyan itxaltsura eltzen da. Oyanak, illazki argijaz, mattagarri-tokija dirudi. Bedar-ganian etzauten da; lasterren lotan dago, ta mattagarri ederrak bekoki argitsuban mosu-dagitsa.

        Eta mosu sutsubak bere gomutean ames argija, ikuskantz ederra sortuten dau.

* * *

        Oleskarijak ames-dagi.

        Amesetan bere aurrian dakus zelai zabal orlegija, mendi goi-jagijak ingurauta. Egoi-axe bero gogaikorrak artaburubak makurtu ta uzteak erretan dauz. Mendijen bian, euren egi oyartsubetan ezarritta, gixon zendoi-gudarozte andija oindiño agiri eztan beste areyo-gudaroztiaren begira dago, euren zapa uletsubak axian zibuka, euren begijak suba jarijoten, euren izkillubak buru-gañian erabillirik, ukabil gogorrak itxirik, Guda-Goguari berari bilddur-erazoteko añak. Mendi-gañian guda-adarra entzuten da, ta bera dala-ta, urruneko basetxietatik gudari barrijak arin erduten dira bestiai urgazten, epebakoz sutauta.

        Azkenez, urrun-urrun, abarrotsa entzuten da geruago ta zolijago, itxaso asarratuba ganera etorriko ba-litz lez. Eta, bat-batez, guda-adarraren ots txirritijak laspeldi zikiña ziarkatuten dau. Eta, mendijetatik sorturiko durundi ixukorra lez, irrintzi bakan uzubak erantzuten dautsa, areyua ikaratzen.

        Gero, baña, uin asarratubak euren bits gorijaz itxasertz zorrotzeko aitz gogorrak jo ta zattitutta, atzera egitten daben lez, gudarozte areyuak be, asarrez itsurik, euzko-gudaroztia joten dabe; baña euzkotarren bularrak burdiñak baxen gogorrak dirudijelako, ta euren adoria iñorena baxen andija dalako, burrustuta, apurtuta deuseztuta, atzera-dagije arrotzak.

        Gogor atzerrittarrak ekitten dabe, baña euzkotarak eurak baño gogorrago, aberri-azkatasunarren ekitten dabe-ta. Guda-goguak sutu eta adorauten dauz. Jausten diranen negar-intzirak ittoten dira gudaka diñardubenen garrazi-oyubakaz. Gudarijak gero ta sumiñago dagoz. Atzerrittar-gudoztia, amaikatan garallla ixan zana, ointxe, barriz, bai-da, bein eta barriro, azarrijaz atzera-eragindda.

        Odola eurrez ixuri da. Zelai orlegija gorrittu da. Bertan gorpu illotzak, auts-odolezko odeyak estalduta datzaz. Gixon eta zaldijak, multsuka, erijotz-lua dagije. Arratseko eguzkijak bere izpi odoltsubakaz basua erretan-dau. Baña ipar-axiak egoi-axe berua gottu dau ta ozkiro dago. Otzak, euzkuen bekokijak mosubaz, azken-alegiña eragitten dautse, ta azkenez, areyo-gudoztiak, gustiz zatittuta, atzera, bere errirantz dagi. Euzkotarrak garattu dabe! Azke dira! Gora euzkotar adoretsubak!

        Atzerrittarrak iges-dagije; iges-dagi euren gudalburu gaxuak, eta bere belarrijetara, bere gogua alauten, mendi-gallurretan sorturiko abots gogorra eltzen da: «Zer uste-zeben zubek, geure lua asaldetan etorri zarienok? Geure abendearen odola ta geure mendijetako burdiña etzirala gauza uste-zeben? Oindiño ama abertzaliak seme abertzaliak sortuten dabez emen. Geure mendijak goi-jagijak dira, ta eurak bezau baño lenago zuben gañera jausiko dira».

* * *

        Eguzkija urruneko mendijen ostez agiri da, ta bere izpi bigunak, basoz-ziar, oleskarijaren bekokijan mosu-dagije, berau eratzarturik. Jagitten da, ta bere begi itxirriñetan gelduba ikusten da. Ames egin dau! Ames ederra, bai, baña amesa.

        Ta apurtxuban ezpai dago, oldoztun lez. Bat-batez, lerden zutindduten da, buruba eragin, begijak piztuten yakoz, ta jaurkitza lez, santso zolija egindda, mendija-bera dagi.

        Bere biarkunari barriro ekitten dua; Euzkadi-ren aintzeak abeski sutsubakaz abestuten dua; basetxerik-basetxe, txabolarik-txabola, amesetan ikusi ebazan gixon abertzalien egiñen goralkora edesteko. Nok gogo-bero-barik entzungo dautsa? Nok asabaen edestija ardura-ezaz entzungo dau? Ez; danak, adi-adi, abua zabalik eta bijotza sutaurik entzungo dabe.

        Aurrera-dagi. Euzko-uritxura eltzen da. Zei nagusijan gixa-emiak dantzaka dagoz. Baña dantza ori ezta euzkotarren dantza garbija, atzerrittarren dantza nastau-zikiña baño. Au ikusirik, gogo bixiz, zelai-erdijan dagon arri baten ganetik didar ta abots gogorraz diñotse orretara dantza ez egitteko, ta agurearen edestija edesi gura-dautse. Ezin, baña. Lenengoz gelduta begizten dabe; gero asten dira barreka, ta azkenez andik iges-deragitsoe, arin-bai-arin.

        Atsebagez aurrera-dagi. Laster basetxe batera eldu ta basetxe-barruban abesti alayak entzuten dauz. Abesti onek oleskarijaren belarrijak mindduten dabez, ondo ulertu-barik. Sartzen da, ta mai baten inguruban euzkotar asko dakusaz. Ardao-ontzi betiak aurrian daukezala, abes-dagije, erderazko abesti zikiñak. Oleskarijak agiraka dagitse, ta euren asabaen seme duñak eztirala, ta euzko-errijan euzkerazko abesti eder-garbijak bai-dagozala dirautse. Alperrik! Bestiak, jaramon-barik, abesti erdel-zikiñai gogorrago ekiten dautsie.

        Geruago ta ittunago aurrera-dagi. Bitxabalan mutil batzuk jolasten diñardube. Euren jokua atzerrikua da, zezenketa-jokua, ta euzkeldunak dirala, erderaz dagije. Oleskarija eurekana elduta, eurei begira alditxuban dago. Gero, esakera bigunaz, beste joko euzkotarra artzeko ta euzkeraz itz-egitteko diñotse. Euren asabeak euzkeraz itz-egijen eta ezeben joko txarrik ezautzen. Mutillak, bez, eztautsoe jaramoten eta oleskarija ekin eta ekin dagola, azkenez, asarrez, arrika asten yakoz, ta arin-bai-arin oleskari gaxuak aurrera egin biar dau.

        Barriro, ba, aurrera-dagi. Alper-alperrik! Bere abesti sutsubai eztautsie jaramoten; bere alegiñai ardura-ezaz erantzuten dautsie; asabaen egiñen goralkorrak ondorenguentzat eztira gauza.

        Eta gaba barriro eltzen danian, alegin-alperra-ostian, oleskari gaxuak, atsebagez beterik, diño: Nire amesan ikusi nebazan euzko-abertzalien ondorenguak ete-dira onek?